C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t il i teit sb o u wcement 2003 526Omdat ook de bouwfysisch advi-seur wil dat de esthetische aspec-ten in het ontwerp van de archi-tect behouden blijven, is het vangroot belang dat in een vroegstadium naar de diverse bouwfy-sische vakdisciplines wordt ge-keken. De voorkeur gaat uit naar`meekijken over de schouder vande architect' om in het ontwerp ende gebouwindeling te kunnenmeesturen. Op deze manier zijneventueel later noodzakelijke in-grijpende maatregelen in het ont-werp vaak te voorkomen.R u i m t e a k o e s t i e kVoor opdrachtgevers, optredendeartiesten en bezoekers van thea-ters is de ruimteakoestiek eenzeer belangrijk aspect. Indien deruimteakoestiek niet naar tevre-denheidisvaneenvandepartijen,zal een theater niet de verwachtebezoekersaantallen halen of vol-doen aan de exploitatieverwach-tingen.Inwezenbeantwoordteendergelijk theater niet aan hetbeoogde doel. Daarom moet ineen zeer vroeg stadium van hetontwerp duidelijk zijn aan welkeeisen van ruimteakoestiek moetworden voldaan.Er is een groot aantal objectieveparameters ontwikkeld, waarmeede `subjectieve' belevingswaardevan de akoestiek in een zaal kanworden omschreven. Een grootdeel daarvan overlapt elkaar,waardoor de meeste zalen bij dezaalakoestische advisering metslechts enkele parameters vol-doendekunnenwordenomschre-ven. Enkele veelvuldig gebruikteparameters zijn:? Nagalmtijd (RT60) en Earlydecay Time (EDT)De nagalmtijd is gedefinieerdals de tijd waarin het geluid-drukniveau van een geluids-bron direct na het uitschakelenvan de bron met 60 dB is afge-nomen. De EDT vormt heteerste gedeelte van de nagalm-tijd.? Bas-Ratio (BR)De bas-ratio is een eenvoudigemaat voor de klankverkleuringvanwege de zaal en daarmeevoor de effecten van de waarne-mingen van afzonderlijke in-strumenten of bronnen.? Spraakverstaanbaarheid(RASTI)De RASTI is (ook internatio-naal) de meest gebruikte para-meter voor de spraakverstaan-baarheid. Hiernaast zijn er veelandere parameters die even-eens de spraakverstaanbaar-heid weergeven.? Lateral Efficiency (LE)De Lateral Efficiency is eenmaat voor de beschrijving vande ervaring van `ruimtelijk-heid'.? Clarity (C50en C80)De C50is vooral interessant voordehelderheidvanspraak,deC80beschrijft onder meer het ver-mogen om muziekdetails tehoren.Momenteel is specifiek voor dezaalakoestiek ontwikkelde soft-warebeschikbaar.Hiermeewordteen driedimensionaal rekenmo-del opgebouwd waarmee de di-verse parameters kunnen wordenberekend. Bij de meeste reken-pakketten kunnen de rekenresul-taten beluisterd worden, wat devertaling van de wetenschap naarde opdrachtgever of gebruikersvan de zaal vereenvoudigt. Infiguur 1 zijn voorbeelden opge-nomen van rekenmodellen vaneen kerkzaal en een uitvoerings-zaal. Bij veel kerkgebouwen is,evenals in een theater, een com-binatie van spraak- en muziekac-tiviteitenvereist.Ditisgoedoplos-baar als een elektronisch nagalm-systeem wordt toegepast. Doormiddel van de rekenresultatenkan in de ontwerpfase de ruimte-akoestische kwaliteit bij de zit-plaatsen worden bepaald.G e l u i d e n t r i l l i n g e nGeluidsaspecten die bij theaterseen rol spelen zijn:? interne geluidsisolatie;? geluidsuitbreiding naar deomgeving;? geluid van technische installa-ties en trillingen.Integrale bouwfysische aanpaking. G.M.M.G. Sluijsmans, Cauberg-Huygen Raadgevende ingenieursTheaters zijn complexe gebouwen waarbij diverse vakdisciplines van debouwfysisch adviseur integraal beoordeeld moeten worden. Omdat elk vandeze disciplines zijn eigen oplossingen vraagt, worden de belangrijkstegenoemd en kort toegelicht. Het betreft de vakgebieden:? ruimteakoestiek; ? duurzaam bouwen;? geluid en trillingen; ? brandveiligheid.? binnenmilieu;1 | Voorbeelden rekenmodelvoor een kerkzaal (a) eneen theaterzaal (b)abC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gUtiliteitsbouwcement 2003 5 27Voor de interne geluidsisolatie ishet van groot belang dat als er ver-schillende zalen of ruimten ineen theater worden gesitueerd, ervan gelijktijdige activiteiten geenhinder wordt ervaren in de ove-rige ruimten.Door in een vroeg stadium deruimten zodanig ten opzichte vanelkaartesituerenenafdoendeiso-lerende maatregelen te treffen, ishet mogelijk om alle ruimten zooptimaal mogelijk te benutten.Enkele voorbeelden worden be-handeld.Een rekenprogramma is ontwik-keld waarmee zowel de geluids-overdrachtviadedirectescheidingals ook de flankerende geluids-overdracht via de aansluitendeconstructies wordt berekend. Peroverdrachtsweg kunnen exact denoodzakelijke maatregelen wor-den gedimensioneerd.De Wet Milieubeheer stelt eisenaan de geluidsuitbreiding naar deomgeving. Door middel van bere-keningen kan worden vastgesteldofdeactiviteitendieineentheaterplaatshebben, geen overlast ver-oorzaken in de nabije omgeving.Indien noodzakelijk kunnen ookhiervoor maatregelen worden ge-dimensioneerd.Elk theater wordt voorzien vaneen forse hoeveelheid installatiesvoor luchtbehandeling, alsmedeinstallaties voor decors en derge-lijke ter plaatse van het podium.Al deze installaties mogen geengeluids- of trillingsoverlast ver-oorzaken.Voordebevestigingvandeze installaties kunnen bouw-kundige maatregelen worden ge-troffen, maar ook de geluids-productie van de installaties zelfkunnenaanvullendgedemptwor-den.B i n n e n m i l i e uNaast de ruimteakoestiek is hetbinnenmilieu van een theater vanbelang. Bezoekers wensen in eenfrisse, comfortabele en gezonderuimte een voorstelling bij tewonen. Dit betekent niet alleeneen goede akoestiek en een com-fortabele stoel met voldoendebeenruimte, maar ook voldoendeverse lucht, zonder dat hierdoortocht ontstaat wat weer leidt totkoudeklachten.Nauwoverlegmetde installatietechnisch adviseur isnoodzakelijk.D u u r z a a m b o u w e nIn het kader van duurzaam bou-wen wordt er bij theaters bewustnaar gestreefd dat energiezuinig-heidenmilieuvriendelijkbouwenniet tot `gezondheidsoffers' lei-den.Integendeel,eenzorgvuldigeafstemming tussen gebouwont-werp, materiaalkeuze en gekozeninstallatie, zullen in de meestegevallen tot een (iets) beter bin-nenmilieu leiden dan gemiddeld.B r a n d v e i l i g h e i dIn alle theaters zijn brandveilig-heidseisen van groot belang. Hetzijn vaak grote gebouwen waarveel bezoekers tegelijk aanwezigzijn. Bij grote gebouwen zoalstheaters en megabioscopen kansoms niet meer voldaan wordenaan de maximale compartiment-grens van 1000 m2. Het is danzaak om samen met het bevoegdgezag (brandweer en gemeente)en de architect in een vroeg sta-dium te overleggen over gelijk-waardigeoplossingentenaanzienvan vluchtmogelijkheden. De be-zoekers moeten het gebouw im-mers tijdig (en veilig) kunnen ver-laten. Daarnaast moet de brand-weer de bluswerkzaamheden zosnel mogelijk kunnen uitvoeren,waardoor mogelijk vooraf rook-en warmte-afvoercapaciteiten aan-getoond dienen te worden.Vanuit het Bouwbesluit wordeneisen gesteld aan de breedtes vantoegangen.Regelsvoordebreedtevan rookvrije vluchtroutes moe-ten voldoen aan via ministeri?leregelingen gegeven voorschrif-ten. Conform de Regeling Bouw-besluit 2003 is er echter nog geenovereenstemming over de te han-teren bepalingsmethodiek. Welwordt er een aantal publicatiesgenoemd (van onder meer SBR,TNO, PRC en het Ministerie vanBinnenlandse Zaken), die bouw-stenen bevatten voor de op testellen bepalingsmethodiek.Naast de in de publicaties ge-noemde rekenmethodieken be-staan er software-pakketten waar-mee de ontruiming van eentheater gesimuleerd kan worden.Met deze pakketten wordt eensimulatie gegeven van het ge-bouw, inclusief de aanwezigen.Vervolgens berekent het pro-gramma de tijd die voor alle aan-wezigen nodig is om het gebouwte verlaten. De aldus bepaaldeontruimingstijden kunnen ver-volgens getoetst worden aan degeldende criteria voor een veiligeontruiming. In figuur 2 is eenvoorbeeld gegeven van een simu-latiemodelvan Cultureel CentrumEffenaar in Eindhoven. Met ditrekenmodel is nagegaan of de1400 bezoekers, verdeeld overtwee bouwlagen, voldoende snelhet gebouw kunnen verlaten.Rekeninghoudend met 2 minu-ten detectie- en reactietijd be-draagt de ontruimingstijd 7 mi-nuten. Vereist was een tijd van 17minuten.T e n s l o t t eVerschillende hier kort genoem-de aspecten komen in de hierna-volgende artikelen nader aan deorde. 2 | Voorbeeld simulatiemo-del ontruiming CultureelCentrum Effenaar