Friis & Molkte bedachten voor het North Sea Centreeen basispatroon van eenvoudige kubussen uit rodebaksteen. Aan het uitgestrekte complex kondenheel flexibel allerlei elementen worden toegevoegd.Bij de ontwikkeling van het Oceanarium middenjaren negentig werd evenwel besloten van dit basis-patroon af te stappen. In 1996 werd daarom ondervijf Deense architectenbureaus een besloten prijs-vraag uitgeschreven. De opdracht bestond nietalleen uit het cre?ren van een passende omgevingvoor een ongewone maritieme tentoonstelling,maar ook uit het maken van een geschikte verbin-ding met de architectuur van het bestaande com-plex, die kenmerkend was voor die periode ?n voorde stijl van Friis & Molkte.O n a f h a n k e l i j kDe winnaars, het architectenbureau Nielsen,Nielsen & Nielsen, zijn met hun spectaculaire,ovaalvormige aquarium niet alleen in het eerstedeel van de opdracht uitstekend geslaagd. Evenovertuigend is de ontmoeting tussen de bestaandebebouwing in dieprode baksteen en de nieuwbouwmet haar beperkte vormen in groen koper, glas enmetaal, aangezien beide stijlen worden gekenmerktdoor een overeenkomstige formele eenvoud (foto 1).Uitgangsgedachte van 3xNielsen was het museumuit te breiden met een even functioneel als mooigebouw, dat onafhankelijk zou moeten kunnenworden neergezet als omkasting van een markanten enorm aquarium. Het gebouw moest tevens eennatuurlijk deel van de bestaande hi?rarchie worden.Dientengevolge is de bestaande toonzetting nauw-keurig gevolgd en zijn dramatische effecten zoveelmogelijk vermeden. Met de schaal en het idioomvan het bestaande gebouw als uitgangspunt is hetnieuwe aquarium een samenstel van zowel robuus-te als verfijnde aanbouw.De westenwind laat zich geregeld gelden aan denoordkust van Jutland. Het North Sea Centre lijkt tegetuigen van groot respect voor de elementen doorhaar zakelijke, verborgen opstelling. Daarmeeopenbaart het complex een van de karakteristiekenA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2001 416ILLUSIEOFWERKELIJKHEID?Henk WapperomSinds 1984 bevindt zich in het kleine stadje Hirtshals, aande noordkust van het Deense schiereiland Jutland, hetNorth Sea Centre. Dit complex, een ontwerp van deDeense architecten Friis & Molkte, is een combinatie vaneen onderzoeksinstituut voor de visserij en een aan deNoordzee gewijd museum. In 1998 is een belangrijke uit-breiding op de recreatieve faciliteiten in gebruikgenomen:het Oceanarium. Dit enorme, 4,5 miljoen liter zout waterbevattende aquarium, vormt sindsdien de hoofdattractievan het centrum, waarbij het accent ligt op de wijdsheidvan de oceaan.1 | Onopvallend, en tochaanwezig: hetOceanariumvan het schiereiland: de soms op een prairie gelij-kende open vlakte, die in andere delen vanDenemarken schaars lijkt te zijn. Deze sympatiekeaandoenlijkheid straalt tevens af op het programmavan het Oceanarium. Een totale afwezigheid vanglamour derhalve en in plaats daarvan enkel eengetuigenis van realiteitszin.O n t w e r pHet Oceanarium is ingesneden in een groot terplaatse gestort betonnen plateau. Dit plateau onder-streept de samenhang tussen binnen en buiten: terplaatse van het gebouw verandert het in een beton-nen plint. Boven deze plint uit zweeft een vooruit-stekende, met groen koper bedekte gevel, diesamen met het eveneens kopergroene dak eenkrachtige hoek vormt (foto 2). Door de spleet tussengevel en plint kun je wandelend vanaf het langszijgelegen parkeerterrein een glimp opvangen van hetzware ovalen bassin, als een voorproefje op de erva-ringen die binnen te wachten staan.Een grote glazen gevelwand markeert de ingang(foto 3). De begane-grondvloer neemt bij binnen-komst een belangrijke plaats in als ori?ntatiepunt.Van hieruit loopt een centrale wandelroute, waar-langs alle attracties zijn gelegen. Niets behoeft overhet hoofd te worden gezien en bezoekers kunnende weg niet kwijtraken.Aan het einde van de wandelroute kom je in dearena van het eigenlijke Oceanarium (foto's 4 en 5).Deze ruimte is vier verdiepingen hoog, waarbij detwee onderste niveaus beneden maaiveld liggen enwaarin het bassin als een vrijstaand element isgepositioneerd. Het voordeel van deze ruimtelijkeoplossing is dat het nieuwe gebouw een hoogteheeft verkregen die overeenkomt met de bestaandebebouwing en dat de begane-grondvloer het verbin-dende niveau blijft. Daarbij is de omvang enschoonheid van het bassin van alle kanten te zien,en elke andere positie geeft weer een nieuw beeld.Het publiek kan zich in de arena vrijelijk bewegen.In het amfitheaterachtige complex kun je je net alseen duikvogel als het ware van het oppervlak van dezee naar de bodem `storten'. Of je kunt van hetoverzicht genieten op ??n van de platforms (foto 6).De bodem van de arena biedt plaats aan grote groe-pen bezoekers die door gidsen worden begeleid.En op de trappen en de loopbrug zijn diverse `uit-kijkposten' gesitueerd.O p d r a c h t g e v e rDe nieuwe uitbreiding is zonder meer geslaagd,maar bewijst ook het conflict dat tussen de tweetheorie?n van tentoonstellen bestaat. Het oorspron-kelijke concept van 3xNielsen bestond uit een opzichzelf staande sculptuur, als een enorme, kolom-achtige verticale doorsnede van de Noordzee.Het moest de illusie wekken van een oneindige zeedie kon worden aanschouwd door zorgvuldiggeplaatste ramen aan ??n zijde van het aquarium ?een artistieke combinatie van vorm en functie.De directie van het North Sea Museum verzettezich tegen dit concept en pleitte voor een meer een-dimensionale benadering van de verlangde illusievan een eindeloze uitgestrektheid van het water.Het idee van een vrijstaand aquarium staat hier dui-delijk haaks op; als je eromheen loopt, verlies jenamelijk de illusie van haar horizontale oneindig-heid. De directie vergeleek het architectonischeconcept van 3xNielsen zelfs met een opgeblazenhuisaquarium en gaf de voorkeur aan een meer dio-rama-achtige oplossing zoals in veel natuurhistori-sche musea te zien is. Vanwege dit conflict is hetOceanarium uiteindelijk een compromis. De strik-te bedoelingen in het architectonisch ontwerpbotsen nu met een verpletterende variatie aan visu-ele en auditieve illusies en andere onderhoudendekenmerken.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2001 4 172 | Een tipje van de sluierwordt opgelicht..........3 | Verrassende ontmoetingtussen koper, glas enbaksteen, nieuw en oud4,5 | Overweldigende blik op een spannende betonconstructie.Inzet: effect bij gedimde verlichtingHoe interessant ook vanuit filosofisch oogpunt, hetmeningsverschil omtrent het ontwerp lijkt geeneffect te hebben op het publiek. Voor de openingvan het Oceanarium in mei 1998 trok het North SeaMuseum jaarlijks 250 000 bezoekers, waarmee hetal het populairste museum in Denemarken was.Gedurende de eerste maanden na de opening ver-dubbelde het bezoekersaantal nog eens.C o n s t r u c t i eDe constructie van het ovale aquarium en de groteraampartijen vormden een ongewone uitdagingvoor de constructeurs van Viggo Folmer. De ovaledwarsdoorsnede betekende dat de betonnen wandmoest worden voorgespannen. Ter beschermingtegen corrosie zijn de voorspankabels voorzien vaneen dun laagje titanium. De grote raampartijen(acryl, 40 cm dik, grootste ruit 6 x 12 m2) zijnsamengesteld uit verschillende delen en ter plekkedoor de Japanse leverancier aan elkaar gelijmd.Specialisten van de Universiteit van Aalborg ver-zorgden de gecompliceerde optische controle tij-dens de montage.Tot de totale massa van het aquarium behoort ookeen deel van het dak, aangezien enkele van de sta-len rasterbalken op de betonnen wand rusten. Omte vermijden dat hierdoor trillingen in de wand zou-den worden opgewekt, waardoor de vissen zoudenkunnen worden gestoord, zijn de balken op zacht-rubber blokken opgelegd.De blauwgroene kleur (foto 7) en de waterafstoten-de functie zijn verkregen door de betonnen wandaan de binnenzijde te coaten met een meervoudige,niet-toxische epoxyverf. Het water in het aquariumwordt voortdurend ververst met zeewater. Hetgesloten circuit dat hiervoor zorgt, produceerttevens de warmte voor het gebouw.W a a r d e r i n gVanaf de buitenzijde gezien vormen het North SeaCentre en haar nieuwe uitbreiding een dramatischeontmoeting van twee zeer verschillende architec-tuurstijlen: de formele structuur van een raamwerkvan gebouwen in dieprode baksteen uit de beginja-ren tachtig tegenover het lichte gebaar van eengebouw in glas en koper, kenmerkend voor hetdecennium daarna.Het interieur oogt verpletterend; vanuit de hoofdin-gang maakt de bezoeker op een vriendelijke wijzekennis met het Oceanarium via een galerij metinformatiepanelen en experimentele instrumenten.De climax is het bassin met zijn verbluffende pre-sentatie van scholen gewone Noordzeevis doorramen met de afmetingen van bioscoopdoeken,alhoewel de imposante klinische architectuur vanhet gebouw enigszins verloren gaat in de gematig-de verlichting die vereist is om de hoofdattractievolledig tot zijn recht te kunnen laten komen. Dekarakteristieke taal van de architectuur van 3 xNielsen is alom aanwezig, en uitermate bevredi-gend. Projectgegevensopdrachtgever:gemeentebestuur Hirtshalsarchitect:Nielsen, Nielsen & Nielsenconstructeur:Viggo Folmer A/Saannemer:NCC Rasmussen & Sch?ltzA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2001 4 196 | Alle ruimte voorbezoekers7 | De verfijnde detailleringis in evenwicht met hetonderwaterpanorama