themaKiezen tussen klimmen en glijden5200916themaKiezen tussenklimmen en glijden1Keuzemodel helpt bij afwegingKiezen tussen klimmen en glijden 52009 17Voortrekken kernEr bestaan twee methodieken om een in het werk te stortenkern te realiseren.1 Productie per verdiepingBekistingsysteem wordt op de verdiepingsvloer gesteld. Debouwtijd van de kern en van de verdieping zijn in dit gevalvan elkaar afhankelijk.2 Onafhankelijke productieDe kern wordt onafhankelijk van de verdieping voorgetrok-ken met een klim- of glijbekisting. Aansluiting van de schachtmet de aangrenzende constructie wordt verkregen doormiddel van in te storten stekkenbakken en/of koppelankers.Keuze tussen deze twee methodieken is sterk afhankelijk vande cyclustijd. Omdat de hoeveelheid wandoppervlak in dekern, zeker in vergelijking met het vloeroppervlak, vaak erghoog is, neemt de realisatie van de kern veel tijd in beslag. Alsde kern in de cyclus wordt meegenomen kan deze maatgevendworden voor de bouwtijd van de verdieping. Met toepassingvan een onafhankelijke bouwstroom kan de bouwtijd daaromworden verkort. In dat geval loopt de kern vooruit op deverdiepingsvloeren.Naast bouwtijd speelt ook kraanbelasting een grote rol; deze isook sterk bepalend voor de bouwcyclus. Daarom kan hetontlasten van deze kraan ­ door toepassing van een zelfklim-mend bekistingsysteem ­ interessant zijn.Aan de hand van een kostenopstelling moet blijken of de extrainvestering in het toepassen van een klim- of glijbekistingwordt terugverdiend in verkorting van bouwtijd en verminde-ring van kraankosten. Deze keuze moet al worden gemaakt inde calculatiefase van het bouwwerk. Dit op basis van hetbestek, de bestekstekeningen, overall planning, kraaninzet enrandvoorwaarde op de bouwlocatie. Na gunning van het werkbekijkt het uitvoeringsteam nogmaals of de in de calculatiefasegekozen methode wordt toegepast, of dat er alsnog een anderekeuze wordt gemaakt.Bij onafhankelijke productie van de kern kan onderscheidworden gemaakt tussen klimbekistingen en glijbekistingen. Devijzelbekisting wordt in Nederland niet toegepast en wordt indit artikel daarom buiten beschouwing gelaten.KlimbekistingBij klimbekistingen worden de kernwanden per bouwlaag,onafhankelijk van de verdiepingsvloeren, gestort, door middelvan wandbekistingselementen (fig. 3). Deze elementen zijnmeestal verdiepingshoog. Ten opzichte van productie in decyclus van de vloeren kan de snelheid hiermee aanzienlijkworden opgevoerd. Een gebruikelijke snelheid is bijvoorbeeldvijf dagen per verdieping. Als grove vuistregel kan wordengehanteerd dat het voor hoogbouwprojecten met circa negenverdiepingen raadzaam is om een kostenopstelling te makenmet betrekking tot de inzet van een klimbekisting.Bij klimbekistingen worden de buitenste bekistingselementenop klimsteigers gemonteerd die via instortvoorzieningenworden bevestigd aan reeds gestorte kernwanden. Binnen inde kern worden vlonders aangebracht waarop de binnenstewandelementen worden geplaatst. De keuzebepaling of debinnen- of buitenbekisting als stelkist wordt ingezet is vrij.Wanneer de buitenbekisting als stelkist wordt ingezetfungeert deze ook als windvanger en worden alle werkzaam-heden binnen in de kern uitgevoerd. Wapening, de sparingenen de in te storten onderdelen worden aangebracht op de stel-kist. Voor het sluiten van de bekisting wordt de klimvlondermet de sluitbekisting omhoog gehesen. Na het sluiten van debekisting wordt het beton gestort en begint de cyclusopnieuw.Wanneer de binnenbekisting als stelkist wordt ingezet, wordt inde kern de klimvlonder met bekisting omhoog gehesen engesteld. Vervolgens worden buitenom de klimsteigers gemon-teerd en kunnen van hieraf de wapening, de sparingen en de inBij hoogbouwprojecten zorgen de kernen vaak voor de stabiliteit.Deze worden veelal in het werk gestort. Daarbij is uit verschil-lende bouwsystemen te kiezen. De keuze wordt meestal bepaalddoor de twee belangrijkste criteria: tijd en geld. Hierbij kan tijdook weer in geld worden uitgedrukt. In Stubeco studiecel A05 isonderzoek gedaan naar de toepasbaarheid van de verschillendesystemen. Uiteindelijk is een keuzemodel opgesteld dat als hulp-middel kan dienen bij de bepaling van het meest optimalebekistingssysteem.Jaap CederhoutBAM Advies & Engineering1 Klimbekisting bij Alberghi del Nuovo Polo in Milaanbron: Peri BVKiezen tussen klimmen en glijden5200918Klimbekistingen, kraanafhankelijk, bekisting los op steigerBij dit systeem worden de wandbekistingselementen na elkestortfase met behulp van een (bouw-) kraan van de klimvlon-ders verwijderd en opgeslagen. Vervolgens wordt de klim-schoen bevestigd en worden de klimsteigers met kraanhulp eenslag hoger aangebracht. Hierna worden de wandbekistingsele-menten weer terug op de klimsteigers gehesen en gesteld.Dit systeem vraagt een hoge inzet van de bouwkraan en isdaarom erg kraanafhankelijk. Daarnaast moet er op de bouw-plaats voldoende opslagmogelijkheid aanwezig zijn. Ook is hetsysteem weersafhankelijk. Voordeel is dat de bekisting ookelders op het bouwwerk kan worden ingezet en dat men flexi-bel is voor wat betreft de betonvorm van de kern. Het is boven-dien relatief goedkoop.Klimbekisting, kraanafhankelijk, bekisting vast opklimsteigerIn dit systeem zijn, in tegenstelling tot het vorige systeem, dewandbekistingselementen vast aan de klimsteigers gekoppeld.Daardoor kunnen de klimsteigers inclusief de bekistingsele-menten in één handeling omhoog worden gehesen. De elemen-ten kunnen door middel van een tandheugelmechanisme vande wand af of naar de wand toe worden verplaatst, over circa0,75 m. Hiermee wordt een werkruimte gecreëerd. In dezeruimte kunnen de wapening, sparingen en andere in te stortenvoorzieningen worden aangebracht. Een bijkomend voordeelvan deze werkruimte is dat de sluitkist de werkzaamhedenafschermt zodat er veilig kan worden gewerkt.te storten onderdelen worden aangebracht. Hierna wordt desluitkist aangebracht.De kern moet ten opzichte van de vloeren niet teveel verdiepin-gen vooruitlopen. Voor de logistiek en de bereikbaarheid is hetgoed als hier maar een paar verdiepingen (minimaal twee)tussen zitten.Op de huidige markt zijn verschillende klimbekistingssystemenaanwezig, te weten:­ klimbekisting, kraanafhankelijk, bekisting los op steiger­ klimbekisting, kraanafhankelijk, bekisting vast op steiger­ klimbekisting, kraanonafhankelijk (automatische klimsteiger)23themaKiezen tussen klimmen en glijden 192 Opern Turm in Frankfurt, klimbekisting wordt één vooréén om hoog geschovenbron: Peri3 Principe klimbekistingbron: Doka Nederland BV4 Kernen worden voorgegleden bij Le Carrefour in Leidenbron: Visser en Smit BouwKlimbekisting, automatischBij de automatische klimbekisting is voor het verticaal verplaatsenvan zowel de klimvlonders/-steigers als wandbekistingselementengeen kraan nodig. Met behulp van een hydraulisch aangedrevenklimsysteem worden de klimvlonders/-steigers inclusief de wand-bekistingselementen verticaal omhoog bewogen. Alleen voor hetverticale transport van de wapening, het beton en de in te stortenonderdelen is een bouwkraan nodig. De bekistingselementen zijnvast aan de klimsteigers- /vlonders bevestigd en zijn verrijdbaar.Automatisch klimmen heeft als voordeel dat ook bij hogerewindsnelheden kan worden geklommen (tot 8 Beaufort) en datde kraanbelasting laag is. Eventueel kan er worden gekozen omop de klimbekisting een betonverdeelgiek te plaatsen. Metbehulp van een standpijp wordt een betonpomp op deze beton-verdeelgiek aangesloten waarmee het beton wordt gestort.Een nadeel van het systeem zijn de hoge investeringskosten.Als grove stelregel geldt dat het systeem efficiënt is vanaf circatwintig bouwlagen.GlijbekistingHet basisprincipe van een glijbekisting is dat deze in een volcon-tinu proces omhoog wordt bewogen. Het systeem is gebaseerdop een bekisting van geringe hoogte (circa 1,25 m). De contact-bekisting wordt ondersteund door horizontale gordingen, dieaan jukken zijn gemonteerd. Door middel van vijzels worden dejukken aan zogenaamde klimstaven omhooggetrokken. Dejukken zijn omgeven door de werksteiger. Vanaf deze steigerwordt de wapening gevlochten, het beton laagsgewijs gestort ende sparingen en in te storten voorzieningen aangebracht. Devijzels zijn onderling gekoppeld en worden centraal bediend.Daar waar de ruwbouw met klimbekisting vaak door de hoofd-klimbekisting,kist los op steigerklimbekisting,kist vast opsteigersklimbekisting,automatischGlijbekistingkraanafhankelijk ja ja nee neekraanhandeling 3x 1x geen geenhandeling eenvoudig eenvoudig moeilijk moeilijkwindafhankelijk ja ja nee neemaatvoering eenvoudig eenvoudig eenvoudig zeer moeilijkbetonvorm flexibel flexibel flexibel flexibelbouwtempo laag hoog hoog erg hoogoppervlakte-kwaliteitgoed goed goed slechtbediening eenvoudig eenvoudig moeilijk moeilijkveiligheid redelijk goed hoog hoogvoormontage laag laag hoog laagwerktijden normaal normaal normaal 24 uurTabel 1 Voor- en nadelen diverse systemen4aannemer zelf wordt uitgevoerd, wordt glijbekisting doorgaansuitbesteed aan gespecialiseerde onderaannemers.Het glijproces is een continu proces: er wordt over het alge-meen 24 uur per etmaal doorgewerkt. Ofwel in twee ploegenvan 12 uur ofwel in drie ploegen van 8 uur. De bekisting kan,afhankelijk van de te storten constructie, een snelheid halen tot250 mm per uur. Totaal is dat 3,6 m tot meer dan 6 m peretmaal. En dat zeven dagen per week. De grote kracht van ditsysteem zit hem dan ook in de snelheid.Het storten gebeurt in lagen van circa 200 mm. De betoncen-trale moet dag en nacht betonspecie leveren. Er moet dus altijdeen mengmeester op de centrale aanwezig zijn. Die moetervoor zorgen dat de kwaliteit en de vroege sterkte van hetbeton voldoende zijn. Na zo'n 5 uur komt het beton immersonder de kist uit (foto 5). Ook moet er voldoende capaciteitzijn. De aanvoer van beton mag op geen enkel moment stilval-len. Vanwege het werken op ongebruikelijke tijdstippen, zijnKiezen tussen klimmen en glijden5200920Sparingen, stekkenbakken en overige in te storten voorzienin-gen worden op/in de wapening geplaatst en vastgezet. De maat-voering is daardoor een stuk lastiger dan bij de klimbekistingen de maatvastheid dus ook minder. Tegenwoordig wordt eenmaatvastheid van ± 20 mm gegarandeerd. Bij aansluitingen opvloeren kan dat nog steeds wel eens te veel zijn. Achterafstekken boren en lijmen is soms de enige oplossing.Daarnaast is vaak ook de oppervlaktekwaliteit minder. De con-stante dikte van de gestorte wanden is ook minder goed te garan-deren. Voor liftschachten is dit geen probleem. Maar bij trappen-huizen of in natte groepen, onderdelen die vaak in de kern wordenondergebracht, is meestal een extra afwerking noodzakelijk.In sommige gevallen, als weinig instortvoorzieningen nodigzijn of als afwerking geen grote rol speelt, is glijbekisting duide-lijk in het voordeel. Dat geldt bijvoorbeeld bij hoge schoorste-nen. Het is een voor de hand liggende keuze om daar glijbekis-ting toe te passen.Bij toepassing van glijbekisting wordt doorgaans eerst de kernafgebouwd alvorens aan de verdiepingsvloeren wordt begonnen.De kernen lopen dus vooruit op de verdiepingsvloeren, veelverder dan bij klimbekistingen. De stabiliteit van de kern tijdensde bouwfase is dan ook een speciaal aandachtspunt waar deconstructeur goed naar moet kijken. Zo geldt er een maximaleafstand tussen de top van de glijbekisting en positie waar dekern horizontaal is gesteund. Of er moet omwille van dezestabiliteit extra wapening worden toegevoegd.diverse vergunningen noodzakelijk. Vroeger waren er nog weleens problemen met deze vergunningen. Tegenwoordig is hetsteeds vaker toegestaan.Het vlechten van de wapening gebeurt ook in kleine hoeveelhe-den tegelijk. Er is immers altijd maar 1x de hoogte van de glijbe-kisting beschikbaar. Daardoor is er relatief veel steklengteverliesof moet er veel worden doorgekoppeld (foto 6). Soms gebeurt hetdat de wapening ook door de onderaannemer wordt geleverd.aantalbouwlagen