? ? architectonisch ontwerp ? prefabricageFrank de Josselin de Jong, H+N+S Landschapsarchitecten, UtrechtErwordt steeds meer zorg besteed aan de inrichting van de openbare ruimte. Dit blijkt uiteen toename van bijzondere ontwerpen voor pleinen, parken en winkelgebieden. Dezeontwerpen krijgen de laatstetijd aandachtmiddels de OmgevingsArchitectuur Prijs ofdereeks jaarboeken voor Landschapsarchitectuur en stedebouw. De kwaliteit van de ge-bruikte materialen neemt aantoonbaar toe: Den Haagen Groningen trokken enkelejarengeleden nog de aandacht met de herinrichting van de binnenstad in gebakken klinkers.Op dit moment zien we bijvoorbeeld in Breda en Den Bosch, datverhardingen in de stads-centra worden uitgevoerd in natuursteen. Dit zijn de bijzondere gebieden van de stad,maar ook in de woonwijken, die traditioneel worden uitgevoerd in eenvoudige betonpro-ducten, zijn op ditrnomentveranderingen gaande. Juist hier,met bescheiden budgetten,isveel creativiteit nodigvan opdrachtgevers, ontwerpers?n fabrikanten, om een verbete-ring van de openbare ruimte te bereiken.INRICHTINGVANDE OPENBARE RUIMTE:HOE BIJZONDERIS GEWOON GOED!Dit artikel van ir.EO.Th. de Josselin de Jong is medeontstaan op basis van een voordracht die hij hield tij-dens de uitreiking van de Omgevingsarchitectuur-prijs (OAP) 1998 in Utrecht, gehouden op 18 juni jl.20Standaard en bijzonderDe afgelopenjaren zijn in Nederland prachti-ge pleinen ontworpen en aangelegd en helebinnensteden zijn van een complete herin-richting voorzien. Het gaat niet altijd gemak-kelijk, maar steeds vaker worden geld enenergie vrijgemaakt om deze bijzondereplekken in de stad te verbeteren. Ook de be-heerder stemt in met de hogere kosten voorzijn toekomstig onderhoud; het is immersmaareen eenmalige ingreep in zijn domein.Hetgrootste deel van de stad, ongeveer80%van de openbare ruimte, wordt echter vol-gens een vastgestelde standaard ingerichtmet standaardmaterialen en -beplanting.Daarom is het niet voldoende om alleen en-kele pleinen en hetcentrale winkelgebied inde binnenstad van een hoogwaardige inrich-tingte voorzien. Ommet onze nationale wild"plakster Loesje te spreken: "De stad heefteen hart, maar er klopt iets niet!"Wanneer de bijzondere plannen er in slagenom aandacht te vragen voor het openbaregebied, kunnen ze als een vliegwiel werkenvoor een betere kwaliteit van de hele open-bare ruimte. In de uitgestrekte woonwijkenvan het standaard ingerichte gebied pasteen bescheideneren terughoudende inrich-ting van de openbare ruimte. De grote op-pervlakten aan openbaar gebied brengeneen andere werkwijze en dynamiek met zichmee dan de aanpak voor het unieke en bij-zondere stadsplein. Daarmee is een onder-scheid te maken tussen de werkwijze voorde exclusieve gebieden en de standaardin-richting van het openbaar gebied.Als voorbeeld van deze beide typen openba-re ruimten worden het Wilhelminaplein inRotterdam en Langerak in Leidsche Rijn be-schreven. Ten slotte worden in de laatste pa-ragraaf hieraan conclusies verbonden voorde samenwerking tussen opdrachtgever,ontwerper en fabrikant.Voorbeeld van een standaard in bestratingTenz? anders vermeld, Z?n de foto's van deauteurCEMENT1998/12Het Wilhelminaplein op de Kop van Zuid inRotterdamHetWilhelminaplein ishet aanlandingspleinvan de Erasmusbrug op de Kop van Zuid inRotterdam. Het autoverkeer, dat vanaf debrug komt, splitst zich in de richting van hetZuidplein, naar de zuidelijke autosnelwegvia de nieuwe Laan op Zuid, of slaat af naarde nieuwe kantoorlocatie op de Wilhelmina-pier. Aan het plein staat de nieuw gebouwderechtbank met het aangrenzende douane-kantoor; het nieuwe Luxortheater en eenkantoortoren voorKPN zijn in aanbouw.Onderdegrond is hetmetrostation Wilhelmi-naplein dat via voetgangerstunnels in ver"binding staat met verschillende delen vanhet plein. Op het plein stopt tramlijn 20, eenvoorproefje van het vernieuwde tramsys-teem in Rotterdam. Vanaf de verschillendehaltes van het openbaar vervoer is de ko-mende jaren een steeds toenemendestroom voetgangers op weg naar hun werk-plek te verwachten. Dit alles maakt het Wil-helminaplein tot de aankomst- en vertrekhalvan de Kop van Zuid: een levendige carrou"sel van verkeersstromen in alle richtingen.De exclusieve inrichtingDe inrichting van het Wilhelminaplein is eenvoorbeeld van een exclusieve inrichting vanhet openbaar gebied. Bij de vormgeving entoepassing van verhardingen en straatmeu-bilair is het eigen karakter van een verkeers-knooppunt als ontwerpthema gekozen. Derijstroken voor het autoverkeer zijn uitge-voerd in zwart epoxy met extra grote weg-markeringen; langs de wegen zijn glazen, re-flecterendekattenogen aangebracht in hetasfalt. Om fietsers en voetgangers op degro-te verkeerskruispunten een duidelijk her-kenbare eigen ruimte te geven,zijn 'extra-lar-ge' zebramarkeringen aangebracht op eensignaalrood vlak. In tegenstelling tot hetver-keersgebied zijn de pleindelen voor de voet-ganger terughoudend vormgegeven in eenzandkleurige, langwerpige tegel.Herinrichting van de binnenstad in Gronin-genDe keuze voor het ontwerpthema van eenuniek verkeersknooppunt houdt in, dat eroplossingen zijn toegepast, die beperkt blij"ven tot het plein of de directe omgeving. Ditmaakt experimenten mogelijk, die niet voorde stad als geheel worden geaccepteerd.Aangezien nog geen ervaring met het mate"riaalgebruik was opgedaan, waren proefne-mingen noodzakelijk om tot betrouwbare af-wegingen te komen.De bestratingsmaterialenVoor detrottoirs zijn nieuwe betontegels ont-wikkeld in het uitzonderlijkeformaat van 20 x60 cm. Aangezien de ondergrond in Rotter-dam door de dikkeveenlagen slechtis en be-stratingen jaarlijks enkele centimeters zak-ken, is de kans op breuk bij een langwerpigformaat groot. Daarom heeft fabrikant Bleij-ko voor het eerst hogesterktebeton in be-stratingsmateriaal toegepast. In de rijwegzijn vervolgens proefvakken aangebrachtvan verschillende fabrikaten, die ettelijkemaanden zijn blootgesteld aan het dende-rende bouwverkeer. De langwerpige tegelsvan hogesterktebeton bleken nauwelijksbreuk te hebben. De schade was vergelijk-baar met die van het referentievak van 8 cmdikke, vierkante stoeptegels.CEMENT1998/12Het straatmeubilairDe spanmasten voor debovenleidingvan detram zijn voor een rustiger straatbeeld aande buitenzijde van de verkeersprofielen ge-plaatst. Daardoor is een combinatie met destraatverlichting mogelijk geworden, waar-voor industri?le schijnwerpers zijn ontwor-Proefvakken met tegelverharding op de Kopvan Zuid21? ? architectonisch ontwerp ? prefabricageTegelbestrating, fietspad en spanmasten opde Kop van ZuidProefvak met vergrote en rode zebra-oversteekfoto: A. Vermeer; Dienst Stedebouw en Volkshuisvesting RotterdamVoorbeeld verhardingen parkeren op eigenerf, inritconstructieillustratie: projectbureau Leidsche Rijn,Utrecht1. betontegels 20x20x5 cm ruitverbandla. betontegel bisschopsmuts2. waterdoorlatende verharding10x20x8 cm keperverband2a. idem 10xlOx8 cm2b. idem 10x20x8 cm5. trottoirband 15x25xl00 cm6. inritband7. inritband met verloop (links, rechts)8. opsluitband 10x20xl00 cmpen. Aan elke spanmast zijn drie schijnwer-persaangebracht, die de rijweg en de bredetrottoirs aanlichten. Vanwege de grote over-spanningvan de bovenleidingzijn opsommi-ge plaatsen extra verzwaarde spanmastennodig. Voor dit doel zijn de masten conischoctogonaal vormgegeven, zodat de zwaar-ste uit meer dan twee centimeter dik plaat~staal konden worden gebogen.De wegmarkeringVoor heteffectvan de ontworpen wegmarke~ring zijn proefvakken aangebrachtop de legeM?llerpier aan de overzijde van de rivier deMaas. Vervolgens zijn met auto's proefrittengemaakt om de signaalwerking van de mar-kering te beoordelen. Ook politie en brand-weerzijn uitgenodigd te komen proefrijden,wat een enthousiaste reactie van de ver-keerspolitie opleverde: "Krijgen wenu overalin Rotterdam rode zebrapaden?". De meestonverwachte waardering kwam van eengroep zeemeeuwen. Op een bewolkte regen-achtige daglagde M?llerpierergeheel verla~ten bij; uitgerekend op de rode zebra waseen grote groep meeuwen neergestreken.Het bewijs, datmet hetrode zebrapad de zil-te havensfeer in het ontwerp is bereikt.? ~~ 00 ?0000 0 0 0 00 0 0 0 0'>< x0000000 00 'b0 0 0 0)