A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u w8 cement 2008 3Ine ter Borch, archispecials.comOp de overgang van het Rijndal en het Odenwaldgebergte,aandestadsrandvanHeidelberg,bouwdearchitectR?digerTrager, partner van ap88 architektengemeinschaft, zijnexperimentele woonhuis. Als een sobere monoliet leunt hetachteloos aan tegen de berghelling. Voor de dragendegevelwanden en het dak is in het werk gestort lichtgewichtbeton toegepast. Dankzij recente ontwikkelingen van isole-rend beton met ge?xpandeerde kleikorrels, zijn de gevel-wanden echt monoliet.Het woonhuis van drie verdiepingen heeft eenbijzondere doorsnede die voortkomt uit de berg-wand waartegen het huis is gebouwd. Samen meteen hellend dak, een veelhoekig volume en ditoplattegrondvorm maakt deze doorsnede het huiscomplex. Op het straatniveau is de dubbele garagegeprojecteerd. De entree naar de onderste verdie-ping van het huis bevindt zich aan het eind vaneen lange trap die start vanaf het straatniveau.Achter de zware eiken entreedeur is er geensprake van een centrale trap naar alle verdiepin-gen. Vanuit elke verdieping vertrekt op een andereINNOVATIEF ISOLATIEBETONMAAKT MONOLIETE DROOM WAAR1 |Woonhuis oogt als eensobere monolietA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2008 3 9plek in de plattegrond een trap naar de volgendelaag. De vertrekken zijn als het ware meanderendvia de trappen aan elkaar geregen. Vanuit deentreeverdieping komt een smalle betontraprechtstreeks uit in de keuken die weer via eennauwe gang in verbinding staat met het dubbel-hoge woonvertrek. Het plafond van dit vertrek iseenvoudigweg de `naakte' binnenkant van het hel-lende betondak. Vanuit de woonkamer steekt eentrap naar de hoger gelegen slaapvertrekken.P u u r n a t u u rWat opvalt is de sobere, serene sfeer van deruimten. Deze sfeer komt voort uit het gebruik vanpure, natuurlijke materialen zoals beton en eiken-hout. Overal is het beton in het zicht gelaten.Vloeren, wanden, plafonds en trappen zijn van inhet werk gestort beton, op de massief eiken vloervan het woonvertrek na. Voor de binnenwanden envloeren is standaard beton gebruikt. Er is geenpoging gedaan om het betonoppervlak zo homo-geen en glad mogelijk te krijgen. Integendeel dearchitect omarmde oneffenheden, zichtbare stort-en bekistingsnaden vanwege het ruige, natuurlijkeuiterlijk. De gebruikelijke kwaliteitseis voor schoonbeton die `gave', eenmalig in te zetten bekistings-platen voorschrijft, was hier niet aan de orde.Bewust is zelfs gekozen voor een `tweedehands'systeembekisting om het ruige effect te versterken.De betonoppervlakken zijn onbewerkt gelaten, metuitzondering van de vloeren die soms geolied zijn.W a r m t e - i s o l e r e n d e k a s t e e l m u r e nOm de buitenwanden en het dak monoliet, zonderextra isolatie uit te kunnen voeren, is zeer lichtge-wicht beton op basis van ge?xpandeerde kleikorrelstoegepast. Met een wanddikte van 500 mm-waarde van 0,36 W/mK is een hoge isolatiewaardegerealiseerd.3 |De binnenruimten wordengekenmerkt door eensobere, serene sfeer; deplaatradiator in de hoekvalt nauwelijks op tegende betonwand2 |Plattegrond 1everdiepingA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u w10 cement 2008 3De dikke gevelwanden, die doen denken aan mid-deleeuwse kasteelmuren, zijn buiten en binnen`eerlijk' gelijk. Voor de raamopeningen zijn scherpgerande gaten in de wand gesneden. Het kozijn isver terugliggend in het gevelvlak geplaatst, waar-door extra diepe neggen ontstaan die het 'gat-in-de-wand-effect' versterken. In tegenstelling tot hetkille, vochtige klimaat in kastelen, is het binnenkli-maat hier behaaglijk door de dikke isolerendegevelwanden. Doordat het betonoppervlak overalonbedekt blijft, kan ook het thermisch accumule-rend vermogen optimaal worden benut bij debeheersing van het binnenklimaat.Hoewel een ge?ntegreerd installatiesysteem alsbetonkernactivering vanuit de esthetica misschienmeer voor de hand had gelegen, is om budgettaireredenen gekozen voor watergevulde radiatoren. Deradiatoren zijn onopvallend ge?ntegreerd in hetinterieur als onderdeel van de betonwand. Zo isbijvoorbeeld een betongrijze verticale plaatradiatortegen de betonwand gemonteerd in een hoek vanhet woonvertrek. Het installatiesysteem is milieu-bewust en energiezuinig door met behulp van eenwarmtepomp gebruik te maken van geothermievoor de centrale verwarming en warm water.S t a b i e l b e t o n m o r t e l m e n g s e lOm monoliet te bouwen en tegelijkertijd aan de ver-eiste isolatienormen te voldoen, is traditioneel licht-beton met een volumieke massa van 1400 tot1600 kg/m3ontoereikend. Voor het realiseren van-waarden die wel voldoen, moet niet alleen het grindmaar ook (een deel van) het zand worden vervangendoor lichte, isolerende korrels, zodat een volumiekemassa van circa 1000 kg/m3kan worden bereikt. Omeen hoge isolatiewaarde te realiseren, was bij een-waarde van 0,36 W/mK een gevelwanddikte van500 mm nodig. Bij deze wanddikte is de betondruk-sterkte niet maatgevend. Een lagere volumieke massabetekent een lagere sterkte, in dit geval voldeed sterk-teklasse LC 8/9. Voor het dak was de sterkte welmaatgevend. Vanwege de grotere overspanning isvoor hier een iets sterkere lichtgewicht betonsoorttoegepast met een grotere volumieke massa van1200 kg/m3(LC 12/13).4 |In de keuken is duidelijkte zien dat er geen kwali-teitseis voor schoonbeton gold5 |Woning is tegenbergwand aangebouwdA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2008 3 11Het storten van dergelijke lichtgewicht betonmor-telmengsels met een hoog gehalte aan ge?xpan-deerde kleikorrels levert normaal gesproken zoveelproblemen op dat er vanaf wordt gezien. Het risicoop ontmenging is groot, doordat de korrels deneiging hebben naar het oppervlak te drijven. Tochzijn de betontechnologen er in dit geval in geslaagdeen stabiel betonmortelmengsel te cre?ren. Dankzijnieuwe ontwikkelingen op het gebied van Liapor-kleikorrels, hulpstoffen als superplastificeerders enstabilisatiemiddelen is het gelukt om de gevelwan-den in het werk te storten, zonder ontmenging.M o n o l i e t e d r o o mOm dit resultaat te bereiken, zijn verschillendeproefwanden op de bouwplaats gestort. Hiermeeis zowel het betonmortelmengsel getest, als deesthetische kwaliteit van het oppervlak. Ook isvooraf een kwaliteitsbeheersingplan opgesteld. Inverband met de betonsamenstelling was wel eenlangere ontkistingstijd (3 ? 4 dagen) noodzakelijkom de vereiste ontkistingssterkte te behalen.Om de duurzaamheid te waarborgen, is hetoppervlak kort na het ontkisten behandeld meteen hydrofoberingsmiddel. Het optreden vanhaarscheurtjes is ondanks deze maatregelen nau-welijks te vermijden. Deze haarscheurtjes zijnechter zo minimaal dat zowel de duurzaamheidals de esthetische kwaliteit van het oppervlak nietin gevaar komen.Door de intensieve samenwerking van de produ-cent Liapor, de betonleverancier, betontechnolo-gen en de uitvoerende partijen is de `monoliete'droom van architect R?diger Trager werkelijkheidgeworden. Binnen en buiten, het hele gebouw uit??n materiaal. Welke architect droomt daar nouniet van. nProjectgegevensproject:Woonhuis R?diger Trager, Heidelbergopdrachtgever:R?diger Tragerarchitect:R?diger Trager, partner ap88 Architektengemeinschaft,Heidelbergconstructeur:Ingenieurgesellschaft Hacker&Muncke mbHaannemer:Altenbach Bauunternehmung GmbHleverancier lichtgewicht toeslagstof:Liapor, Hallerndorf-Pautzfeld6 |Voor de gevels is licht-gewicht beton toegepast7 |Proefstuk van hetlichtgewicht beton