Het hangende dakdoor Prof. dr ir A. M. HaasDr.-Ing. Frei Otto -- Das hangende Dach -- Bauwelt-verlag, Berlin 1954, 21x30 cm, 160 biz., 560 fig.Dit merkwaardige en interessante boek behandelt hethangende dak, dat in zijn moderne ontwikkeling dejongste vorm van bouwen wordt genoemd. Dit mogezo zijn; evenzeer kan m.i. worden gesteld, dat dezedakconstructie een van de oudste vormen vertegen-woordigt, nl. zoals die verschijnt in de tentenbouwvan de nomaden.Uitgaande van de als kettinglijn hangende staaldraadworden eerst besproken de hangbrug en het opge-hangen dak. Om voldoende stijfheid te verkrijgenvoorziet men de brug van een stijf rijdek. Men kan ookafspankabels gebruiken; dit is voor de dakconstructiesmeer ge?igend. Van het opgehangen dak zijn er reedsvele fraaie voorbeelden, waarvan een recente -die vaneen busstation te Milaan, in 1948 gebouwd- is afge-beeld (foto I).Een meer algemene en meer ruimtelijke vorm is de optrek belaste huid -de membraan- die als grondelementvoor gekromde hangende daken kan dienen.Het membraan als huid kan vervangen worden dooreen draadnet en wordt dan tot stelsels van draadkabels,waarover of waartussen een bekledingsmateriaal wordtaangebracht. Voor dit materiaal werd oorspronkelijkmetalen plaat gebruikt; later vinden vormen van zeil-doek en gummidoek toepassing, terwijl de schrijverzelf nogal geporteerd is voor een dunne betonhuid vanl? ? 2 cm dik, die dan zo elastisch zou zijn, dat zij devormveranderingen zonder bezwaar kan volgen. Alseen voorbeeld van deze constructiewijze wordt debekende arena te Raleigh (U.S.A.) beschreven. Dit iseen zadelvormig dak, gespannen tussen twee schuin-gestelde betonbogen; de dakhuid wordt gevormd doordunne stalen platen (zie foto 2).Omkering van het geschetste principe leidt tot de opdrukbelaste schalenmembraan. Deze kan, zoals deschrijver opmerkt, uitknikken, zulks in tegenstellingvan de op trek belaste huid.Als fraai voorbeeld van een dergelijke gekromde beton-membraan wordt de Schwarzwaldhalle te Karlsruhebehandeld, reeds bekend ook uit andere publicaties.In deze voorgespannen betonnen constructie vormende langs- en dwarskabels tezamen het dradennet, datin een drukring verankering vindt (zie foto 3, z.o.z.).foto I. dak van autobus-station, Milaan 1949door R. ZabanellaIn het boek worden de hier vermelde beginselen inallerlei constructie-vormen (van gebogen, meestaldubbelgekromde oppervlakken) uitgewerkt. In de 560schetsen en constructiefoto's is daartoe ruimschootsde gelegenheid.Aan de vormgeving wordt alle aandacht gegeven. Hetis vooral een boek voor architecten en ontwerpers.De schrijver wil ?ns voor deze nieuwe idee winnen.Men vindt er voor-ontwerpen voor allerlei bouw-werken en omstandigheden: grote te overspannenruimten, hangars, platte daken, enz.Tenslotte krijgt de fantasie vleugelen en is er eenschets voor een woongemeenschap in het Zuidpool-gebied en een voorstel om een bergdal te overdekken.Niettemin een belangwekkend boek over het hangendedak - hier behandeld als een nieuw grondelement vanhet bouwen.foto 2. dak van arena, Raleigh 1953, door M. Nowicki, W. H. Deitrich en F. N. Severud28 Cement 7 (1955) Nr 1-2foto 3. dak van Schwarzwaldhalle, Karlsruhe 1952, door Prof. Dipl.-lng. E. Schelling en Dr.-lng. e.h. Dr.-lng. U. FinsterwalderStadion te Rio de JaneiroCement 7 f1955) Nr 1-2 29