C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gTu n n el b o u w60 cement 2008 1173045717304571722461722466801468014oude Waalsdorperwegoude WaalsdorperwegLandscheidingswegLandscheidingswegHubertusviaductHubertusviaductBosparkBosparkEcoviaductEcoviaductElse MauhslaanElse MauhslaanBronovolaanBronovolaanWaalsdorperwegWaalsdorperwegvanAlkemadelaanvanAlkemadelaanFrederik kazerneFrederik kazerneWaalsdorperwegWaalsdorperwegWaalsdorperwegWaalsdorperwegRaamwegRaamwegKoninginnegrachtKoninginnegrachtPlesmanwegPlesmanwegOostduinlaanOostduinlaanOostduinenOostduinenHubertusparkHubertusparklandhoofdHubertusviaductlandhoofdHubertusviaductbeginpuntboorgedeeltebeginpuntboorgedeeltebeginpuntboorgedeeltebeginpuntboorgedeeltedwarsverbindingdwarsverbindingN.A.P.N.A.P. N.A.P.N.A.P.+22.01+22.01middenpompkeldermiddenpompkelder+4.400+4.400+1.800+1.800dwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbinding dwarsverbindingdwarsverbindingwerkgrenswerkgrensvluchtdeurvluchtdeurtraforuimtetraforuimtedienstengebouwdienstengebouwlandhoofdlandhoofdte maken keermuurte maken keermuurontvangstschachtontvangstschachtstartschachtstartschachtte maken keermurente maken keermurente maken tunnelte maken tunnel2%2%beginpunt boorgedeeltebeginpunt boorgedeeltevluchtdeurvluchtdeurwerkgrenswerkgrenseinde toeriteinde toeritN17304571722461490197 - geboorde gedeelte68014oude WaalsdorperwegLandscheidingswegHubertusviaductBosparkEcoviaductElse MauhslaanBronovolaanWaalsdorperwegvanAlkemadelaanFrederik kazerneWaalsdorperwegWaalsdorperwegRaamwegKoninginnegrachtPlesmanwegOostduinlaanOostduinenHubertusparklandhoofdHubertusviaductbeginpuntboorgedeeltebeginpuntboorgedeeltedwarsverbindingN.A.P. N.A.P.+22.01-15.390middenpompkelder+4.400+1.800dwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbindingdwarsverbinding dwarsverbindingwerkgrensvluchtdeurtraforuimtedienstengebouwlandhoofdte maken keermuurontvangstschachtstartschachtte maken keermurente maken tunnel2%beginpunt boorgedeeltevluchtdeurwerkgrenseinde toeritNDe Hubertustunnel is een stads-tunnel waarin een maximumsnel-heid van 50 km/h geldt. Per rij-richting is er een aparte buis metelk twee rijstroken. Vrachtverkeerkan normaal via de tunnel rijden,met uitzondering van het vervoervan gevaarlijke stoffen. De tunnelheeft geen vluchtstroken of vlucht-havens; in plaats daarvan is erpermanente camerabewaking enkan het verkeer met hulp van deaanwezige signalering wordengeleid. De Hubertustunnel isinclusief toeritten 1,9 km lang.Het trac? begint bij de Landschei-dingsweg in Den Haag en eindigtin het Hubertusduin, een in dejaren `30 kunstmatig opgehoogdzandduin, nabij Madurodam.Ondergronds loopt het trac? onderde Oude Waalsdorperweg, kruistde drukke Van Alkemadelaan engaat vervolgens onder twee defen-sieterreinen door. De tunnel ligtop korte afstand van bestaandewoningen en onder een aantaldefensiepanden (fig. 1).De bodem bestaat in het weste-lijke deel van Den Haag voorna-melijk uit kustafzetting, diebestaat uit silthoudend fijn totmiddelgrofhoudend zand (fig. 2).De hoogte en variatie van hetmaaiveld, de relatief lage grond-waterstanden en de grotendeelszandige bodem in combinatie metde aanwezige bebouwing makenHubertustunnel, succesvolboren in stedelijk gebied1 |Trac? Hubertustunnelir. P.P.M.K. Janssen, gemeente Den Haag / projectorganisatieHubertustunnel,ir. S. Huitema, Van Hattum en Blankevoort / Hubertus Tunnel Combinatieir. M.S. Langhout, BAM Civiel / Hubertus Tunnel CombinatieIn 1994 was de eerste geboorde tunnel in Nederland een feit: de TweedeHeinenoordtunnel. Sindsdien werden nog zes geboorde tunnels aangelegd.Tien jaar na dato werd met al deze kennis en ervaring de volgende stap gezetin ondergronds bouwen in Nederland. De gemeente Den Haag gaf deopdracht voor de eerste geboorde tunnel in Nederland onder gebouwen: deHubertustunnel. Het boren van de beide tunnelbuizen is afgelopen zomerafgerond en het afbouwen is in volle gang. In een aantal artikelen in dekomende edities van Cement passeren verschillende aspecten van de bouw derevue, waaronder het monitoren van het boorproces, tunneltechnische instal-laties en tunnelveiligheid. In dit eerste artikel een algemene schets van hetproject en in het bijzonder aandacht voor de toeritten.C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gTun n el b o u wcement 2008 1 61173005.00m1490.00m geboorde gedeelte1 zand, fijn zwak siltig (los tot matig vast gepakt)2 veen met zandlagen (vast gepakt), plaatselijk geen veen aangetroffen3 zand (matis vast gepakt)4 zand (zeer vast gepakt)5 zand, locaal klei snippers (matig vast tot vast gepakt)6 klei7 zand (zeer vast gepakt)8 zand siltig (los gepakt)9 zand met een enkel klei snippers10 zand (los tot matig vast gepakt)11 zand, siltig met klei snippers12 zand (zeer vast gepakt)dit project anders dan de algeboorde tunnels in Nederland.B o u w t o e r i t t e nIn 2004 gaf de gemeente DenHaag de opdracht voor de Huber-tustunnel aan bouwcombinatieHTC, die bestaat uit BAM Civiel,Van Hattum & Blankevoort enWayss & Freytag Ingenieurbau(onderdeel van BAM). In datzelfdejaar ging ook de eerste schop degrond in en werden de bouwkui-pen voor de toeritten aangelegd.Om het boorproces te kunnenstarten, moeten de toeritten gro-tendeels klaar zijn om de tunnel-boormachine (TBM) op te kunnenbouwen en te kunnen ontvangen.Ter plaatse van de Landschei-dingweg zijn de startschacht entoerit gemaakt en ter plaatse vanhet Hubertusduin de ontvangst-schacht en toerit. De toeritten zijnuitgevoerd als traditionele openbouwput, waarbij damwanden enonderwaterbeton (OWB) de grond-en waterdrukken in de bouwfasekeren.Een deel van de damwandenhad een tijdelijke functie; na hetbouwen van het definitieve betonzijn ze weer getrokken. Voor deverankering van de damwandenis gekozen voor groutankers. Dereden hiervoor was dat stempelsde verticale en horizontale logis-tiek, het bouwproces, te veelzouden belemmeren. Ook zijn degordingen aan de actieve zijde vande damwand geplaatst om zo hori-zontale stortnaden bij het stortenvan de wanden te voorkomen.2 |Langsdoorsnede grond-profiel3 |Toekomstige situatieLandscheidingswegC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gTu n n el b o u w62 cement 2008 1Tijdens het boorproces werdendeformaties van grond en gebou-wen zeer uitgebreid gemonitord,zowel voor de veiligheid als om deontwerpeisen te kunnen toetsen.Door continu metingen te verrich-ten aan het maaiveld, op de as vande tunnel en de gebouwen werdendeformaties zeer nauwkeuriggevolgd. Binnen anderhalf uurna het uitvoeren van de metingenwerden alle meetgegevens inclu-sief de TBM-positie verwerkt enbeschikbaar gesteld aan een GIS-applicatie. Zo konden alle actuelemeetgegevens inclusief de positievan de boormachine bijna real-time door alle belanghebbendepartijen, inclusief de boormeester,worden gevolgd (fig. 7).Zettingen traden nauwelijks op,de maximale zetting die gemetenwerd was 8 mm. Dat is ver onderhet gestelde maximum van 15mm, en dat terwijl de boor op4 |Toekomstige situatieHubertusduin, foto'saanleg toerit5 |Afzetframe, constructiein startschachtC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gTun n el b o u wcement 2008 1 63soms maar 8 m afstand van depanden kwam! Ook was er weinigtrillingshinder. Op een klein deelvan het trac? hebben omwonen-den overlast ervaren van de tril-lingen die door het boren werdenveroorzaakt. Maar op 90% van hettrac? is trillingshinder uitgeble-ven. Een succesvol verloop van hetboorproces, zowel voor wat betreftde techniek als voor de omwonen-den.E r v a r i n g v o o r d et o e k o m s tDe Hubertustunnel maakt school.Natuurlijk, de tunnel is nog nietgereed, maar opdrachtgever enaannemer hebben in elk gevalaangetoond dat binnenstedelijketunnels met succes en zonderproblemen kunnen worden ge-boord. Een ervaring die bij toe-komstige projecten in Nederlandgoed kan worden gebruikt. Denkaan de Noord/Zuidlijn, waar dezeervaring wordt ingezet. Maar ookaan toekomstige projecten zoalshet Trekvliettrac?. Daar wordt voorde verbinding van de A13 en hetindustrieterrein De Binckhorst inDen Haag ook gekeken naar demogelijkheden van een boortun-nel. nVoor meer informatie:www.denhaag.nl/hubertustunnelD e H u b e r t u s t u n n e l i n c i j f e r slengte tunnel 1500 mdiepste punt tunnel 25 m onder maaiveldboordiameter 10,52 mlengte boorschild 10,48 mlengte van de tunnelboormachine 63 m (inclusief twee volgtreinen)gewicht van de tunnelboormachine 1.110 tonbreedte van een tunnelring 2 mdikte van een tunnelring 0,40 mdiameter van een tunnelring 10,20 m (buitenkant)gewicht van een tunnelring 64 tonhoeveelheid zand dat vrijkomt 260.000 m3aantal tunnelringen per buis 750aantal segmenten per ring 7 segmenten + 1 sluitsteenaantal segmenten per tunnelbuis 5250 segmenten en 750 sluitstenenvoortgang boren en bouwen Eerste buis: 13,4 m per dagTweede buis: 13,1 m per dag7 dagen per week, 24 uur per dag invier ploegendienstenstart eerste tunnelbuis juli 2006doorbraak eerste tunnelbuis 13 november 2006start tweede tunnelbuis februari 2007doorbraak tweede tunnelbuis 4 juni 2007hubertustunnel gereed zomer 20087 |Meetgegevens inapplicatie6 |Ontvangstschacht