O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eAutomatiser ingcement 2002 6 73H e t p r a k t i j k p e r s p e c t i e fVeel betonproducten zoals trot-toirbanden, -tegels en buizenworden volautomatisch geprodu-ceerd. Naast deze massaproduc-ten zijn zogenaamde `specials'nodig zoals bochtstukken ? bij-voorbeeld voor een rotonde ? meteen afwijkende straal. Deze spe-ciale producten worden op ditmoment veelal nog met de handgeproduceerd, met hand- of kan-telmallen.Hoe gaat handmatig producerenin z'n werk? De stalen mal ligt opde grond, gereed om gevuld teworden.Nahetvernevelenvanbe-kistingsolie wordt de bodem vandemalvoorzienvaneenlaagjefijnbeton. Hierna wordt de mal vol-geschept met (aardvochtige) be-tonspecie met grover toeslagma-teriaal. Tijdens het vullen is eenverdichtingtriller in werking. Detrilmotor is tegen de onderzijdevan de mal gemonteerd (verdich-tenvanonderaf).Vanbovenafkanworden verdicht met stampers entrilplaten. Nog een bekende uit-voering is van onderaf verdichtenmet een triltafel. Verdichten vanbovenafofvanonderaf maaktver-schil voor de oppervlaktegesteld-heid van de betonproducten.Voor een gladde afwerking dienthet oppervlak na verdichting teworden afgestreken. De mal magalleen op een schone en vlakkevloer worden gelost, soms opplanken. Voor het lossen wordt demal handmatig gekanteld overhaar `wangen'. Deze twee halvecirkelvormige platen dienen voordejuistekantelhoeken?snelheid.Hier zijn de kennis en kunde vande betrokken vaklieden zeer be-langrijk voor het verkrijgen vaneengoedeindproduct.Nahetkan-telen wordt de mal van hetproduct getild. Het gerede pro-ductmoetnuverhardenendemalwordt klaargemaakt voor de vol-gende cyclus. Om ??n hele cycluste volbrengen zijn twee mensengedurende 7 minuten bezig.Het voorgaande illustreert eenhandmatig zwaar en arbeidsin-tensief werkproces waarbij de ar-beidsomstandigheden vaak niet(kunnen) voldoen aan de huidigeen toekomstige ARBO-wetgeving.Daarnaast wordt het steeds moei-lijker arbeidskrachten te vindendie dit vakwerk willen verrichten.Deze twee redenen vormen de be-langrijkste grondslag voor hetidee om dit proces te automatise-ren. Bij de automatisering dienenbehalve eenvoudige handelingen(vullen, afstrijken, tillen) ook decomplexe menselijke handelin-gen (kantel- en valbeweging),te worden nagebootst. Dit allesmoet gevat worden in ??n com-pacte duurzame productiemachi-ne waarin de bestaande handmal-len van de producent gebruiktkunnen worden.I n t e r m e z z o : h e tt h e o r e t i s c h p e r s p e c t i e fEen belangrijke denker op hetgebied van kennismanagement isHet automatiseren van handmatige productie van betonproductenKennis maken met deMallendraaierir. C.J. Hagenbeek, Squarewise, Innovative Knowledge Management.ing. W.R. Roelofsen, Betonverenigingdrs.ing. P.W.G.G. Wuts, Wuts EngineeringStijgende loonkosten en een steeds ingewikkelder ARBO-wetgeving staan inverschillende sectoren garant voor een groeiende behoefte aan machines dietaken van mensen overnemen. De `Betonmallendraaier', een machine ont-wikkeld door Peter Wuts en zijn collega's, is hiervan een duidelijk voorbeeld enlaat zien hoe ? soms zeer complexe ? kennis, expliciet kan worden gemaakt.De auteurs verduidelijken hoe dit werkt, vanuit de perspectieven praktijk entheorie.1 | Gecompliceerdehandelingen in eenmachineO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eAutomatiser ingcement 2002 674prof.dr.ir. M. Weggeman, TUEindhoven, die in zijn werk be-langrijke visies rondom kennis-management neerlegde, maar alsgeen ander in staat is om hetbegrip `kennis' eenvoudig en dui-delijk aan het grote publiek uit teleggen, vooral binnen technisch-geori?nteerde omgevingen. Dit isbelangrijk werk, omdat het begrip`kennis' intu?tief vaak wordtverward met het begrip `informa-tie'. Soms gehoorde versprekin-gen zijn `Kennismanagement isinformatiemanagement', `kennisis informatie' of `kennismanage-ment is verandermanagement'.In het licht van de definitie vanWeggeman zijn dit slechts uitin-genvandedenkkaderbeperktheidvan de omschrijvers.Kennis is niet hetzelfde als infor-matie, hoe graag wij dat ookdenken. Een goed voorbeeld iswellicht de bedieningshandlei-ding van onze ? inmiddels geau-tomatiseerde ? mallendraaier.Deze waardevolle handleidingmoet in elk bedrijfsbureau aan-wezigzijnenwordt,indiennodig,geraadpleegd. Hoe dat werkt? Hetstaat in het boek, maar als u nietsweet over het verwerken vanbeton, of hoe snel moet wordengevuld of gekanteld, dan zegt hethebben en lezen van deze hand-leiding u in feite nog niet of u debetonproducten kunt maken zo-als ze in folders beschreven staan.Het maakt in deze situatie dehandleiding tot een betrekkelijkwaardeloos document. De hand-leiding als een stuk explicietekennis aanmerken, doet de echteinhoud van het begrip kenniswaarschijnlijk tekort.Weggeman omschrijft kennis als`het vermogen een bepaalde taakuit te voeren' (complexe bedie-ningshandelingen aan de mallen-molen wellicht) en is in metafo-risch opzicht het product vanInformatie, Ervaring, Vaardig-heidenAttitude.Omdatplezierinhet werk steeds vaker in verbandwordt gebracht met een goed re-sultaat, en omdat dit een externbe?nvloedbare factor lijkt te zijn,kan de letter P van Plezier nogworden toegevoegd aan dezeformule:K = I x EVA (x P)Ervaring is nodig om te weten watmet expliciete Informatie zoalseen handleiding wordt bedoeld.Verder is vaardigheid of verstandnodig om er iets logisch mee tedoen. Uw Attitude om uw doel tebereiken, alsmede het Plezier datu ervaart tijdens dit proces, ma-ken of breken uw vermogen dezebetonspecials te vervaardigen. Dehandleidingzelfheeftdusweleenrol, maar die is eindig.Zoals het hier staat lijkt kennisniet los van mensen te kunnenbestaan. Immers, Ervaringen,Vaardigheden en Attitudes latenzich slechts ten dele of nadrukke-lijk niet vangen in geschrift. Ex-plicietekennisechter,bestaatwel.In hun boek `The Knowledge Cre-ating Company' geven Nonaka enTakeuchi duidelijk weer hoe ken-nisprocessen in organisaties ge-paard gaan met gedaantewisse-lingen van kennis tussen explicieten impliciet. Expliciete kennisontstaat na externalisme, eenproces dat begint bij het hebben2 | Draaien, kantelen enlichtenfoto's: Peter WutsO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eAutomatiser ingcement 2002 6 75van impliciete kennis. Het voor-beeld dat daarbij wordt gehan-teerd gaat over een machinewaarmee brooddeeg op een be-paalde manier wordt gekneed,zodanig dat het deeg een bepaal-de al dan niet homogene struc-tuur en een bepaalde luchtigheidkrijgt, zoals alleen een meester-bakker dit zou kunnen bereiden.Na een periode van analyse, engi-neering, proeven en testen is hetresultaat daar: de mallendraaier.Er is gestudeerd op de exacte han-delingen waarmee en randvoor-waarden waarbinnen het de be-tonmallenoperators lukte om dejuiste betonproducten te krijgen.Uiteindelijk lukte het om de be-wegingen na te bootsen, waarmeehet `vermogen deze taak uit tevoeren' werd gekopieerd, en ineen machine dit keer. Het sa-menspel van Informatie, Ervarin-gen, Vaardigheden en Attitudewaarmee de operators betonpro-ducten wisten te maken, is nuvervat in ??n expliciete uiting. Dekunst is dus om lastige kennis,waarvan men dacht deze alleenmet de hand te kunnen uitvoeren,na te bootsen en daarmee dus ex-pliciet te maken en te vertalennaar een machine die alle bijbe-horende menselijke handelingenkan verrichten en die daarnaastnog meer mogelijkheden biedt.T e r u g n a a r h e td o e n p e r s p e c t i e fOm de huidige handproductie zogetrouw mogelijk na te bootsen isdemallendraaiergebouwdalseenmobiele machine, die zelf kanrijden en stuurbaar is. Voor groteafstanden is de machine ver-plaatsbaar met een heftruck ofkraanbaan. De machine kan inprincipe elke productafmetingproduceren. Voor extreme afme-tingen houdt men vooraf met debouw van de machine rekening.Standaard is de machine uitge-rust voor producten tot 500 kg.Voor toevoer van de belangrijkstegrondstof beton, is de mallen-draaier uitgerust met een ruimevoorraadbunker voor het grovebeton en kan naar wens tevensworden uitgerust met een addi-tionele kleine bunker voor fijnbeton. De bunkers worden vanbovenaf met een heftruck bijge-vuld, maar de machine kan daar-voor ook onder een kubelbaanworden gereden.Belangrijk gegeven is dat de mal-lendraaier gebruikmaakt van debestaande door de producent zelfal gebruikte handmallen. Dezebehoeven alleen een kleine aan-passing zodat ze door middel vaneen universeel (hydraulisch) snel-spansysteem in de mallendraaiergeplaatst kunnen worden. Hetvoordeel is dat de klant niet hoeftte investeren in nieuwe kostbaremallen. De aangepaste mallenkunnen naast de mallendraaiernog steeds handmatig gebruiktworden.I m p l i c i e t e k e n n i sg e ? x p l i c i t e e r dDe besturing van de machinezorgt voor het adequaat functio-neren van alle bewegingen.Daarnaast zorgt het geheugenvoor de opslagmogelijkheid vanfunctioneringsprogramma's voorvele (? 250) verschillende mallen.Na wisseling van een mal is meteen druk op de knop het bijbeho-rende programma geactiveerd enkanacuutgestartwordenmetpro-duceren.Vrijwel alle eerder beschrevenzware fysieke handelingen vantwee mensen die nodig zijn om in7 minuten ??n hele productiecy-clus te volbrengen, zijn in het pro-gramma van de mallendraaierverwerkt. Het betreft het automa-tisch in positie brengen, verneve-len, vullen, verdichten, afwerken,kantelen en lossen van de mal.Met dien verstande dat na het af-werken de cyclus automatisch on-derbroken wordt, om de operatorde gelegenheid te geven de los-plaats schoon te vegen. Zo ont-staat een rij gerede producten opde vloer. De gemiddelde cyclus-tijd is teruggebracht naar 3 mi-nuten, waarbij slechts ??n ge?n-strueerde operator nodig is vooreen hoofdzakelijk controlerend/sturende taak.Indien gewenst kan de mallen-draaier ook worden ingezet alsstationaire machine, waarbij deproducten op planken wordengeplaatst die automatisch naareen verhardingsopslag wordengetransporteerd. Verder kan hetverdichten van het element in demallendraaier gebeuren met tril-motoren die aan de onderkantzijn gemonteerd, maar ook dooreen trilplaat of stamper die in debewegende arm van de afwerk-schijf is gemonteerd.Het `wezen' van de machinewordt gevormd door de verticaleen kantelende bewegingen incombinatie met het geheel vrijprogrammeerbaar besturings-programma, waardoor voor elkehandmal de ideale kantelbewe-ging en zakcurve (be?nvloedenvan de snelheid van neerzetten)gecre?erd kan worden. Input voorhet programma zijn de gegevensvergaard bij bestudering van dehandelingen en bewegingen vande vakmensen, analyse van dekenmerken van de handmal en dewensen of eisen voor optimaleproductiesnelheden. De outputbestaat uit een effici?nt werkendeen ARBO-vriendelijke machinedie betonproducten maakt vol-gens de specificaties van de pro-ducent.Met de ontwikkeling van de mal-lendraaier is opnieuw een bewijsgeleverd dat het mogelijk is omlastige impliciete kennis expliciette maken. Vanuit een combinatievan kennismanagement-theorieen praktijk worden boeiende op-lossingen geboden voor economi-sche vraagstukken zoals hetvoldoen aan ARBO-wetgeving enhet oplossen van een groeiend ar-beidscapaciteitsprobleem.