Opengewerkte schets van het 'eilanden-landschap'Maquette van het nieuwe kantoor voorCentraal BeheerHet geavanceerdekantoorgebouw voorCentraal Beheer te ApeldoornOp 14 april jl. werd te Apeldoorn officieel een begin gemaakt met de bouw van het nieuwekantoor voor de co?peratieve vereniging Centraal Beheer, die momenteel nog in Amsterdamgehuisvest is.Aan de genoemde datum is veel voorbereiding voorafgegaan. De publikatie rond de plannenheeft het architectonisch ontwerp van ir. H. Hertzberger in samenwerking met het architecten-bureauLucasen Niemeyer reeds de nodige faam gegeven. Het laatste zal geen verwonderingwekken, immers het toekomstige gebouw wijkt geheel en al af van hetgeen men in hetalgemeen op dit gebied gerealiseerd ziet. Elk ontwerp is de concretisering van idee?n, die bijde opdrachtgeving leven, en het programma van eisen zoals dat door Centraal Beheer isopgesteld zou ongetwijfeld ook andere architecten ge?nspireerd hebben. Men koos namelijkals uitgangspunt de leefbaarheid van het kantoorgebouw, gebaseerd op het in West-Duitslandontwikkelde 'bureaulandschap'. Hiermee beoogt men een grote ruimte, waarin alle perso-neelsleden van hoog tot laag gehuisvest zijn.Voorstanders van deze grote ruimten geloven dat hierdoor een versterking verkregen wordtvan de communicatie tussen de personeelsleden onderling. Er is geen drempelvrees te over-winnen, zodat de informatie-overdracht soepeler zal zijn. Het met z'n allen in ??n ruimte werkenvoorkomt ook het gevoel van ge?soleerdheid. Men kr(jgt meer het idee erbij te behoren. Eenbelangrijk motief is voorts dat het traditionele systeem van eigen kamer, het al of niet hebbenvan een eigen kleedje afstand schept en afstand scheppen maakt de communicatie moeilijker.. Een praktisch motief is de grote flexibiliteit; elke reorganisatie kan betrekkelijk eenvoudigworden doorgevoerd.Natuurlijk hebben grote ruimten ook nadelen. Technisch gezien wordende problemen vangeluidsoverlast, kunstverlichtingssysteem en klimatisering minder gemakkelijk oplosbaar.Daarnaast treedt er een soort massificatie-effect op, het idee nooit alleen te zijn, hetgeen eenbedreiging kan zijn voor de individualiteit van de mens. Grote ruimten houden verder hetgevaar in te kunnen dichtgroeien; er is onvoldoende beletsel om bij uitbreiding voortdurendnieuwe kasten en bureaus te plaatsen.De genoemde tegenargumenten vormden onder meer de grondslag van het aanvaarde alter-natieve voorstel van de architecten, die de volgende tussenoplossing voorstonden: met hand-Cement XXII (1970) nr. 6 239Perspectivische schets van de bU(Jrman, hetkantorencomplex dat door Blauwhoed NV.gebouwd zal wordenRuimtelijke voorstelling van de draag-constructiehaving van het idee van ??n grote ruimte, deze echter zodanig in te delen dat de perseneels-groepen, die een functionele eenheid vormen, een eigen ge?soleerde ruimte binnen hetanders zo oeverloze vloeroppervlak krijgen. Het kantooroppervlak wordt volgens het alter-natieve plan verdeeld in een veelheid van 'eilanden', elk meteen oppervlak van 9 X 9 m2, diemet elkaar verbonden zijn door middel van bruggen. Het gebied tussen de eilanden, dus terplaatse van de bruggen, is meestal open, zodat er ook een ruimtelijk contact is tussen deonder en boven liggende verdiepingen. Elk eiland zal door gemiddeld 12 personen wordenbewoond. Uitzondering op deze openkantoorindeling vormen alleen de toiletten en enkelevergaderzalen.De leefbaarheid van dit project is daarmee nog niet volledig beschreven. Men wil hierin alshet ware stad en gebouw ineen laten vloeien door tevens te voorzien in een aantal gemeen-schapsvoorzieningen zoals shops, tijdschriftenkiosk, bankfiliaal, reisbureau, postagentschapen restaurant. Daarnaast wordt voorzien in een kindercr?che, pauzeruimte, boudoirs voor hetvrouwelijk personeel, zonneterrassen, daktuinen en een koffiebar. De meeste van deze ruim-ten zijn ook voor het publiek toegankelijk.In verband met de stedebouwkundige functie van het kantoorgebouw van Centraal Beheer,moge nog verwezen worden naar het ontwerp voor het kantoorgebouw dat door BlauwhoedNV. zal worden gebouwd. Beide projecten zullen in de toekomst zeer sterk op elkaar afge-stemd zijn en gezamenlijk een centrum vormen aan het geprojecteerde nieuwe station van deNederlandse Spoorwegen. De ruimte tussen beide kantoren moet men zich voorstellen alseen verdiept voetgangersdomein, dat via kruisingsvrije toegangswegen te bereiken is.De constructieDe constructie van het kantoorgebouw is opgevat als een plan van afzonderlijke 'torentjes',waarin zich een aantal eilanden boven elkaar bevinden. De veelvuldige herhaling van dezetorens bood de mogelijkheid om op grote schaal prefabricage toe te passen. Hierop was deconstructie gebaseerd, alsmede op de gedachte om het kruisnet van leidingkanalen tevensvoor constructieve doeleinden te gebruiken.Om evenwel bij het begin aan te vangen, zij vermeld dat de onderbouw gerealiseerd wordt intraditioneel ter plaatse ,gestort beton. Gedeeltelijk wordt deze onderbouw bestemd voor eenparkeergarage, waarvan de dakconstructie uit kolommen en paddestoelvloeren bestaat. Ookde vloeren van die kantoorgedeelten die afwijken van het normale patroon worden in hetwerk gestort, evenals de trappehuizen, de technische toren en de verschillende bruggen,zoals onder meer die naar het toekomstige station van de Nederlandse Spoorwegen.300Doorsnede (links) en plattegrond (rechts)van een gedeelte van de prefabstructuur."I ...I"IICement XXII (1970) nr.6 240Principe van de prefabconstructieDoorsnede over de ieidingschachtOp de onderbouw komt de geprefabriceerde constructie te staan, waarbij de zijkanten van deleidingkanalen als dragende balken worden uitgevoerd en in gedeelten van 9 m geprefabri-ceerd. Elk prefabgedeelte wordt ondersteund door twee kolommen op 3 m hart op hart, zodataan weerszijden een overstek van 3 m ontstaat. Ter plaatse van de kolommen worden op degenoemde balken randelementen geplaatst, die met z'n vieren een gesloten vierkant vormen.Deze balken zijn eveneens geprefabriceerd in lengten van 9 m. Door het stelsel van dragendezijkanten van de leidingkanalen en de geprefabriceerde randelementen ontstaat een draag-systeem op een stramien van 3 X 3 m; dat is tevens de afmeting van de geprefabriceerdevloerplaten die daarop komen te rusten.Het beschreven constructiesysteem kan evenwel niet worden toegepast bij de torentjes aande zijgevels en ook niet bij de daken die geheel op zichzelf staan. Hier worden drie scharnier-constructies toegepast: twee aan twee worden kolommen met daaraan vast verbondengedeelte van de hoofdbalk. g?koppeld door een vloerplaat, tot een element samengesteld.De geprefabriceerde constructie is in zichzelf niet stabiel, daarom worden de hoeken van dehoofdbalken, alsmede de randbalken door middel van een eenvoudige staalconstructie metelkaar verbonden en\ vervolgens aaneengestort. De druklaag voorkomt vervorming in hethorizontale vlak.Ter plaatse van de kolommen zal door de verbinding van verticale staven tevens wordenvoorkomen dat de vloeren ten opzichte van elkaar in horizontale richting kunnen verplaatsen.Het bouwwerk is, ten einde de invloed van de temperatuurverschillen te beperken, doormiddel van dilatatievoegen'in vier gedeelten gesplitst, die als waterdichte constructies in defundering worden gebracht. Interessant te vermelden is voorts dat het kantoorgebouw alsgevolg van zijn diepteligging een opwaartse waterdruk van 4 ton per m2moet kunnen weer-Rrimaire luchttoevoer insec./of luchtinbla sd.m.v./spletenCement XXII (1970) nr. 6 241keel- en/Overzicht van het toekomstige werkterreinmet traversekraanCement XXII (1970) nr. 6\staan. Om dit te realiseren zou men als oplossing kunnen zorgen voor een voldoend zwareconstructie; maar uit economische overwegingen besluit men daar in de regel niet toe. Hetgebouw zal aan de ondergrond worden verankerd door middel van hoogwaardig stalenstaven die binnen een buis in de bodem worden geheid. Rond de staven wordt tijdens hettrekken van de omhulling een speciale specie aangebracht. staven brengt men naderhandmet behulp van een vijzel onder spanning waarna men ze aan de betonconstructie bevestigt.Het constructieve gedeelte van het ontwerp wordt verzorgd door het Advlesbureau Dicke enVan den Boogaard teUitvoeringDoor de grote afmetingen van het gebouw (110 X 110 m) en het gewicht van de zwaarsteelementen, was het niet mogelijk de montage uit te voeren met uitsluitend een torenkraandie zich beweegt langs de buitenzijde van het in aanbouw zijnde project, of vanuit het middenmet behulp van vaste torenkranen.Gezien het vereiste bouwtempo is men tevens gedwongen met twee hijsmiddelen te werken. E?nervan bestaat uit een torenkraan, de andere uit een traverse met een overspanning van 75 m.De laatste bestrijkt het gehele westelijke gedeelte van het bouwwerk. Aan de ene zijde zalde traversekraan zich over een rail bewegen die op een dan reeds voltooide rij torentjes isgemonteerd. Deze traverse bezit een uithouder van 25 m, zodat de balken en kolommen dieper as worden aangevoerd van de auto of het opslagterrein kunnen worden aangeslagen enopgehesen ?n naar de plaats van montage worden vervoerd.De uitvoering vraagt van de aannemingsl11aatschappij (Ballast/Nedamgroep) een grootorganisatievermogen, daar de prefabricage van de elementen op drie plaatsen geschiedt.Voor het ontwerp van een dergelijk uniek bouwwerk zijn veel specialisten nodig die intensiefmoeten samenwerken. Voor de co?rdinatie hiervan is het raadgevend ingenieursbureaudr. ir. A.Twijnstra aangetrokken.De totale investeringskosten voor dit project zijn geraamd op 32 miljoen gulden. De traditio-nele uitvoering van de constructie in ter plaatse gestort beton zou goedkoper geweest zijn,maar bij de keuze is het doorslaggevend geweest dat door prefabricage een belangrijke tijd-winst kon worden verkregen. Daarnaast speelde de kwaliteit van de in het zicht blijvendebetonoppervlakken een grote rol, daar men verzekerd wilde zijn van een hoge kwaliteit.M. G. P. Nelissen242