H i s t o r i eBij het ontwikkelen van nieuwewoongebieden kent Amsterdameen traditie met door mensen-handen aangelegde eilanden. Heteiland waarop tegenwoordig deStopera ligt en het Uilenburger-eiland zijn hiervan goede voor-beelden. In dat opzicht is de ont-wikkeling van IJburg niet ietsfundamenteel nieuws. De afge-lopen tweehonderd jaar heeft deAmsterdamse stadsuitbreidingvrijwel uitsluitend in westelijkeen zuidelijke richting plaatsge-vonden: de polders in. Met de ont-wikkeling voor IJburg kan welgezegd worden dat wonen enwerken aan het water hiermee is`herontdekt' (fig. 1).I J b u r gIn voltooide vorm zal IJburg rond2015 uit zes eilanden bestaanHier zullen onmgeveer 45000mensen wonen. Alle eilandenworden met zand opgespoten.Het eerste eiland van IJburg,komend vanuit de `oude' stad ishet Steigereiland. Dit eiland issinds mei 2002 in z'n ruwe vormgereed (foto 2). In 2005 zouden deeerste woningen opgeleverd moe-ten worden. Binnen IJburg biedthet Steigereiland ruimte aan ver-schillende experimentele woon-vormen zoals drijvend wonen enindividuele, zelfbouw kavels. Devraag naar dit soort woningen isgroot.Het Steigereiland kan weer wor-den onderverdeeld in een noord-en een zuidbuurt, die wordtgescheiden door de hoofdontslui-tingsroute van IJburg: de Steiger-dam (fig. 3). Het contrast tussende ruige noordkant en de luwezuidkant is op het Steigereilanduitgangspunt geweest voor ver-schillende woonmilieus: Noord-buurt, Waterbuurt en Zuidbuurt.3 | Kaart stedenbouwkundig planW o n e n o p h e t w a t e rDe Waterbuurt kent een schei-ding van het binnen- en buiten-water. Ze zijn onderling verbon-den door een schutsluis metdaarbij een beweegbare brug. Hetbuitenwater is een niet geregu-leerd watersysteem en staat meerbloot aan de elementen. De water-buurten in het binnenwater lig-gen beschut en daar heerst eengereguleerd waterniveau. In hetC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWo n i n g b o u wcement 2003 432Hoofdrol voor water bij deplanvorming IJburging. J.J. Benders, Ingenieursbureau Amsterdamir. I. G. de Jong, dienst Ruimtelijke OrdeningAmsterdam is vanaf het eerste moment van haar bestaan een waterstadgeweest. Het water levert naast voorspoed ook moeilijkheden op. Denk aande problemen met het grondwater bij het ontwikkelen van nieuwe woonge-bieden en de aanleg van de Noord/Zuidlijn. Echter, meer nog dan problemenmet water heeft Amsterdam haar succes juist te danken aan datzelfde water.Alle economische voorspoed uit de 17e eeuw kwam over het water naar destad en nog steeds is Amsterdam over water goed te bereiken. De beroemdesprookjesdichter Hans Christiaan Andersen schreef na een bezoek aanAmsterdam in 1847: `Ik kwam te Utrecht en vandaar per spoortrein in een uurte Amsterdam, waar men, als amphibi?n, half in 't water woont'.1 | Uitbreiding IJburg inAmsterdam2 | Steigereiland huidigetoestandfoto: Hans Brons, RO VormAmsterdamC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWo n i n g b o u wcement 2003 4 33middenvanhetbinnenwaterstaatde hoogspanningsleiding. Hier-langs is aan beide zijden een zoneopgenomen van 50 m waarbin-nen geen verblijfsruimten ge-bouwd mogen worden en waar-binnen geen waterkavels in erf-pacht uitgegeven mogen worden.S t e i g e r s , s t e i g e r s e n n o ge e n s s t e i g e r sIn de Waterbuurt `binnen' wor-den steigers gebouwd waaraandrijvende woningen zullen wor-den bevestigd. In de Waterbuurt`buiten' worden steigers gemaaktwaaraan varende woonschepenkunnen afmeren. In totaal wordtop het Steigereiland circa 2,5 kmaan steiger gerealiseerd, met eenoppervlakte van ruim 9000 m2.Deze hoeveelheid steigers biedtzowel kansen als mogelijkheden.Kansen zijn er om betonnenliggers karakteristiek vorm te ge-ven. Het is mogelijk deze inprefab uit te voeren, zonder dat dekosten buitensporig hoog wor-den: de kosten van een mal kun-nen worden omgeslagen over eengrote hoeveelheid identieke lig-gers. Tegelijkertijd is er de wenshet steigerdek van tropische hard-hout te maken. Het hout dientvoorzien te zijn van het FSC-keur-merk (garantie voor herplant vangekapte bomen in tropische re-genwouden). De levering van eenhoeveelheid tropisch hardhoutvan deze omvang is niet in ??nlevering te voldoen.K a b e l s e n l e i d i n g e nDe oevers van de Waterbuurtenen de steigers zijn openbaar. Metname het feit dat de steigers open-baar gebied zijn, heeft nogal watconsequenties.Debrandweerstelteisenaandelengtevandesteigers(vanwege de bereikbaarheid) eneist dwarssteigers als vluchtrou-tes. Aan de steigers komen drij-vende woningen te liggen die aan-gesloten moeten worden op hetgas-, elektriciteits- en telefoonnet,en uiteraard waterleiding en rio-lering. Hoe moeten de nutsbe-drijven hun leidingen aan de stei-gers bevestigen? Deze vraag wasniet ??n-twee-drie te beantwoor-den. Op dit punt is nog geen erva-ring opgedaan door nutsbedrij-ven. De problematiek richt zichmet name op watervoerende lei-dingen als waterleiding en riole-ring (fig. 5). Normaal liggen dezein de grond onder de vorstgrens.Nu waterleiding en riool onder desteiger komen te liggen, heeft debuitentemperatuur grote invloedop de temperatuur in de leidin-gen. Zeker als de zon vol op desteigers schijnt, kan de tempera-tuur behoorlijk oplopen. De be-heerder van Gemeente Waterlei-dingen heeft temperatuursgren-zen voor het water in de waterlei-ding gedefinieerd: niet onder 0 ?Cen niet boven 24 ?C. De boven-grensisbepaaldomtevoorkomendatdelegionellabacterieeengoedleefklimaat vindt in de waterlei-ding.Onderzocht is op welke manierendetemperatuurindewaterleidingen het riool beheerst kan worden.De meest voor de hand liggendemaatregel is isolatie van de lei-dingen. Daarbij zou het mooi zijnals de betonnen liggers van desteigers als isolatie kunnen die-nen. De leidingen worden dan op-genomen in de voorgespannenliggers (fig. 6). Onderzocht is, ofligging van een leiding in de voor-gespannen ligger conflicten ople-vert met de voorspanstreng(en).De vormgeving van de liggers zoudan aangepast moeten worden.Debenodigdedoorvoeringennaarde drijvende woningen in de zij-kantenvandeliggerblekenechtereen onoverkomelijk probleem,zodat dit alternatief niet haalbaarbleek. Uiteindelijk is gekozenvoor een oplossing waarbij water-leiding en riolering voorzien wor-den van een warmtelint, gecom-bineerd met een spuimogelijk-heid bij te hoge temperatuur in dewaterleiding.D r i j v e n d e w o n i n g e nIn het Binnenwater van de Water-buurtkomendrijvendewoningen.4 | Referentie steiger, Attika Architekten5a | Principe doorsnede steiger met kabels en leidingen, Climatic DesignConsult5b | Voorzieningen ter bescherming tegen vorst en opwarming6 | Variant waarbij de waterleiding is ge?ntegreerd met de ligger, ClimaticDesign Consult1 en 2: temperatuur sensorenC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWo n i n g b o u wcement 2003 434Voor de Waterbuurt West wordendeze projectmatig ontwikkeld.Het ontwerp van deze woningenis gemaakt door Marlies Rohmer(fig. 7). In de Waterbuurt Oostzullen binnenkort waterkavelsworden uitgegeven waar eigena-ren zelf hun drijvende woning opkunnen (laten) bouwen. Voor ditgedeelte van de Waterbuurt gel-den geen welstandseisen, maarwel is het Bouwbesluit van kracht.De drijvende woningen van deWaterbuurt West zijn bijzonderomdat deze in verschillende prijs-categorie?nvoorkomen.Erzijnge-schakelde drie-op-een-bak wonin-gen in de sociale huursector. Erzijn ook duo-bakken en uiteraardvrijliggende drijvende woningenin de duurdere koopsector.Vanwege de `hoge' dichtheid vanhet project liggen de woningenmet hun kopse kant naar desteiger. Dit levert beperkingen opten aanzien van de bouwenve-loppe. De woning kan niet te langzijn. Naar de stabiliteit van de wo-ningen is uitgebreid onderzoekgedaan. De vrij-drijvende woningheeft een breedte nodig van 6,80m om bij windkracht kracht 12voldoendewooncomforttebieden.P l a t f o r m w o n i n g e nIn de Waterbuurt kennen wenaastdevarendewoonschepenendedrijvendewoningen(fig.8)nogeen derde type: de platformwo-ning. Deze hybride woonvormstaat op palen en is daardoor vrijvan de ondergrond. De wonin-gen zijn gepland langs de oeversvan het Steigereiland. De Water-buurt West kent naast platform-woningen langs de dijk in het bin-nenwater een drietal bijzonderePlatformwoningen de zgn. Paal-woningen. Deze staan tussen dedrijvende woningen en stekenmet hun dak boven de overigebebouwing uit. Stedenbouwkun-dig hebben zij tevens de functiede locatie van de vluchtsteigers temarkeren.M i l i e uWonen op en aan het water heefteen beleving van vrij en roman-tisch. In de praktijk brengt ditwonen een risico met zich meevoor het kwetsbare watermilieu.Dit heeft geresulteerd in eenaantalvoorschriften.Zomogenergeen uitloogbare materialen wor-den gebruikt en moet metaal ge-poedercoat worden. Auto's mogenniet op de steigers vanwege even-tuele directe emissies naar hetwater (inclusief rubber van debanden).Parkerenvoordezebuur-ten moet dus aan de randen, opde wal, gebeuren. Hier zullen ookdeafvalcontainersgeplaatstworden.Gladheidbestrijding op de stei-gers, noodzakelijk door algen-groei en vorst, zal op een natuur-vriendelijke manier moeten ge-schieden. Maar ook in het dage-lijks gebruik zullen de bewonersen bezoekers rekening moetenhoudenmetelkaarenmetdekwa-liteit van het water.H e t w a t e r h e r o n t d e k tMet de ontwikkeling van IJburg ishet wonen en werken aan het wa-ter in Amsterdam weer heront-dekt. Op het Steigereiland komtdit in de meest pure vorm naarvoren. Het eiland biedt ruimteaan experimentele woonvormen.Dergelijke woonvormen leverenook problemen op, voorlal als hetgaat om de ontsluiting van dewoningen met steigers in combi-natie met nutsvoorzieningen. Delevering van FSC hardhout vergteen gedegen planning van kap enherplant voordat met de bouw van2,5 kilometer steiger kan wordenbegonnen.Het ontwikkelen van deze experi-mentele woonvormen vereist eenandere benadering van de open-bare ruimte. Zaken die bij tradi-tionele stadsuitbreidingswijken`gewoon'geregeldzijn,roepennuineens vraagtekens op. Het beant-woordenvandievragenligtineencombinatie van vroegtijdige sig-nalering en de bereidheid van allebetrokken partijen om niet eerdertoegepaste oplossingen te durvengebruiken. Tegelijkertijd moet ergenoeg ruimte zijn om je uit televen in nieuwe technieken! s7 | Visualisatie WaterbuurtWest, ontwerp: MarliesRohmer8 | Visualisatie drijvendewoningen, ontwerp:Marlies Rohmer