C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater b o u w k u n d ecement 2000 752Een uniek rivierenlandschap,dijkwoningen,molens,kerkjesenveel natuurschoon zijn de ken-merken voor het stroomgebiedvan de Afgedamde Maas die sa-men met het Heusdensch Kanaalde verbinding vormt tussen Maasen Waal. Afgedamd wil dus nietzeggen dat het water ontoeganke-lijk is voor de doorgaande scheep-vaart; de naam is gegeven toen dezuidelijkeverbindingtussenMaasen Biesbosch werd gegraven: deBergse Maas (fig. 1).De beveiliging van de AfgedamdeMaas wordt niet gevonden in hetaanpassen van de dijken, maarin het op twee plaatsen bouwenvan beveiligingsvoorzieningen: inhet noorden ter hoogte van deWilhelminasluis bij Andel en inhet zuiden tegenover het ves-tingsstadje Heusden.In geval van dreigend hoogwaterkunnen bij het bereiken van eenvooraf vastgestelde waterstand opde beide plaatsen barri?res inwerkingwordengesteldwaardoorhet tussenliggende gebied wordtbeschermd.Bij Andel is achter de schutsluismet waaiervlotdeuren een extrastel puntdeuren gebouwd (fig. 2)waarmee de bestaande kerendehoogte van 5,13 m wordt ver-hoogd tot 7,35 m.Bij Heusden wordt een keersluisgebouwd met een kerende hoogtevan 6,00 m. De huidige door-vaartbreedte van 50 m, bepaalddoor de pijlers van de brug, wordtgehandhaafd.Zowel bij Heusden als bij deWilhelminasluiswordendewater-kerende werken gecombineerdmetnieuwebruggen.Eenbeweeg-bare in Andel en een vaste bijHeusden.A f w e g i n g e nMet de ideevorming rond eenverbeterde hoogwaterkering inhet gebied van de AfgedamdeMaas was al voor de genoemdegevaarlijke hoogwaterstanden be-gonnen. Bij het veilig maken vanhetgebiedwarendriebijkomendeafwegingen van belang: milieu,cultuurhistorische aspecten enbeperkte constructieve mogelijk-heden.Met dit laatste wordt bedoeld datde keuze tussen dijkverzwaring/verhoging grote ingrepen zoubetekenen voor het landschap ende vele dijkhuizen. Verzwarenzou aan de binnendijkse zijdemoeten gebeuren, omdat het nietde bedoeling was het bekken tevernauwen.De Afgedamde Maas ligt quastructuur in een gecompliceerdeomgeving, op de grens van Gel-derland en Noord-Brabant, ooknoginhetgrensgebiedvanenkelegemeenten en waterschappen:Polderdistrict Groot Maas enWaalenhetHoogheemraadschapAlm en Biesbosch. Rijkswaters-taat is de beheerder van de vaar-wegen en van de Wilhelmina-sluis,waarbijderegionaledirectieIn de vorige eeuw is de loop van de Maas door men-selijk ingrijpen gewijzigd. Vanaf Heusden is eennieuwe uitloop gegraven in zuidelijke richting naarde Biesbosch. Dit werd de Bergsche Maas genoemd.De oude verbinding tussen Maas en Waal werd deAfgedamde Maas, waarbij dat afdammen enigszinscreatief beschouwd moet worden.Het Heusdensch Kanaal vormde mede de kortereverbinding tussen Maas en Waal.Onderdeel van het Deltaplan Grote RivierenHet project Afgedamde MaasHet Deltaplan Grote Rivieren voorziet in een veilige waterbeheersing van dierivieren per 1 januari 2001. De dijken langs de Afgedamde Maas bodenonvoldoende bescherming zo was tijdens de beide extreem hoge waterafvoerenin 1993 en 1995 gebleken. In het laatste jaar werden de bewoners van deBommelerwaard (45.000 mensen en alle vee) ge?vacueerd. Dijkverbeteringmoet dergelijke evacuaties voorkomen. Voor het gebied langs de AfgedamdeMaas betekende het verbeteren van de dijken dermate zware ingrepen in dehistorische omgeving, dat een alternatief is gezocht.1 | Stroomgebied Afgedamde MaasO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eWater b o u w k u n d ecement 2000 7 53van Zuid-Holland de eigenlijkebeheerder is, in verband met deaansluiting met de Biesbosch. Almet al een gecompliceerde com-binatie van betrokken partijen.M E RVoorafgaand aan het project iseen Milieu Effect Rapportage(MER) gestart. Het achterliggen-deplanomvatteingrotelijnenhetdefinitief geworden project, duseen extra hoogwaterkering metpuntdeuren in Andel en een keer-sluis bij Heusden.Bijkomend aspect is nog hetdrinkwaterinlaatpunt bij Andelwat eisen stelt aan de kwaliteit vanhet oppervlaktewater.DeMERdieinhetnajaarvan1998gereed was, is zeker bij het pu-bliek goed ontvangen en de ver-dere planontwikkeling kon vanstart gaan. Voor 1999 was hetwerk aanbesteed. E?n week nadatde MER procedure geheel wasdoorlopen, kon het werk wordengegund.Bij het ontwerp voor de beide con-structies is het architectenbureauQuist-Wintermans betrokken metPaul Wintermans als ontwerpendarchitect.P u n t d e u r e n A n d e lDe schutsluis bij Andelis een vande twee schutsluizen in Neder-land voorzien van waaiervlotdeu-ren.Debreedtetussendehoofdenis aangehouden voor de nieuwepuntdeuren. Achter het beneden-hoofd van de schutsluis ligt eenhefbrug met geringe capaciteit(??n rijbaan, geregeld met ver-keerslichten). Gezien de lageligging van deze brug is de ver-keershinder aanzienlijk.Om de kerende hoogte van hetWaalwater te vergroten, is hetnieuwe stel puntdeuren achter debestaande sluis in een bouwputgebouwd (foto 3). De bouwtijd be-droeg 6 maanden en gedurendedie tijd was de Afgedamde Maasalleen bereikbaar via de zuidkant(Heusden).Boven de nieuwe puntdeurenwordt de nieuwe brug gebouwddie aanzienlijk hoger ligt dan deoude brug (fig. 4). Dat betekentminder verkeershinder. Boven-dien wordt de nieuwe brug eenklapbrug met een kortere tijd vanopenenensluitendandehefbrug.De bediening van brug en punt-deuren gebeurt vanuit de centralebediening op de schutsluis. Devier aparte kleine gebouwtjes bijde waaiervlotdeuren zijn dermatekenmerkende elementen van hetcomplex dat de architect ze ge-handhaafd heeft.2 | Achter het sluishoofd aande landzijde bevindenzich de nieuwe puntdeu-ren en daarboven debeweegbare brug3 | Bouwput voor depuntdeurenC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater b o u w k u n d ecement 2000 754H e u s d e n e n d en a w e e ? n v a n d e o o r l o gTot in de Tweede Wereldoorlogoverspande een draaibrug hetHeusdensch Kanaal. Deze brughad prachtige poortgebouwen dietamelijkuniekvoorNederlandge-noemd kunnen worden. Helaaszijn deze in 1944 opgeblazen bijhetvernielendoordeDuitsersvantal van essenti?le verbindingen.Na de oorlog is een tijdelijke sta-len brug gebouwd. Veelal Bailey-brug genoemd, maar het is eenCallander + Hamilton brug, met??n rijbaan die al jaren ontoerei-kendisvoorhetgroeiendeverkeer.In de laatste oorlogsjaren bevondzich ter hoogte van de oude brugeen afweergeschut in de Maas.Geallieerde vliegtuigen hebbenhier nogal eens beschietingenuitgevoerd en van bepaalde raidsoverblijvende bommen afgegooid,met als gevolg het gevaar van nietontplofte bommen en munitie,wat pas tijdens werkzaamhedenaan het licht komt. Bij de start vanhet grondwerk werd inderdaadwapentuig opgegraven en hiernais besloten het gehele gebied tedetecteren via rasterdetectie van1,25 x 2,50 m. Daar waar dam-wanden komen, is het gehelegebied tot 1,50 m uit de damwandgedetecteerd. Dit betekende eenaanzienlijke vertraging van hetwerk. De bouwtijd werd met bijna??n jaar verlengd.K e e r s l u i sHet stroomporfiel van de Afge-damde Maas moest om nautischeredenen ongeveer 50 m breedblijven, al was om demping vande rivierdynamiek te voorkomen30 m voldoende geweest. Eengrotere breedte dan 50 m zou inlagere stroomsnelheden resul-teren, maar geen verdere posi-tieve effecten hebben. De kostenzouden toenemen. Vandaar werdde vrije doorvaartbreedte van dekeersluis op 50 m vastgesteld.De MER werd bepalend voor deligging van de keersluis, na-melijk evenwijdig aan de Maas-dijk, passend in het landschap.De vormgeving van de hefdeur:twee torens met daartussen dedeur met ovale vorm (fig. 5 en 6).In normale omstandighedenhangt de deur boven het water ende onderkant deur ligt op gelijkniveau met de onderkant van denaastliggende brug, te weten11,40 m + NAP. In gesloten toe-stand keert de deur tot 6,00 m +NAP. Voor de volledigheid, degemiddelde waterstand in derivier ter plaatse is 0,65 m + NAP.De brug wordt uitgevoerd als eenvoorgespannen kokerbrug metdrie overspanningen.Opvallend is dat bij de raadple-ging van de bevolking over hetontwerp vaak werd gevraagd omde brug te voorzien van vrijlig-4 | Vooraanzicht nieuwepuntdeuren; de nieuwebrug over het sluishoofdligt circa 5 m hoger dande huidige brug5 | Situatie keersluis/brugHeusdensch KanaalO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eWater b o u w k u n d ecement 2000 7 55gende rijwielpaden. Deze sug-gestie is opgepakt en de brug isbreder gemaakt om plaats tebieden aan de rijwielpaden.B e h e e r s p e i lIn de afwegingen tijdens het ont-werp speelde de keuze van hetbeheerspeil op de AfgedamdeMaas een belangrijke rol. Waar-voor te kiezen? Een laag peilbetekent veel sluitingen van dehoogwaterkeringen, maar weinigaanpassingen aan de bestaandedijken en voorzieningen. Eenhoog peil houdt forse aanpassin-gen van de dijken in, bij weinigsluitingen. Er zijn vier variantpei-len bekeken: 2,50 m, 3,00 m, 3,50m en 4,00 m.Maatgevend hoogwater is 5,60 mop de Bergse Maas. Op grond vantal van overwegingen is gekozenvoor het peil van 3,50 m. Dat wilzeggen als de kans bestaat dathoger water dan dit peil gaatoptreden, de beide keringen wor-den gesloten. Het gekozen peilbracht betrekkelijk weinig aan-passingen aan de bestaandedijken met zich mee, maar vol-doende veiligheid voor de bewo-ners bij een gering aantal te ver-wachten sluitingen.D e l t a w e t G r o t e R i v i e r e nDe vertraging die het werk bijHeusden opliep als gevolg van demogelijke aanwezigheid van oor-logstuig, heeft geleid tot een ople-vering eind 2001, waardoor nietwerd voldaan aan de DeltawetGrote Rivieren die een beveili-ging per 1-1-2000 kent. Om tochhieraan te kunnen voldoen, wordtde Afgedamde Maas bij Heusdengedurende ??n jaar tijdelijk afge-sloten, gebruik makend van dedamwanden en de stortsteen dienaderhand voor de geleidings-constructies resp. de bodembe-scherming gebruikt zullen wor-den.De afsluiting start voor het win-terseizoen dit jaar en zal volgendvoorjaar ongedaan worden ge-maakt, waarna de damwandenin het profiel van de keersluisopnieuw ingeheid zullen worden.De bereikbaarheid van de rivier isgegarandeerd via de noordzijde.U i t v o e r i n gIn Andel zijn de nieuwe punt-deuren geplaatst (foto 7) en wordtthans gewerkt aan de beweegbarebrug en de beide aanbruggen.Vanwege de hogere liggingbrengt dit het nodige grondwerkmet zich mee.In Heusden zijn de beide bouw-kuipen in uitvoering waarin detorens van de keersluis gebouwdgaan worden. De bouwkuipenzijn gemaakt met damwanden eneen zware onderwaterbetonvloerdie een onderheide constructieniet nodig maakte.Gelijktijdig worden de werk-zaamheden verricht aan de voor-gespannen kokerbrug die alsvrije uitbouwbrug gebouwd gaatworden. Totale lengte van de brug140 m met een rivieroverspan-ning van 60 m en twee aan-bruggen van elk 40 m. De beideaanbruggen sluiten aan op de be-staande hoogwaterkering.O r g a n i s a t i e v a n h e t w e r kDe opdracht tot bouwen van dedubbele hoogwaterkering is opbasis van de MER aanbesteed alseen construct & build opdracht.Vijf combinaties van aannemersen ingenieursbureaus hebbendeelgenomen.Uiteindelijkeishetwerk gegund aan de combinatieBesix Heegeman.De toetsing van het ontwerpwerkgebeurt door Grontmij en deBouwdienst van Rijkswaterstaatcontroleert en voert de directie.Betrokkenenopdrachtgever:Hoogheemraadschap Alm en Bies-bosch, Polderdistrict Groot Maas enWaal, Rijkswaterstaat directie Zuid-Holland.constructie:Technum en Grontmijdirectievoering:Rijkswaterstaat Bouwdienstaannemer:Besix en HeegemanI n f o r m a t i e c e n t r u mTegenover Heusden is een in-formatiecentrum ingericht, ge-naamd De Kromme Nol. Adres:De Kromme Nol 5, 4261 AN WijkenAalburg,tel.0416691539.Ope-ningstijden: vrijdag van 9 ? 16uur, elke derde zaterdag van demaand van 10 ? 17 uur.P.L.Spits6 | Langsdoorsnede over dekeersluis7 | Tijdens de montage vande puntdeuren