C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWo n i n g b o u wcement 1999 142E. Heling*, Alvon BouwsystemenB.V., Nieuw AmsterdamHet holle-wandsysteem werkt zichlangzaam omhoog. Na een voor-zichtige start in de kleine kelder-bouw begin jaren zeventig, wordthet nu veelvuldig bovengronds toe-gepast. Van laagbouw tot middel-hoogbouw. In Cement 1994 nr. 4beschreven we een laagbouwprojectin Hoorn dat werd gerealiseerd methet holle-wandsysteem. In dit num-mer van Cement een voorbeeld vaneen middelhoogbouwproject.In 1975 is Alvon BouwsystemenBV gestart met de productie vanholle wanden. Dit prefab beton-product was toen nieuw op deNederlandse markt en reken-regels moesten nog ontwikkeldworden. In de beginjaren werdgebruikgemaakt van Duitseonderzoeken, regelgeving en het`Zulassungsbescheid' van deleverancier van de tralieliggersvoor toepassing in holle wanden.De onbekendheid van en met deholle wanden was in deze jarenoorzaak van een beperkte en kri-tische acceptatie.K l e i n e k e l d e r b o u wIn de beginjaren werd de hollewand voornamelijk ingezet in dekleinere kelderbouw als alterna-tief voor in het werk gestortebetonwanden. Het systeem ont-wikkelde zich in de loop der tijdals een alternatief voor bekistin-gen voor gewapende wanden.De holle wand ontleent zijnbestaansrecht vooral aan de veelhogere bouwsnelheid, hetgeen inhet bijzonder bij kelders aantrek-kelijk is, terwijl er toch sprake isvan een monoliete constructie.De laatste jaren wordt het holle-wandsysteem steeds vaker inge-zet voor grote en meerlaagse par-keerkelders en voor wanden inwoning- en utiliteitsbouw dietechnisch of economisch niet ofmoeilijk met een standaardbekistingsysteem (wand- en tun-nelbekisting) te maken zijn.De holle wand is een halffabri-kaat van prefab beton en bestaatuit twee gewapende betonschil-len van 50 of 60 mm dikte, diedoor middel van tralieliggersvormvast aan elkaar zijn gekop-peld. De wand is aan beide zij-den glad (behangklaar). De dikteis variabel: van 200 tot 600 mm.De maximale afmeting is 2800 x11500 mm2 en de elementenkunnen staand of liggend wor-den toegepast. Elektriciteits-voorzieningen en constructieveonderdelen, zoals ankerrails,stekkenbakken en schroefhul-zen, kunnen worden ingestort.Na het stellen van de wanden,het aanbrengen van stek- envoegwapening en het bekistenvan voegen en koppen wordt deholle ruimte tussen de schillenmet beton gevuld. Door de opge-ruwde binnenzijde van de schil-len en de diagonalen van de tra-lieliggers ontstaat een monolieteconstructie van prefab schillenen vulbeton.De laatste jaren zijn verschillen-de projecten met het systeemgerealiseerd, zoals het Dolfi-narium in Harderwijk, deolifantenkelder in het Noorder-dierenpark te Emmen en par-keergarages in Amsterdam (`deOmval'), Maastricht (Ceramique-terrein) en Rotterdam (Kop vanZuid).In Cement 1995, nr. 4 is de toe-passing beschreven van hollewanden in een laagbouwprojectte Hoorn. Maar met het holle-wand-systeem kan ook uitste-kend een compleet woningbouw-casco in de (middel)hoogbouwworden gerealiseerd.Holle-wandsysteem ookgeschikt voor hoogbouw* Met medewerking van Bouwbedrijf Hendriks te Assen en Aannemingsbedrijf Bouwborg te Groningen.1| `De Ankerhof' inaanbouw.C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWo n i n g b o u wcement 1999 1 43M i d d e l h o o g b o u wAannemingsbedrijf Bouwborg teGroningen heeft onlangs enkelemiddelhoogbouwprojecten metholle wanden als bouwmuurgerealiseerd: in Delfzijl 1600 m2winkelruimte met daarboven 34koopwoningen, in Groningenhet project Zuiderdiep bestaandeuit een ondergrondse parkeer-garage met daarboven 1200 m2winkels, 4300 m2 kantoren en 15koopwoningen.Bouwbedrijf Hendriks te Assenheeft in die plaats het woonge-bouw `de Ankerhof' (foto 1) in hetholle-wandsysteem uitgevoerd.Bij bovengenoemde projecten isde ruwbouw nagenoeg geheelgerealiseerd met het zogenoem-de `combi-plus'-systeem vanAlvon, waarbij de draagconstruc-tie als volgt is opgebouwd:? woningscheidende wanden,stabiliteitswanden en kernwan-den: holle wand d = 250 mm;? kelderwanden: holle wandd 250 mm;? binnenspouwbladen voor- enachtergevels: lichtbetond = 100 mm;? verdiepings- en dakvloeren:voorgespannen breedplaatd 220 mm.D e A n k e r h o fSituatieHet woningbouwproject `deAnkerhof' heeft elf verdiepingenmet een gedeeltelijke onderkel-dering. In het gebouw zijn60 zorgwoningen ondergebrachtals dependance van het nabijge-legen bejaardencentrum. Het isgebouwd in een grote vijver ineen bestaande stadswijk. Doordeze situering, alsmede doorbelendende gebouwen en bestaan-de infrastructuur, was de groottevan de bouwplaats beperkt. Perbouwlaag zijn aan weerszijdenvan de centrale corridor driewoningen gesitueerd (fig. 2).Keuze voor het holle-wandsysteemDe aannemer is niet in het bezitvan systeembekistingen voorwoningbouw, maar heeft welervaring met prefab betonbouwin de kantorenbouw. Om tot dedefinitieve keuze voor het cascote komen, zijn verschillende bouw-methoden de revue gepasseerd:? Massieve wanden van prefabbeton vielen af vanwege devoor de stabiliteit noodzakelij-ke horizontale en verticaleverbindingen. Ook de kraan-capaciteit zou een knelpuntworden.? Kalkzandsteen viel af wegenseen te beperkt draagvermogenvoor de onderste lagen, deoptredende krachten in stabili-teitswanden en kern en omdateen aantal wanden in deonderbouw als wandliggermoest worden uitgevoerd.? Wand- en/of tunnelkist vielenaf vanwege de geringe repetitieper laag, uitvoeringsproblemenbij dwarswanden en kern endoor de geringe ervaring omdeze systemen organisatorischeffici?nt in te zetten.Uiteindelijk viel de keuze op hetcomplete `combi-plus'-systeem(fig 3) vanwege:? bekendheid met het systeem;? organisatorische beheersbaar-heid;? gelijktijdige uitvoering vanstabiliteitswanden en kern inhetzelfde systeem;? bouwsnelheid;? ontbreken van constructievebeperkingen;? aantrekkelijkheid qua kosten.Bijkomende voordelen zijn:? wanden tweezijdig behangklaar;? constructieve voorzieningenzijn eenvoudig op te nemen;? relatief weinig kraancapaciteit.?? 2| Plattegrond`de Ankerhof'3| Details Alvon`Combi-plus'-systeemLateiAA32 1LateiLateiLateiLatei LateiC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWo n i n g b o u wcement 1999 144Constructieve aspectenDe constructeur had de draag-constructie in eerste instantieopgezet als in het werk te stortenbetonwanden met 230 mm dikkebreedplaatvloeren. De wanddiktevoor de bouwmuren en stabili-teitswanden bedroeg 250 mm envoor de kernwanden 200 mm.Enkele dwarswanden en de kernzorgden voor de stabiliteit. Deverdiepingsvloeren waren inge-klemd in de eindwanden, maardeze momentvaste knopen hoef-den niet bij te dragen aan de sta-biliteit. De binnenspouwbladenin voor- en achtergevels haddengeen constructieve functie enwaren ontworpen in kalkzand-steen dik 100 mm.Nadat de aannemer de wens hadgeuit de bouw- en stabiliteits-wanden met holle wanden te wil-len uitvoeren, de vloeren metvoorgespannen breedplaten ende binnenspouwbladen met licht-betonelementen, zijn de con-structieve consequenties onder-zocht. Hierbij bleek dat allevloer- en wanddiktes gelijk kon-den blijven ten opzichte van hetoorspronkelijke ontwerp.Ook de toe te passen wapeningkon in principe gelijk blijven,behoudens ter plaatse van dehorizontale aansluitingen. Hiertreedt een verjonging van dedoorsnede op, doordat de stekwa-pening meer naar binnen langsde prefabschillen wordt geplaatst.Uiteindelijk bleek dat er iets meerwandwapening is toegepast tenopzichte van in het werk gestortewanden, voornamelijk doorzwaardere verticale stekwapeningen horizontale voegwapening.Voor het overige hoefden geenextra constructieve voorzienin-gen te worden getroffen.UitvoeringsaspectenTijdens de ruwbouw was debeperkte ruimte op de bouw-plaats niet nodig voor materialenvoor het casco. De bouwkraanheeft alle prefab elementendirect vanaf de vrachtauto in hetwerk gesteld. De montageploegomvatte slechts vier man, die inzes werkdagen een completebouwlaag realiseerde (fig. 4).De prefab schillen van de hollewanden zijn aan de bovenzijdevlak, zodat de breedplaat hier50 mm opgelegd kan worden.De voorgespannen breedplaat-vloer met een schildikte van60 mm had hierdoor slechtstwee rijen onderslagen nodig bijeen beukmaat van 6900 mm.De holle wanden en de breed-plaatvloeren zijn in ??n arbeids-gang gestort. De vloer fungeerdeals werkvloer voor het stortenvan de wanden (foto 5). De stort-norm lag bij deze uitvoeringswij-ze zeer hoog. De ruwbouw werdin de zomerperiode gerealiseerd.Het beton van de vloeren was??n dag na het storten voldoendeverhard om de volgende bouw-laag uit te zetten.Na de ruwbouw kon de afbouwook snel gerealiseerd worden.Alle wandoppervlakken warenbehangklaar, behoudens enigereparaties en het afwerken vanaansluitnaden. Alle elektrici-teitsdozen en -leidingen warenin de fabriek ingestort, zodatgeen hak-, frees- en opruimwerknodig was. sProjectgegevens? 3200 m2 holle wand;? 5700 m2 voorgespannen breed-plaatvloer;? 1500 m2 lichtbetonwanden;? 60 prefab betonbalken;? 10 prefab betonkolommen.architect:Architectenbureau Jorissen Simonetti,Rijssenconstructeur:Ingenieursbureau Peree, Gorsselaannemer:Bouwbedrijf Hendriks, Assen5| De holle wanden en debreedplaatvloeren zijn in??n arbeidsgang gestort. Devloer fungeerde als werk-vloer voor het storten vande wanden4| Planning bouwlaag