? ? ? bouwgeschiedenisprof.dr.ir.A.S.G.BruggelingZoals blijkt uit de twee eerder gepubliceerde delen van deze serie [1, 2], had in het beginvan de jaren zeventig het bouwen in beton een grote vlucht genomen. Bij deze ontwikke?lingbleefde kennis van de vele (materiaal)technische en constructieve aspecten van hetgedragvan betonconstructies achter. In die tijd is een inhaalslagbegonnen om de kennisonderhet bouwenin beton de zo noodzakelijkegrondslagte geven. Teneinde dit duidelijkte maken, wordt kort aangegeven over welke kennis men in die tijd beschikte om beton?constructies te ontwerpen en te dimensioneren. Daarmee worden tevens die gebiedenvan kennisontwikkeling aangeduid waaraan Cement in de loop Van de tijd de nodige aan?dacht heeft besteed.KENNIS ONDERBOUWENWaaraan besteedde Cement aandacht?? Het dimensioneren vangewapend-beton~constructies had plaats op grond van de be-zwijktoestand en de daarop betrekking heb-bende veiligheden. Evenwel stuitte het con-troleren van het gedrag van dezeconstruc-ties in de gebruikstoestand op problemen.Erwas immers nog weinig bekend over demivan de wapening in de trekzone bij het be-heersen van de scheurwijdte en, daarmedesamenhangend, de doorbuiging van balkenen platen.? Voor de bepaling van het tijdsafhankelijkegedrag van betonconstructies ontbrakenduidelijke grondslagen. Dit gold zowel voorde doorbuiging enz. van gewapend-beton-constructies in detijd, als voor deze effectentijdens het bouwen van voorgespannen be-tonconstructies. Dit leidde ertoe dat in hetbegin veel problemen ontstonden met be-trekking tot de juiste vorm van de langsasvan, met behulp van vrije uitbouw tot standgekomen, verkeersbruggen met grote over-spanningen. Deze problemen deden zichniet alleen in ons land voor, maar op veleplaatsen waar dit soort bruggen in vrije uit-bouw werd gerealiseerd.? Op het gebied van het afschuifdraagver-mogen van betonconstructies - de opneem-bare dwarskracht - was eveneens betrekke-lijk weinig bekend. In die tijd had in Duitslandeen heftige discussie plaats tussen verschil-lende deskundigen op dit gebied, die onder-ling sterk afwijkende standpunten verdedig-den. Daarmee hing samen het ter beschik-king hebben van een goede basis voor hetdetailleren van de wapening in constructie-details zoals consoles, tandopleggingen enwanden.22? Voor de verschillende uitgangspunten voorhet construeren in beton bestond in die tijdnog geen algemeen aanvaarde basis. Menkende een 'ladder' van mogelijkheden vanvolledig gewapend tot volledig voorgespan-nen beton.Elke 'trede' van de laddervereiste eenspeci-fieke aanpakvan de dimensionering. Zo waSerin de Voorschriften Beton VB 1974/1984een apart deel H voor het dimensionerenvan constructies in voorspanning zonderaanhechting opgenomen. Ook voor geprefa-briceerd (voorgespannen) beton bestondsinds de VB 1974 een apart deel C 'Voorafvervaardigd beton'.? Met betrekking tot het onderwerp duur-zaamheidwas voor betonconstructeurs wei-nig terzake dienende informatie beschik-baar. Zo was, met betrekking tot de vereistebetondekking, hetverschijnsel carbonatatieaan het buitenoppervlak van beton niet be-kend.? Ditgold ookvoor het effectvan chloriden inbeton op corrosievan dewapening. Daaraanwerd slechts aandacht besteed in het gevalvan voorgespannen betonconstructies, metname aan het voorspanstaal. Het gevolgwas dat door de schaalvergroting van hetbouwen in beton, als gevolg van gebrek aankennis en dus ook aan regelgeving, ernstigeproblemen met op grote schaal toegepasteprefab betonnen constructie"elementen op-traden.ln de landelijke pers werden dezeproblemen aan de orde gesteld omdat ookveel eigenaren van nieuwe woningen daar-mee werden geconfronteerd. Eerst kwam de'Monolietaffaire' in het nieuws en daarna de,in de kranten ge?ntroduceerde 'betonrot' inbalkonplaten. Debetonwereld heeftop dezezaken adequaat gereageerd.CEMENT1998/10? Aan het eind van de jaren zeventig kwamhet onderzoek op het gebied van het instand houden en repareren van betoncon-structies van de grond, uitmondend in eenserie uitstekende CUR-Aanbevelingen, eenCUR-rapport (nr. 172) annex studieboek,cursussen en de certificering van daartoe inaanmerking komende betonreparatiebedrij-ven. Cement wijdde aan deze onderwerpenveel aandachten slootde Aanbevelingen bij.Ondanks alle zorg en informatie in die perio-de over het verschijnsel corrosie van de wa-pening in, aan bepaaldemilieus blootgestel-de, betonnen woningvloerelementen vanhettype Monolieten Kwaaitaal, duiktheton-derwerp 'Betonrot' van deze producten ditvoorjaar weer op in de landelijke pers, methet zoeklicht op mogelijk zeer grote scha~den! Zo werkt het gebrek aan kennis en re-gelgeving in dejaren zeventig, waarin gebre-ken als gevolgvan toevoeging van chloorcal-ciumaan de betonmortel ontstonden, doorin de huidige tijd!Vastgesteld kan worden dat dekennislacu-nes uit de jaren zeventig nu grotendeels zijnopgevuld. Hierna wordt ingegaan op enkelebelangrijke ontwikkelingen op constructiefgebied die zich de laatste dertig jaar in be-paalde typen bouwwerken hebben voorge-daan.1) In [2]is abusievelijk vermeld dat deVelsertunnelsafgezonken zijn.CEMENT1998/10Ondergrondse verkeersadersIn een groot gedeelte van ons land werdentot de Tweede Wereldoorlog grenzen gesteldaan de diepte waarop gebouwd kon wordendoor het niveau van het grondwater en demate waarop dit niveau plaatselijk verlaagdkon worden. Alleen door de ligging ver vanbebouwing en doortevens gebruikte makenvan een voorziene verbreding van hetNoord-zeekanaal konden de Velsertunnels in tweehelften in een open bouwput worden ge-maakt (foto 1) 1). Met het werk werd kortvoor de Tweede Wereldoorlog begonnen,vervolgens werd het tijdens de oorlogstilge-legd, in 1950 weer opgestart en in 1957 vol-tooid.Voor publicaties over deze tunnel in Cement,zie tabel 1.AfzinktunnelsDe eerste stap in de richting van onder-gronds bouwen werd op 15 juni 1937 in Rot-terdam gezet met de start van de bouw vande Maastunnel. Deze tunnel vormde een on-derdeel van de zogenoemde 'tunnel-tra-verse' door de stad, een gedeelte van de au-toweg van Den Haag richting Dordrecht. Inde rivierbodem werd (voornamelijk tijdensde bezetting door de Duitse Wehrmacht)een tunnel onder de Maas gerealiseerd, sa-mengesteld uit elders, in een bouwdok, ver-vaardigde tunnelelementen. Deze elemen-ten werden aan beide einden van stalenrichttorens voorzien, naar de plaats van be-CD De 'Oranje' passeert de bouwput voorde Velsertunne/sfoto: ing. D. van der Plas, Driehuisstemming gesleept en in een vooraf in de ri-vierbodem gebaggerde sleuf op de juisteplaats en diepte op twee betonnen drem"pels afgezonken. Daarna werden de ele"menten met zand onderspoeld en werdende voegen tussen de elementen ter plaatsevolgestort met beton [3].Het tot stand komen van deze tunnel is on-losmakelijk verbonden met het doorzet-tingsvermogen van de toenmalige chef vande Tunnelafdeling van de GemeentelijkeTechnische Diensten, de latere Directeurvan Gemeentewerken Rotterdam, ir.J.P. vanBruggen, en ook met het van oorsprongDeense aannemingsbedrijf Christiani enNielsen. Ditbedrijfwas partner in de combi-natie NV Maastunnel, waarin verder partici-peerden Van Hattum en Blankevoort, IGB enNedam.Deze tunnel kan worden beschouwd als demoedervan devele afzinktunnelsdie later inons land zijn gebouwd.Voor de bouw van de aansluitende toerittenaan beide oevers waren grote bouwputtennodig. Het verlagen van het grondwaterni-veau ter plaatse was merkbaar in een grootgebied hieromheen.23Tabel 2Tunnels volgens wanden-dakmethode in CEMENTIn 1978 organiseerde Rijkswaterstaat metde Betonvereniging het Delta TunnellingSymposium met het doel de kennis, verwor-ven tijdens de bouw van de vele afzinktun-nels in ons land, uit te dragen [4].De geringe belangstelling van buitenlandseexperts leek er toen op te duiden dat de ver-worven voorsprong andere mogelijkhedenvan tunnelbouw zou hebben belemmerd. Ditwas in feite zeker niet het geval. Sedertdienzijn, nietalleen in ons land, opnieuwverschil-lende tunnels gebouwd volgens de afzink-methode. Rijkswaterstaat heeft het belang-rijke bouwdok te Barendrecht, waar sinds1966 de elementen voor diversetun nels zijngebouwd, sterk gerenoveerd en onlangs deopdracht verstrekt voor de bouw van detweede Beneluxtunnel onder de NieuweMaas. Deze is 45 m breed, bijna tweemaalzo breed als de bestaande tunnel en zal ookworden gebruikt door de nieuwe metrolijnvan Rotterdam naar Hoogvliet.Op Schiphol werd een lange spoortunnel ge-realiseerd onder een startbaan door. In Rot-terdam moest voor de bouw van de Oost-West metrolijn een tunnel onder woningenworden doorgetrokken. In diezelfde stadwerd een diepgelegen viersporige treintun-nel gerealiseerd, aansluitend aan een af-zinktunnel onder de Maas. Deze tunnel gaatbij station Blaak onder de eerder gebouwdeOost-West metrolijn door (foto 2)!Op Schiphol werden diepgelegen parkeerga-rages gebouwd, die gedeeltelijk pal naast dereeds lang in gebruik zijnde spoortunnel wa-ren gelegen. Deze spoortunnel werd uitge-breid met een aantal sporen!Voor diverse verkeerssoorten zijn derhalvede laatste dertig jaar veel tunnels volgensdeze bouwmethode onder de grondwater-spiegel gebouwd (tabel 2).De wanden-dakmethodeDe wanden-dakmethode bestaat in principeuit het maken van sleuven tussen stalen ofbetonnen damwanden, het heien van palenin de nog met grondwater gevulde bouwput,het aanbrengen van een dikke funderings-piaat van onderwaterbeton, verbonden aande heipalen die als trekpalen fungeren nadroogpompen van de dan verkregen bouw-put. Soms is, in plaats van onderwaterbe-ton, de grond aan de voet van de damwan-den door chemische injectie waterdicht ge-maakt. Op deze wijze werden de problemenmet het bouwen onder de grondwaterspie-gel voorkomen.? bouwgeschiedenis1966-2,1975-12 en 1976-11973-81976-10, 1977-101978-71989-2,1992-1 en 2Eind jaren zeventig werd onder het Noord-zeekanaal de Hemspoortunnel gebouwd.De afzinkelementen waren 268 m lang enom de 22 m voorzien van een voeg om on-derlinge zettingen op te kunnen nemen.In1974werd in NewYork op hetzevende FJP-congres door Nederlandse aannemers eenfolder uitgereikt ter gelegenheid van debouw van de breedste afzinktunnel, bijna 50m breed, totdan ooitgebouwd. Het betrofdeverkeerstunnel in de A 16 bij Dordrecht, deDrechttunnel.had gelegen, observeren. Het beton en hetbetonoppervlak van de tunnelbuis zag erve-Ie jaren na de bouw nog uitstekend uit!?Cement heeft aan de vele afzinktunnels wel-ke nadien in ons land zijn gebouwd, veel aan-dacht besteed (tabel 1). Het zou te ver voe-ren om deze projecten opnieuw te bespre-ken. Met de volgende kanttekeningen mogeworden volstaan.De Metrotunnel in Rotterdam werd in hetstadscentrum ook gebouwd met geprefabri-ceerde tunnelstukken. Deze werden in eengegraven kanaal, voorzien van damwandenlangs de 'oevers', ingevaren vanaf eenbouwdok. Hierdoor was het verlagen van degrondwaterstand ter plaatse niet nodig. Hetrivierdeel van deze tunnel bestaateveneensuit afgezonken tunnelelementen. Tijdens debouw van het extra metrostation in de Kopvan Zuid mochtde auteur in december1996de buitenzijde van de drooggelegde tunnel-buis, die vele jaren onder de waterspiegelTabel 1Tunnels in CEMENT, gebouwd in bouwput of afgezonken?24 CEMENT1998/10BoortunnelsDe laatste decennia is in ons land veel aan-dacht besteed aan de ontwikkeling van ge-boorde tunnels in relatief 'slappe' bodem.Door CUR-COB zijn terzake veel studies ver-richt, experimenten uitgevoerd en de eersteboortunnel is gerealiseerd naast de be-staande afzinktunnel Heinenoord onder deOude Maas.Zoals het er nu uitziet zal het boren van tun-nels vooral van belang kunnen zijn in die ge-vallen waarbij op het maaiveld enlof in de tekruisen waterwegen, geen bouwhinder magworden ondervonden.Verkeersaders op of boven het maaiveldZettingsvrije verkeerswegenVeel autowegen en spoorbanen zijn in deRandstad op een slechte ondergrond ge-bouwd. Grondverbeteringen kunnen dezetoestand verbeteren, maar die blijven langetijd aan zetting onderhevig. Vandaar dat stu-dies zijn verricht naar de mogelijkheden vanzettingsvrije -lees onderheide -verkeerswe-gen [5].Enige uitzonderingen daargelaten, is de toe-passing van onderheide autowegen beperktgebleven tot de opritten naar de brug overdeMerwede bij Gorinchem - de eerste snelwegop palen - en de weg langs de Gouwe tussenBoskoop en Alphen aid Rijn.Op hetgebied van spoorbanen zijn meertoe-passingen bekend, onder meer in een deelvan de spoorlijn ten westen van het CentraalStation in Rotterdam. Verder mag het spoor-wegviaduct in Delft daaronder worden gere-kend. Het ziet er naar uit dat de te bouwenHSL-spoorlijn, die volledig zettingsvrij moetworden uitgevoerd, in de nabije toekomst inbelangrijke mate over een onderheide baanzal rijden.De auteur is in een Key note adress 'Challen-ges of the Future' op het zevende FIP-con-gres in New Vork ingegaan op de mogelijkhe-den van autowegen in stedelijke gebieden[6]. Door de bouwers van de reeds eerdergenoemde Drechttunnel werd het mogelijkgemaakt om aan de gebroeders Das op-dracht te verstrekken voor een tekening vande bouw van een stedelijke autoweg bovenhet maaiveld met behulp van prefab betone-lementen. Deze autoweg eindigde in hetstadscentrum in een parkeergarage. Kopie-?n van de tekening werden aan de deelne-mers van het congres uitgereikt. In de wan-delgangen bracht dit een discussie op gangover de vraag of 'urban motorways' als eenoplossing konden worden gezien voor hetCEMENT1998/10verkeersprobleem in de grote steden. Datdeze mogelijkheid toen futuristisch leekmaar momenteel als een re?le mogelijkheidwordt overwogen, blijkt uit de plannen om inRotterdam de A 13 over een viaduct door tevoeren tot aan het Centraal Station, en daarte eindigen in een 'Transferium', een zeergrote parkeergarage! In Cement is de teke-ning van de gebroeders Das destijds inzwart-wit opgenomen [7].RivierkruisingenVerschillende bruggen over de grote rivierenzijn gebouwd met de methode van vrije uit-bouw (foto 3). In de eerste bruggen die metdit systeem zijn gerealiseerd, hebben zichnog enige kinderziekten voorgedaan door-dat de vorm van de langsas van de brug, me-de door tijdsafhankelijke effecten, nog nietvolledig beheersbaar was. Later zijn nogslankere bruggen met deze methode ge-Tabel 3Rivierkruisingen in CEMENTvrije uitbouwmethode(tussen haakjes middenoverspanning)Maasbrug Wessem (100 m)Kennedybrug Maastricht (112 m)Maas-Waalbruggen (112 m)IJsselbrug Zutphen (125 m)Maasbrug Boxmeer (157 m)Noorderbrug Maastricht (122 m)? Station Blaak in de Willemsspoortunnelte Rotterdamfoto: C. Kramer; Rotterdambouwd, waarbij dit probleem niet meer is op-getreden.Ook is een drietal tuibruggen in beton ge-bouwd (tabel 3). Tot toepassing van dit typebrugop grote schaal, zoals in het buitenland,is het tot op heden nog niet gekomen.25? ? ? bouwgeschiedenis? Rivierkruising met methode vrije uitbouwfoto: Hoofddirectie Waterstaat, onderafdeling ReprografieTabel 4Hoge gebouwen in CEMENT(tussen haakjes de hoogte)Tabel 5Offshore-constructies in CEMENT26TrogbruggenIn de verbetering van het railnet spelen trog-bruggen, opgenomen in zogenoemde Fly-overs een grote rol. Te beginnen met de eer-ste trogbrug in de spoorlijn naar Rhenen, dieaftakt van de lijn Utrecht-Arnhem, zijn dezeop een groot aantal spoorkruisingen en af-takkingen gebouwd, zowel voor enkel spoorals voor dubbelspoor. Dit soort viaductenvormen bijzonder gecompliceerde construc-ties, niet alleen omdat de bodemplaat waar-over de trein rijdt als het ware aan de hoofd-liggers is opgehangen, maar ook omdat inhet veld de drukzone in deze hoofdliggerseen beperkte breedte heeft en boven hetsteunpunt in deze breedte de voorspanka-bels aan de bovenzijde moeten worden on-dergebracht. In de jaren zeventig zijn ver-schillende studies overde berekeningen de-taillering van deze trogliggers in Cement ge-publiceerd.Hoge gebouwenMen is er altijd stilzwijgend van uitgegaandat, zeker in het westen van ons land, hetdraagvermogen van de ondergrond grote be-perkingen oplegde aan de maximale hoogtevan gebouwen. Interessant is het te vermeI-den dat het 'Witte Huis' aan de Maasboule-vard in Rotterdam bij hettotstand komen hethoogste gebouw van Europa werdgenoemd.Dit bouwwerk heeft de oorlog overleefd, inhet bijzonder de meidagen van 1940 toenhet in de frontlinie lag.In Amsterdam werd de uitbreidingvan de Ne-derlandse bank met een hoog gebouw ge-realiseerd.De overwinning van de vrees voor het reali-seren van zeer hoge gebouwen in gebiedenmetslappe ondergrond is voor de auteur hetgebouw Delftse Poort nabij hetCentraal Sta-tion in Rotterdam. Hier moest ook nog hettrac? van de Noord-Zuid metrolijn wordengekruist!Hoge gebouwen oefenen op de ondergrondplaatselijk zeer sterk geconcentreerde hogebelastingen uit. De invloed daarvan strektzich tot grote diepten in die ondergrond uit.De, in diepte beperkte, paalfundering 'over-brugt' slechts de weinig draagkrachtige la-gen! Dit betekent dat tijdens de bouw noggrote zettingen zullen optreden, door deoverdracht van de belasting op de diepe on-dergrond, met alle consequenties van dienvoor de reeds ter plaatse aanwezige metro-lijn.De aandacht die in Cement aan hoge gebou-wen is besteed, moge blijken uit tabel 4.CEMENT1998/10'Offshore' betonconstructiesEen belangwekkende ontwikkeling heeftzich vanaf het midden van de jaren zeventigvoorgedaan in het bouwen 'op zee'. Het ex-ploiteren van de olievoorraden onder deNoordzee maakte het daar plaatsen van'Platforms' noodzakelijk. Doorde grote diep-te kwamen vooral betonnen platforms inaanmerking. Hetzal duidelijkzijn dat Neder"landse aannemers popelden om bij diebouw betrokken te raken, al zijn diepe fjor-den zoals in Noorwegen voorkomen,in Ne-derland niet te vinden. Men slaagde erin deopdracht voor het Andoc-platform te verwer-ven. Dit werd op de Maasvlakte grotendeelsdrijvend gerealiseerd en, voorzien van extradrijvers om enkele drempels te passeren,werd het platform naar Noorwegen gesleept(foto 4) en in een diepe fjord afgebouwd.Een andere constructie, een betonnen plat-form voor olie en gaswinning, werd in hetVer-olmedok nabij Rotterdam gemaakt en drij-vend naar de Noordzee gebracht.Artikelen over offshore-constructies in Ce"ment zijn genoemd in tabel 5.De stormvloedkering in de Oosterscheldekan zeker als een bijzondere offshore-con-structie worden beschouwd. Het besluit vande regering DenUijl om die 'open' dam tebouwen, was een grote uitdaging voor veelbetrokkenen. Een belangrijk aspect van debouw betrof het 'prefabriceren' van de pijler-elementen met een massa van circa 6000ton. Via transport over vele kilometers vaar-geul kwamen deze, hangend inhethefschipOSTREA (foto 5), op de plaats van bestem-ming.De betrokken ontwerpers en aannemers de-den bij dit project op vele terreinen van hetbouwen in zee grote ervaring op.ln het kadervan dit artikel valt de aandacht op het trans-port van zeer zware betonelementen. Hetvertrouwd raken met hettransportvan zwarebetonelementen bepaalde de wijze van uit-voering van de brug over de Westelijke Store-baelt in Denemarken en als volgende stapde bouw van de brug over the Northum-berland Strait naar het Prince Edward Eilandin Canada, meteen lengtevan 13 km, waarin43 overspanningen van 250 m en een maxi-male massa van de ter plaatse gemonteer-de ligger, lang 192,5 m, van 8200 ton.Ten slotte is gebleken dat het mogelijk is omover zee tunnelstukken drijvend te transpor-teren van het bouwdok naar de plaats vanbestemming. In 1997 gebeurde dat met deCEMENT1998/10oANDOC-platform op weg naar Noorwegenfoto: Bart Hofmeester; Rotterdam? Transport pijlerelement met Ostreafoto: Bijrt Hofmeester; Rotterdamelementen voor de Wijkertunnel (bouwdokBarendrecht) en de Piet Heintunnel (bouw-dok Antwerpen).Duidelijk is geworden dat de mogelijkhedenvan prefabricage van zeer zware prefab ele-menten in detoekomstalleen zal worden be-paald door het beschikbaar zijn van geschiktdrijvendhijsmaterieel en/ofvan de mogelijk-heden deze elementen drijvend naar deplaats van bestemming te slepen en daar afte zinken.Opslag van vloeibare gassenAls laatste van de nieuw ontwikkelde beton-constructies kunnen de betonnen tanks c.q.betonnen veiligheidswanden om stalentanks voor de opslag van door afkoelenvloeibaar gemaakte gassen worden ge-noemd.Deze ontwikkeling begon met de eis van hetBouwtoezicht Rotterdam om extra beveili-ging van de geplande opslag van vloeibaaraardgas in de zogenoemde 'peak shavingplant' op de Maasvlakte (foto 6). De tempe-ratuur van dit gekoelde aardgas was circa-180?C. De 'belastingen' op dezebetoncon-structies waren sterk verschillend van dievan normale constructies. Zij moesten im-mers de omringende bewoners beschermentegen mogelijke explosies, brand van de tan-kinhoud, ontstaan van explosieve gaswol-ken, sabotage en terroristische acties. Opdit gebied zijn veel studies verricht, waarvanenkele in Cementzijn opgenomen (tabel 6).In 1983werdhettweede internationaal con-gres 'Cryogenic Concrete' in Amsterdam ge-houden, met opmerkelijke bijdragen uit onsland. Sedertdien is op verschillende plaat"sen in ons land vloeibaar gas opgeslagen instalen tanks, door betonnen wanden bevei-ligd tegen de effecten van calamiteiten.27? ? ? bouwgeschiedenis? Tanks voor vloeibaar aardgas, MaasvlakteTabel 6Cryogene constructies in CEMENTDe BetonverenigingCement heeft als officieel orgaan van deBe,tonvereniging alt?d veel aandacht besteedaan de activiteiten van deze vereniging.Naast de maandel?kse mededelingen is elkjaar in het novembernummer een uitgebreidoverzichtvan de Betonmarktopgenomen enin het decembernummer wordt aandachtbesteed aan de jaarrede van de voorzitter.Van de lezingen ophet congres wordtin eenlater stadium verslag gedaan.Op grond van de in Cementverzamelde infor,matie is in een afzonderl?k kader een verge,I?king gegeven tussen de aandachtsveldenop de eerste Betondag in 1958 en het con,Onderwerpen op de Betondag 1958, De plasticiteitstheorie, Het beton, bezien vanuit hetstandpunt van de architect, Hangbruggen van voorgespannen beton, Bauberatung als Mittler zwischenZement-Erzeugerund Verbraucher- Betonnen dwarsliggers en detoepassing daarvan b? deNederlandse Spoorwegen- Betonwegenbouw28foto: C. Kramer, Rotterdamgresvan de Betondagvannovember 199B.B? het 25,jarig bestaan van de ENClin 1951is, in nauw overleg met de toenmalige THDelft, het ENCHubileumfonds gesticht. Debeoordeling van door dit fonds uitgeschre,venpr?svragen geschiedde door een jury in,gesteld door de Senaatvan de TH. In een b?'eenkomstvan deze Senaatwerd de pr?s aande beste inzender uitgereikt. De aankondi,ging van de eerste pr?svraag is te vinden inCement 1952, nr. 21/22. Sedertdien z?nverschillende prijsvragen uitgeschreven enpr?zen uitgereikt. Cement heeft daaraansteeds aandacht besteed.Door de WUB (Wet Universitair Bestuur)Onderwerpen op de Betondag 1998- Creatief z?n met beton- Beton, maak het aaibaar- De beroemde Nederlandseconstructeur bestaat niet- Architectuur van civieltechnischeconstructies- Vorm en constructie van beton- Vormgeven aan de toekomsthield de Senaat op te bestaan. Mede daar-door werd door hetENCI-jubileumfonds eenandere weg gezocht om aan de bedoelinggestalte te geven. In samenwerking met deBetonvereniging werden door het fonds debegeleiders van afstudeerders van Techni-sche Hogescholen en HTS-en uitgenodigdafstudeerwerk ter beoordeling toe te zen-den. Op de Betondagwordenjaarl?ks pr?zenuitgereikt voor afstudeerwerk van hoge kwa,liteit.De samenwerking met de Betonverenigingwerd later uitgebreid met het, elke twee jaar,jureren van belangrijke gereedgekomenbouwwerken, waarin de betonconstructieen/of uitvoering van b?zondere kwaliteitwas. De eerste Betonpr?zen werden uitge-reikt op de Betondag van 1979.Constructief betonIn dit artikel is ingegaan op het ontwikkelenvan kennis op hetgebied van technologie enhet gedrag van betonconstructies,alsmedeop ontwikkelingen van diverse typen bouw-werken, gerealiseerd in beton.In de hier beschreven periode zijn de eerdergenoemde 'Twee Sporen' nog lang bl?venbestaan. Uiteindelijk hebben de studies enontwikkelingen in deze periode ertoe geleiddat een algemeen model voor de diverseconstructiemethoden in beton gestaltekreeg in het model 'Constructief beton'. Aande totstandkoming van dit model en het uit-dragen van kennis heeft Cement een uiterstbelangr?ke b?drage geleverd. Niet alleen deVBC 1990, maar ook de ACI-code, volgensmededeling in Concrete International,March 1996, pag. 9, is gebaseerd op dit inons land ontwikkelde model.De huidige stand van ontwikkeling en de opons afkomende veranderingen in Europavragen om een bezinningmet betrekking totde achter ons liggendejaren en de komendeperioden.Literatuur1. Bruggeling, A.S.G., De omstandigheden waar-onderCementvanstartging. Cement 1998, nr. 2.2. Bruggeling, A.S.G., Twee sporen. Cement 1998,nr. 6.3. Vreugdenhil, A.C., De Maastunnel. De Techhi-sche Uitgeverij H. Stam, Haarlem, 1950.4. Delta Tunnelling Symposium, Amsterdam, 16-17 november 1978. Cement 1978, nr. 12.5. Bruggeling, A.S.G. en J.A.H. Hartmann, Zet"tingsvrije autowegen. Cement 1971, nr. 1.6. Urban motorways. Seventh FIP Congress. Volu-me 2, pag 25/30.7. Nelissen, M.G.P., Stedelijke autowegen uitge-voerd als doorgaande viaducten. Cement 1974,nr. 10. ?CEMENT1998/10