C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gPrefabr icage26 cement 2007 7Het basisontwerp gaat uit vandiverse vleugels rondom een cen-trale entree in drie bouwlagen vanelk 4,0 m hoog (foto 1). De draag-constructie bestaat uit dragendeprefab betonnen gevelelementen,met daarop in het werk gestortevloeren die als stijve schijfwerken. Enkele liftwanden zorgenvoor de stabiliteit.De krachtsoverdracht vanuit devloerplaten naar de gevelelemen-ten is geconcentreerd op 750 mmbrede penanten h.o.h. 1,80 m (fig.2). De koudebrug is voorkomendoor tussen vloerplaten en gevel-balken isolatie aan te brengen.Aanvankelijk was hiervoor druk-vaste isolatie gedacht, maar dit islater gewijzigd naar een soepelermateriaal, omdat de balk in hetprefab element niet sterk genoegis om de vloerbelasting op tenemen. Extra complicerendefactor was dat per niveau depenantpositionering een half stra-mien (= 0,90 m) opschuift.De elementen zijn verdieping-hoog. De entree kent een afwij-kende detaillering: hier ontbreektnamelijk de eerste verdiepings-vloer (foto 3).Er is constructief rekening gehou-den met een toekomstige uitbrei-ding met eenzelfde vierde bouw-laag. Ook bouwkundig zijn alvastvoorbereidingen daartoe getroffen,onder meer voor de hemelwateraf-voer. Dit systeem zit om estheti-sche redenen - de gevelelementenstaan geheel v??r de glazen puien- in de betonelementen ge?nte-greerd en is dus nergens zicht-baar. Het benodigde buizenstelselbevindt zich zowel in de balk- alsin de penantzones. In de balkbevindt zich in het midden eengoot die al het water opvangt enafvoert naar de penanten. Centraalin de penanten bevindt zich weereen buis waardoor dit water neer-valt op de daaronder liggendebalkgoot. In feite betreft het eencascadesysteem vanaf de derdeverdieping tot de begane grond.Niet alleen in de hoogte, maar ookin horizontale richtingen is uit-breiding eenvoudig mogelijk. Deverschillende zones daartoe zijnnu al op plattegrond aangegeven.Plaatselijk kunnen elementenHydrofoberen met zorgvoor zorginstellingSinds de zomer van 2005 wordt op een locatie nabij de snelweg E17 aan dezuidkant van Kortrijk gewerkt aan de eerste fase van de centrale huisvestingvan het Algemeen Ziekenhuis Groeninge. De fraaie dragende prefab-beton-nen gevelelementen zijn beeldbepalend. Het complexe productieproces van??n element omvatte 25 dagen, een tijdsduur die vooral werd bepaald doorde vele zichtzijden die kenmerkend zijn voor het ontwerp. De elementen zijnmet een hydrofobeermiddel nabehandeld. Ook deze bewerking vroeg enigezorg.1| Luchtfoto eerste fase AZGroeninge naar KortrijkgezienC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gPrefabr icagecement 2007 7 27binnen buitendrukvaste isolatievloergevelelement 1gevelelement 2worden weggenomen, die laterelders in de uitbreiding weerkunnen worden hergebruikt.E l e m e n t e n p r i n c i p eHet gevelontwerp bevat verschil-lende varianten op ??n thema. Hetstandaardelement weegt circa16 ton en is 7,20 m lang en 4,20 mhoog. Daarbij loopt 20 cm voorhet onderliggende element langs.De onderbalk verbergt aldus hetlinteel (bovenbalk), waarvan uit-eindelijk alleen nog de onderzijdezichtbaar is.De penanten staan telkens ondereen hoek van 45? naar links ofnaar rechts (foto 4). Dit heeft temaken met de ori?ntatie naar dezon toe. Directe zonlichtinvalwordt zo vermeden. Daardoor zijner zowel rechtsgeori?nteerde alslinksgeori?nteerde elementen.Verder zijn er elementen van5,40 m lang, ook weer links- enrechtsgeori?nteerd. Tevens zijn ervanuit hetzelfde patroon kelderele-menten gemaakt met een ietsgeringere penanthoogte, eveneenslinks- en rechtsgeori?nteerd. Danzijn er nog deurelementen,waarbij de deur niet altijd opdezelfde plaats is gepositioneerden er ook verschillende deurafme-tingen zijn. Tot slot zijn er nogbinnen- en buitenhoekelementen,in ook weer diverse afwijkingen.P r o d u c t i e p r i n c i p eHet bestek eiste een volkomengladde, perfect uit de bekistingkomende, lichtgekleurde betonge-vel. De penanten zijn in veelgevallen van vier zijden zichtbaar;de balkzones van drie zijden. Een2| Verticaal principedetailter plaatse van oplegging vloer3| Binnenzicht ter plekkevan entree, waar eersteverdiepingsvloer ontbreekt4 |Zicht op gevel; gevelsluiting bevindt zich aanbinnenzijdeC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gPrefabr icage28 cement 2007 7productie in verschillende fasenwas derhalve onontkoombaar.Aan de aanbieding is een intensiefdenkproces voorafgegaan, waarinverschillende productiemethodenzijn overwogen. In de opeenvol-gende aanbestedingsfasen zijndiverse aanpassingen verricht,totdat de uiteindelijke oplossingwerd verkregen.Elke productiefase duurde in prin-cipe een dag. Er werd aan drie ele-menten tegelijk, maar in verschil-lende fasen gewerkt. In de fabriekwaren hiertoe drie batterijen inge-richt; een vierde batterij wasbestemd voor de hoekelementen.De bekisting bleef telkens opdezelfde positie, terwijl de ele-menten steeds werden gedraaiden gekeerd ten behoeve van hetproductieproces. Hiervoor is eenop een `kip aan het spit' gelijkendsysteem bedacht, dat het tevensmogelijk maakte de elementen teontkisten.Dag 1 werd fase 1 gestort: de voor-zijde van de onderbalk. De voor-zijde was hier malbodem, omdatdit deel ook van onderaf zichtbaaris. Dag 2 werd het restant van debalk aangestort, waarbij de eerstefase als verloren (zij)bekistingwerd ingezet.Op dag 3 werd de onderbalkontkist en gedraaid, waarna devier penanten tegelijkertijd en instaande positie op de onderbalkkonden worden gestort (foto 5).Op dezelfde dag werd elders hetlinteel voorgestort, met sparingenvoor de penanten. Deze fragielebalk werd vervolgens inclusiefbekisting tot boven de penantengepositioneerd (foto 6).Op dag 4 werd het linteel vastge-stort aan de penanten. Pas na vol-doende te zijn verhard, werd debekisting van het linteel verwij-derd.Vanaf dag 5 tot en met dag 14werden de elementen verder afge-werkt. Luchtbellen en grindnestenwerden weggepoetst, de tussen deverschillende stortnaden aange-brachte dichtingsbanden werdenverwijderd, enz.Dag 15 tot en met 21 was een ver-plichte wachttijd, noodzakelijkvoor het aanbrengen van hethydrofobeermiddel. Op dag 22werd het hydrofobeermiddel aan-gebracht. De dagen 23 tot en met25 waren ingeruimd om hethydrofobeermiddel te laten drogenvooraleer het element in de bui-tenlucht kon worden opgeslagen.Vooral de aansluiting tussenbovenzijde penanten en linteelvroeg grote nauwkeurigheid.Stalen platen in de bekistingzorgden voor een maatvastepassing. Vanwege de verschillenderechts- en linksori?ntaties was ereen heel stelsel van deze platenbeschikbaar om de benodigde op-en ombouw in de bekisting pro-bleemloos te kunnen verzorgen.De penantbekisting bestond uittwee `schelpen' die naar elkaar toebewegend, konden worden geslo-ten. Deze schelpen waren aan stel-lingen opgehangen die naar decentrale opstelling toe kondenworden geschoven. De schelpenkonden om de lengteas wordengedraaid zodanig dat links- ?nrechtsgeori?nteerde penantenkonden worden geproduceerd.H y d r o f o b i eDe productie van de eerste ele-menten startte eind 2005. Aanvan-kelijk was slechts ??n batterijactief. De productie kende weinigtot geen problemen en de elemen-ten zagen er perfect uit. Volgensplanning is op het aanvankelijkafgesproken tijdstip een hydrofo-beermiddel aangebracht. Deeerste elementen zijn begin 2006geplaatst, eveneens probleemloos.Toen kwam er plots een zeer koudweekend met meer dan 100 mmsneeuwval (tussen 9 en 14 febru-ari). De elementen zagen erineens heel vlekkerig uit; repara-ties werden zichtbaar en devlekken verdwenen niet (foto 7).Het vermoeden rees algauw dathet probleem in het hydrofobeer-middel school.Verschillende proeven zijn uitge-voerd om de oorzaak te achterha-len. Allereerst zijn de verschil-lende manieren van aanbrengenuitgeprobeerd, zoals borstel enspuit. De proefstukken zijn natge-maakt en met elkaar vergeleken.De toegepaste methode, verneve-len, bleek in elk geval juist te zijngeweest. Wat wel opviel, was datelke druppel water, die aanvanke-lijk als een parel op het oppervlakbleef staan, na verloop van tijd hetelement indrong. Toen werd dui-delijk dat de elementen niet nat-gemaakt hadden mogen wordenvlak na het aanbrengen van hethydrofobeermiddel. Er moestminimaal drie dagen in goede kli-matologische omstandighedenworden gewacht.In dit geval waren de elementenzelfs midden in een winterperiode5| Productie op dag 4;penanten zijn ontkist6| Linteel wordt compleetmet bekisting tot bovenpenanten gepositioneerdC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gPrefabr icagecement 2007 7 29entreeA Z G r o e n i n g eHet AZ Groeninge is het resultaat van een fusie tussen vierbestaande ziekenhuizen, alle gelegen in de binnenstad vanKortrijk. De fusie had zijn beslag in twee stappen in 1998 en2001. Een van de gewenste fusieresultaten was een gemeen-schappelijk en modern ingericht nieuw ziekenhuisgebouw. Dehuidige in uitvoering zijnde eerste fase omvat ongeveer een-derde van het uiteindelijk beoogde nieuwbouwvolume. Deruwbouw van deze eerste fase (gearceerd) is inmiddels voltooid.7| Aanslag op gevel alsgevolg van sneeuwvalen in een niet-verwarmde halgeproduceerd. De relatief lagetemperaturen hadden er feitelijkvoor gezorgd dat het hydrofobeer-middel nog langer dan drie dagennodig zou hebben voordat het natmocht worden. Niet nat makenbetekende in feite: niet buitenzetten.Uiteindelijk werd een wachttijdvan drie dagen ingesteld. Geluk-kig was net een nieuwe hal ingebruik genomen om de extradagen aan elementenstapeling opte vangen.Nadat dit probleem was verhol-pen, is de productie goed op ganggekomen en ook de montageverliep zonder verdere problemen(foto 8). De kelderelementen die algeplaatst waren voordat het pro-bleem optrad, zijn op de bouw-plaats voor alle zekerheid eentweede keer met hydrofobeermid-del behandeld.D u u r z a a m h e i dn a b e h a n d e l i n gDe garantie op het product hydro-fobeermiddel bedraagt normaaltien jaar. Het aanbrengen daarvanvalt evenwel niet onder de garan-tie. Het bestuur van AZ Groe-ninge zal eigenlijk over tien jaareen nieuwe laag moeten latenaanbrengen, omdat anders onge-twijfeld vervuiling en verval zullenoptreden. Toezeggingen hiertoezijn nog niet gedaan en de ver-wachting is vooralsnog niet dat ditgaat gebeuren. Het feit dat detweede fase, die is voorzien vanafeind 2008 te worden uitgevoerd,een latere garantieperiode zalkennen, maakt bovendien eenonderhoudsplan in intervallennoodzakelijk. nHenk WapperomProjectgegevensopdrachtgever:vzw AZ Groeningearchitecten:FDA architecten en ingenieurs, Ant-werpenBaumschlager & Eberle, VaduzItten+ Brechb?hl AGstabiliteitsingenieur:Jan Van Aelst, Antwerpenhoofdaannemer:Cordeel, Temseleverancier prefab gevelelementen:Prefadim Belgium NV, Deerlijkleverancier vloerbekisting:Napatec, Overmerenaspanning:Freyssinet, Vilvoordeleverancier hydrofobeermiddel:Sika Belgium8| Montage van een kelderelement. De geconcentreerde oplegpuntenvoor de vloer zijn goedzichtbaar