C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWo n i n g b o u wcement 2002 354Niet alleen in de uitvoering, maarook in het voortraject is tijdwinstte behalen. Door al in een vroegstadium de bouwpartners te kie-zen en hen mee te laten denkenen door een intensiever gebruikvanICT[1]kunnenontwerpfoutenveel sneller worden opgespoorden hoeveelheden bouwmaterialenbeter bepaald. De verschillendestadiainderuwbouwblijvenvoor-lopigechterdebelangrijksteproef-tuin.Verkorten van de bouwtijd is vooralle betrokkenen bij de uitvoeringeigenlijk steevast d? uitdaging.Want altijd weer kan het n?gsneller. Met als extreme doelstel-ling de huidige bouwtijd op ter-mijnzelfsnogeenstekunnenhal-veren,heeftdeHollandscheBetonGroep (HBG) samen met TNOenkele jaren geleden het onder-zoeksproject `Half-Time' opgezet.Los van de vraag of een dergelijkedoelstelling wel re?el is, levertdeze aanpak ontegenzeglijk waar-devolle en blijvende innovatiesop, waarmee althans een deel vanhet oorspronkelijke doel kan wor-den gerealiseerd.U t o p i aVerkorting van de bouwtijd kanniet los worden gezien van dekwaliteit. Vaak zijn deze aspecteneen logisch vervolg op elkaar. Datwas ook het geval bij de ontwik-kelinghalverwegedejarennegen-tig door de Hollandsche Beton-en Waterbouw (HBW, inmiddelsHBG-Civiel) van de koelkist [2].Uitgangspunt hierbij was het be-perken van de scheurvormingdoor verregaande temperatuurs-Hogere bouwsnelheid levertkwaliteitsimpulsBesluitvorming over investeringen in de bouw heeft steeds later plaats. Ookhier geldt bijna `just in time'. Overwegingen die gebaseerd zijn op financieringen exploitatie gaan uit van een minimale bouwtijd. Dit kan ten koste gaan vankwaliteitsaspecten die te maken hebben met functionaliteit, onderhoud enbeschikbaarheid. Of is misschien een kwaliteitsverbetering het gevolg?01020304050600 1 2 3 4 5tijd [uren]020406080100120140160180 rijpheid[?Ch]temperatuur[?C]temperatuur traditioneel temperatuur Knuffelkist rijpheid traditioneel rijpheid Knuffelkisttemperatuur verschilrijpheids verschil? ?1 | Opstelling van deKnuffelkist bij een pro-ject in Zoetermeer2 | Eerste wand na vier uurverharding schadevrijgelost3 | Meerwaarde van deKnuffelkist ten opzichtevan de traditionele werk-wijzeC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWo n i n g b o u wcement 2002 3 55beheersing (koelen), een echtkwaliteitsaspect dus. Voor HBG-Woningbouw (inmiddels onder-deel van HBG Bouw en Vastgoed)was deze innovatie echter de aan-leiding tot het ontwikkelen van deKnuffelkist?, een bekisting diehet mogelijk zou moeten makentwee keer per dag te storten en teontkisten (foto's 1 en 2). Het prin-cipe van het `knuffelen' was niethetkoelenvanhetbeton,maarhetzorgen voor een snellere en ge-controleerde sterkteontwikkeling[3] door het beton via de bekistingteverwarmen(fig.3).Indewarmegietbouw was tot dan vooral ex-terne ruimteverwarming gebrui-kelijk.De Knuffelkist is vervolgensingebed in het project `Utopia',eendeelprojectbinnenHalf-Time.Model voor Utopia stond hetW&R-concept [4], een gestandaar-diseerd woningbouwproces opbasis van tunnelgietbouw. Om ditdeelproject te kunnen laten sla-gen, waren aan het principe vanhet knuffelen minimaal verbete-ringennoodzakelijkophetgebiedvan zowel techniek, als arbeids-omstandigheden en veiligheid.P e r s e n v a n b e t o nHetinontwikkelingzijndeUtopia-proces kent enkele opvallendeveranderingen ten opzichte vandetraditioneletunnelbouw(fig.4).Na het slaan van de heipalenworden de funderingsbalken in-clusief kim gemonteerd. Op defunderingsbalken wordt een nogteontwikkelen,supervlakkebega-ne-grondvloer gelegd (geen af-werkvloer noodzakelijk). Daarnakan de tunnelbekisting wordengesteld, waarvoor overigens nogeen zelfstellend systeem moetworden ontworpen. Hierna wordtde wapening aangebracht.De belangrijkste versnelling vanhet bouwproces wordt gereali-seerd in het dek van de nieuwetunnelbekisting. Om ook hier eenafwerkvloer te kunnen uitsluiten,wordt een bovenbekisting toege-past. Goed bekisten leidt tot eenbijna vlakke vloer, waaroverheennog slechts een zeer dunne af-werklaag hoeft te worden aan-gebracht. Om de bekisting tekunnen vullen, biedt de nieuwetechniek van het persen vanbetonspecieuitkomst.Hetpersenmaakt het tevens mogelijk tegelij-kertijd een kim aan te brengen.De verwachting is dat de werk-zaamhedenaandebekisting,overde dag gezien, rond het middag-uur kunnen zijn afgerond, waar-na kan worden begonnen met hetpersen van de betonspecie. Het isde bedoeling dat de betonmortel-leverancier dit persen voor zijnrekening neemt. Dit kan doorgebruik te maken van een pomp-mixer, wat in feite een kraanonaf-4 | Verandering Utopia-proces ten opzichte vantraditionele tunnel-gietbouw5 | Praktijkproef met hetpersen van betonkimbalk isolatiezeilutopia-tunnelbekistingutopiavloer(zonder afwerking)funderingskimbalkknuffelkist metperspijp, knuffelleidingenen isolatiegestort zelf-verdichtendbetonvloeivloer(1 cm)leidingen indekvloer (5 cm)geperst zelf-verdichtendbetoninfraroodverwarmingtunnelbekistingribbenvloerfunderingsbalkgestort betonC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWo n i n g b o u wcement 2002 356hankelijke handeling betekent.Debetonspeciewordtallereerstinde wanden gepompt; daarna wor-den vloer en kim volgeperst. Detunnelploeg kan in de tussentijdandereactiviteitenverrichten.Zo-als gebruikelijk kan de volgendeochtend worden ontkist, waarnade volgende cyclus aanvangt. Hetbouwproces is hiermee wel ver-sneld, maar de cyclus blijft voor-alsnog gehandhaafd.O n d e r z o e kDe verschillende stappen in ditbouwproces zijn inmiddels in depraktijk beproefd. De aandachtlag aanvankelijk vooral op de ver-snelde verharding van het beton[5, 6]. Het persen is in een apartdeelproject onderzocht (foto's 5en 6).Technisch blijkt het mogelijk deKnuffelkist tweemaal op een dagin te zetten bij betonwanden.Door de wijze van verwarmenkomt het verhardingsproces snelop gang. Na vier uur verwarmingkan een sterkte van 5 N/mm2worden gehaald, voldoende omeen wand te ontkisten. De uit-voerbaarheid bij tunnelgietbouwlijkt evenwel een utopie. Nietalleen zal de effectieve arbeidstijdflink moeten worden verruimdom twee cycli op een dag moge-lijk te maken, het proces wordtook nog eens een stuk kritischer:bij gelijke productie wordt name-lijk de bekistingsinzet gehalveerd!Lopende de verschillende onder-zoeken zijn de inzichten metbetrekking tot de opbouw vande Utopia-tunnelbekisting veran-derd. Belangrijkste wijzigings-voorstel is in het vervolg slechtshet vloergedeelte van bovenaf methet knuffelprincipe te verwar-men, terwijl de wanden op eennatuurlijke wijze hun vereistedruksterkteontwikkeling moetenbehalen. Dit laatste kan alleen bijeen aangepaste betonsamenstel-ling. Voor de verdere ontwikke-ling staan daardoor drie optiesopen:? verder onderzoek naar demogelijkheden om beton teverwarmen met de Knuffel-kist;? toepassen van een beton-mengsel met de vereisteeigenschappen;? ontwikkelen van een alterna-tieve verwarmingsmethode.C o n c l u s i e sDe veranderde situatie op de wo-ningbouwmarkt heeft de verdereontwikkeling van Utopia tijdelijkstopgezet. Ook heeft het kosten-aspect zich nog onvoldoende inpositieve zin ontwikkeld. Desal-niettemin heeft het onderzoektot nieuwe, verbeterde inzichtengeleid voor het bouwproces. Deslaagkans van het project Half-Time is in de woningbouw groterdanindeutiliteitsbouw,geziendegrotere mate van repetitie vanwerkzaamheden. Het prijsniveauindewoningbouwisevenwelzeerkritisch, aangezien investeringenbinnen zeer kleine marges moe-ten worden terugverdiend.Het ontwikkelen van een anderbetonmengsel voor de wand zaluit praktische overwegingen lei-den tot toepassing ervan in hetgehele skelet. Vooral van zelf-verdichtend beton bestaan hogeverwachtingen. Deze betonsoortheeft een hogere kwaliteit en be-tere arbeidsomstandigheden totgevolg. Wat betreft de duurzaam-heid worden geen problemenverwacht, gezien het feit dat hetskelet zich in zijn totaliteit in eenbinnenklimaat bevindt. Verderzal de betere verwerkbaarheid vanzelfverdichtend beton het toepas-sen van magneten doen toene-men, wat het programmeren vande bekisting eenvoudiger maakt.Ten slotte zal het belang van ver-hardingsversnelling door verwar-ming veel minder belangrijk wor-den, waardoor minder scheurvor-ming zal optreden.Het woord is nu aan de beton-mortelsector. Haar rol moet ver-anderen van leverancier in on-deraannemer. Dat betekent nietalleen dat zij de kwaliteit van degevraagde species moet kunnengaranderen, maar dat zij tevenszorgdraagt voor de verwerkingervan.Opvallend is, dat een ontwikke-lingdieaanvankelijkwerdingezetom het bouwproces te versnellen,uiteindelijk resulteert in een kwa-liteitsverbetering. De belangrijk-ste oogmerken van Utopia zijn almet al het voorkomen van foutenen het voor de werknemers ver-aangenamen van het werk. Henk WapperomL i t e r a t u u r1. Tieleman, J.H., ICT-toepas-singen in het bouwproces opde drempel van de 21eeeuw.Cement 2000 nr. 1.2. Bouwmeester-Van den Bos,W.J., Innovatieve koelkist bijbouw kademuur. Cement1997 nr. 3.3. Koelen en knuffelen. Betoniek11/18, september 1999.4. K?hne, J.H., W&R koppeltprojecten tot bouwstroom.Cement 2001 nr. 8.5. Goede, J. de, WTH-proef.Interne rapportage R-00-18HBG Half-Time deelplan 5.2.6. Goede, J. de, De Knuffelkist?.Interne rapportage R-00-26HBG Half-Time deelplan 2.1.6 | Geperst resultaat