Met grote regelmaat bezoeken Nederlandse bouwersJapan. Architecten, aannemers, constructeurs en op-drachtgevers, allemaal op zoek naar de grote verschillenmet de eigen bouwpraktijk, om er vervolgens hun voor-deel mee te doen. Maar verschilt het bouwproces inJapan nu werkelijk zoveel van de situatie in Nederlandcq West-Europa? Volgens het management van deAmsterdamse vestiging van het Japanse bouwconsorti-um Takenaka draait alles om de relatie opdrachtgever-opdrachtnemer.Takenaka is een bijna vierhonderd jaar oud Japansbouwconsortium, met de disciplines bouwmana-gement, architectuur, constructie en aannemerij.Het concern heeft vestigingen over de gehele wereld.Sinds 1985 heeft het bedrijf ook een kantoor inNederland.B u b b l e e c o n o m yAanvankelijk was het vooral de bedoeling van Take-naka het groeiend aantal Japanse bedrijven vanA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 824JAPANSMAARTOCH OOKHOLLANDS,1 | Nederlands project vanTakenaka: InternationalSchool of Amsterdam(ISA) in Amstelveenfoto's: Klaas Laan, Hoorndienst te zijn dat zich in West-Europa wilde vestigen.Deze investeringsdrang kwam voort uit de zoge-noemde `bubble economy' die de Japanse samen-leving in de jaren tachtig in zijn greep had. Anti-ciperend op een continue economische groeiinvesteerden overheid, bedrijfsleven en particulie-ren enorme bedragen. In de periode 1988-1992 namhet aantal medewerkers op het Amsterdamsekantoor dan ook (explosief) toe van 15 tot 80. Daarbijzorgden Japanse bedrijven voor tachtig procent vandeomzet.BeginjarennegentigkwamaandeJapansegroeieeneindeenspattedeeconomiealseenzeepbeluiteen.De dip die de Japanse economie sindsdien mee-maakt, had ook gevolgen voor Takenaka. Het mana-gement schakelde bijtijds om naar de lokale, Neder-landse markt. Anno 2000 haalt de Amsterdamsevestiging nog slechts dertig procent van haar omzetuit opdrachten voor Japanse bedrijven. Het aantalmedewerkers is daarentegen gestegen tot 120,waarvan slechts 5 de Japanse nationaliteit bezitten.V e r t r o u w e n"Het grote verschil tussen de Nederlandse enJapanse situatie is de wijze waarop de klant wordtbenaderd. Japanse klanten gaan uit van een vertrou-wensrelatie en leggen hun lot in onze handen.Ze nemen budget en planning als uitgangspunt enwillen vervolgens weten wat daarbinnen haalbaar is.Nederlandse klanten zijn terughoudender en gaanveel meer uit van de haalbaarheid. Zij willen directbij de start van een project inzicht hebben in wat deconsequenties zijn in tijd en geld."Een ander significant verschil is dat in Japan debestekken veel dunner zijn dan hier. "Een Neder-lands bestek is veelal een opsomming van allerleite verrichten handelingen. Voor Japanse opdracht-gevers is echter vooral de functionaliteit van belang.Dat betekent overigens wel dat een ontwerperA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 8 252 | Verandering in hetontwerp voor debibliotheektoren:van puntdak naarkanteleneen veel groter inlevingsvermogen moet bezitten.Vergelijk het maar met een prestatiecontract. Als inJapan bij een opdrachtgever een prijs wordt neer-gelegd, wordt omschreven wat hij niet krijgt, terwijlin Nederland precies wordt omschreven wat hij welkrijgt."T o t a a l f i l o s o f i eDe filosofie die Takenaka voorstaat, is uniek voorNederland."Andersdanonzeconcurrenten,debouw-managementbureaus, nemen wij ook voor de bouwzelf de totale verantwoordelijkheid. Wij leverendaarmee maatwerk, zeker waar het de U-bouwbetreft. Bouwmanagementbureaus benaderen eenproject veel meer vanuit de financi?n. Ze willen zolang mogelijk het concurrentievoordeel in eenproject houden. Daarmee doen ze echter geen uit-spraak over de efficiency en kosten van het totaleproject."D i e p t e - i n v e s t e r i n gHet scheppen van een vertrouwensrelatie met deklant is dus in de Japanse bouwcultuur in het alge-meen, en voor Takenaka in het bijzonder, zeerbelangrijk. Dat brengt evenwel zekere bedrijfsrisi-co's met zich mee. "Een eerste opdracht zien wevooral als diepte-investering, een kwestie van langeadem en ver vooruitkijken. Tegenslagen verhalen webij voorkeur niet op de klant. Voorop staat dat hijtevredenblijft.Ooknadeoplevering,wantwebiedentevens een jarenlange garantie."In het begin was deze filosofie in Nederland on-begrepen. Nu, na heel wat jaren, blijkt ze echter tewerken. Om opdrachtgevers kennis te laten makenmet deze eigen, Japanse cultuur, werden aanvanke-lijk slechts kleinere opdrachten aangenomen, voor-nameljk op het gebied van architectuur. Geleidelijkkregen de opdrachten een grotere reikwijdte. Nu be-staat het grootste deel van de orderportefeuille uitcomplete turn-key leveringen. Het `lange adem, vervooruitkijken' betaalt zich nu terug.I S AEen goed voorbeeld van de Japanse werkwijze vanTakenaka vormt de totstandkoming, een aantal jarengeleden, van het nieuwe onderkomen van The Inter-national School of Amsterdam (ISA) in Amstelveen.Als gevolg van de groeiende vertrouwensrelatie metde klant, kreeg Takenaka gaandeweg dit bouwprocessteeds meer taken toebedeeld. Niet alleen was hetbedrijf ontwerper en hoofdaannemer, maar het deedook de onderdelen kostenbewaking, installaties,inrichting, omgeving. Het budget was zeer kritisch,de opleverdatum hard.Takenaka raakte bij de nieuwbouw betrokken door-dat de toenmalige, Japanse General Manager van hetbedrijf een dochter op dit onderwijsinstituut had,en hij tevens deeluitmaakte van het schoolbestuur.De school, tot dan op verschillende plaatsen inAmsterdam gevestigd, zocht een nieuw, centraalonderkomen. In Amstelveen werd een geschiktelocatie gevonden. Voor het ontwerp werd een prijs-vraag uitgeschreven onder drie architectenbureaus.Winnaar werd het bureau van Alberts & Van Huut.De expertise van Takenaka werd ingeschakeld om deinzendingen goed te kunnen beoordelen.P r o g r a m m a v a n E i s e nDe inzendingen werden bekeken op architectonischontwerp en op kosten. Het ontwerp van Alberts &VanHuut werdarchitectonisch alsbestebeoordeeld,maar was tevens het duurst. "Het probleem lagvooral in het te grote bouwvolume. Vooraf aan deprijsvraag had de school zich uitgebreid geori?n-teerd, met als resultaat een zeer uitgebreide wen-senlijst. Die wensenlijst bleek echter niet geheelwerkbaar. Als belangrijkste sanering hebben we hetruimtegebruik qua maat behoorlijk teruggebracht."Voor de diverse schoolsoorten, de Lower en deMiddle + Upper School, was een aparte vleugel voor-zien. De lokalen bij de Middle + Upper School zijnmeer vakspecifiek, analoog naar de Nederlandsesituatie. Uitgangspunt was een totaal van 1000leerlingen, waarbij de lokalen tegelijkertijd 750leerlingen zouden moeten kunnen huisvesten.O r g a n i s a t i eVoor de realisatie is een constructie bedacht waarinTakenaka geheel turn-key het project kon aanne-men, dus inclusief architectonisch ontwerp. "Dit be-tekende dat ook het ontwerpbureau van Alberts &A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 8263 | Interieur van debibliotheekVan Huut onder onze supervisie opereerde. Wijhadden tot dan echter vrijwel alleen functionelegebouwen als magazijnen en distributiecentra ge-bouwd. Organische architectuur was geheel nieuwvoor ons. We hebben daarom de ontwerpers vanTakenaka en Alberts & Van Huut binnen de pro-jectorganisatie aan elkaar gekoppeld."Het architectonisch ontwerp werd aan een strengekostenbewaking onderworpen. Desondanks geno-ten de ontwerpers enige mate van vrijheid. Als eenbeoogd onderdeel te duur zou worden, was het aande architecten om binnen het budget iets nieuws tebedenken. Een goed voorbeeld hiervan vormt deboven het complex uitstekende bibliotheektoren.Toen het oorspronkelijke, op een pagode gelijkendepuntvormige dak te duur bleek, kwamen de ontwer-pers zelf met het uiteindelijk gerealiseerde kasteel-torenconcept.Niet alleen het totaalbudget, maar ook de deel-bouw-sommen waren vooraf gedetailleerd vastgelegd. Alszich binnen een bepaald deelcontract een budget-overschrijding voordeed, kon het bouwmanagementechter direct aangeven waar elders nog ruimte was.C o n s t r u c t i e v e r s u s o r g a n i s c h ea r c h i t e c t u u rOrganische architectuur kenmerkt zich door eengrillige vormgeving en maatvoering, wat zijn neer-slag heeft op de uitvoering. In de constructie van ISAzijn vooral ronde kolommen toegepast, waardoorwanden zonder detailleringsproblemen op elk vlakkonden aansluiten. De vloeren zijn grotendeels inhet werk gestort, zodat het probleem van het ont-breken van een overheersende overspanningsrich-ting werd omzeild.Bij het gevelontwerp van het ISA is gebruikgemaaktvan de ervaringen die waren opgedaan bij hetGasunie-gebouwinGroningen.Bijdatprojectwarenvele tientallen verschillende, en daardoor kostbarevormstenentoegepast.BijISAishetschuinepatroonverkregen door achteraf zaagsnedes aan te brengen.Verder is ??n standaard en kwalitatief goede steengebruikt. Het valt nauwelijks op dat de meestewanden in feite verticaal staan.U i t b r e i d i n gMomenteel wordt een uitbreiding gerealiseerd metextra lokalen en een aparte sportzaal. Deze uitbrei-ding was al in het oorspronkelijke ontwerp voorzien.Als gevolg van de goede samenwerking bij het eersteproject, is voor de uitbreiding automatisch weercontact gezocht met Takenaka. In dit tweede projectworden duidelijk de vruchten geplukt van deervaringen uit het eerste project. De filosofie vanTakenaka heeft zich hiermee weer eens bewezen. sHenk WapperomA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2000 8 27I . S . A .The International School of Amsterdam (ISA) is eenonderwijsinstituut dat geheel los van de Nederlandseonderwijswetgeving opereert. De school is onder-verdeeld in een Lower, Middle en Upper School.De school telt vrijwel alleen leerlingen van buiten-landse komaf, in de leeftijd van 3 tot 19 jaar. Sponsorszijn multinationale bedrijven, die voor een leerling-plaats een aanzienlijk bedrag neertellen. Via eeninternationaleorganisatiezijneindtermenvastgelegddie het mogelijk maken dat leerlingen na het behalenvan hun diploma naar de universiteit kunnen door-stromen. Ook een tussentijdse overgang naar eeninternationale school elders is daardoor zonder meermogelijk.4 | Het schuine patroon in het metselwerk is verkregen door achteraf zaagsnedes aan te brengen5 | Huidige uitbreiding metlokalen (boven) ensportzaal (onder)