IWONINGBOUW I IPREFABRICAGE IHET BOUWELEMENT 'VLOER'ing.D.Stoll en ir.A.G.M. van Paassen, VBI, HuissenBeton als bouWtnateriaal voor het bouwdeel vloer is niet meer weg te denken in dehuidige manier van bouwen. Het materiaal beton scoort op vele fronten goed. Incombinatie met (voorspan)wapening is de draagkracht groot en zijn groteoverspanningen mogelijk. Het scoort ook hoog als brand-,vocht- en geluidwering.De wijze waarop VBI als toeleverancier is omgegaan met de steeds wisselendebouwmarkt, in het licht van de opgetreden veranderingen, is het onderwerp van ditartikel.de vrijdragende beganegrond-vloer met vullaagAanvankelijk werden deze vloeren (on~der andere van Milder en Dato) toege-past als begane-grondvloer, daarna ookals verdiepingsvloer. Fabrieken werdengebouwd voor het maken van de voor-gespannen liggers en de lichtbetonnenvulelementen.De betonnen vloer in historischperspectiefDejaren zestigDe bouwmarkt veranderde totaal. Terlenigingvande naoorlogsewoningnoodwerdendoorde regering enorme bouw-stromen ge?nitieerd. Bouwprojectenvan vele honderden, soms duizendenwoningenwarenmeer regel dan uitzon-dering. Door het serie-effect konden deaannemersgrotevoordelenbehalenmetsnelle produktiemethoden. Daarnaastwas erdoor degrote groeivan hetaantalte bouwen woningen te weinig ge-schoold personeel. De ontwikkelingvanDejaren vijftig f--~~~~~~~~~~~~~~-1 arbeidsbesparende produktietechnie~In dejaren vijftig werden vloeren in de 1 Uit de oude doos: kenwas hetresultaat. Flatbouwin betonwoningbouw hoofdzakelijk van hout CusveUer-vloerelem.enten van was de oplossing.gemaakt. Een eeuwenlange traditie lag lichtbeton Veel (prefab) bouwsystemen werdenhieraan ten grondslag. Een betonnen ontwikkeld met erin ge?ntegreerd pre-vloer storten was wel 11logelijk, maar in fab vloersystemen. De prefab plaatvloerdewoningbouwnietgebruikelijk.Inhet De onderdelen van het vloersysteem deed zijn intrede. Veelal waren dezebegin van de jaren vijftig werden de waren standaardprodukten. Voor de vloerennorrnaalgewapend.DatokwamCusveller vloeren op de markt gebracht prefab vloerenwerden door de leveran- met de voorgespannen prefab kanaal-door de firma's ThermosietenIsoliet. In cier per project werktekeningen en be- plaatvloer, dik 100 mm en 1000 mmplaats van het storten van beton in een rekeningen gemaakt. breed. De overspanningen van de vloe-bekisting, werden op de bekisting licht~ renwarenbeperktdoorhetontwerpvanbetonnen blokkengelegd. Met het hier- Op de bouwplaats waren allround vak- de klassieke tweebeukige woning.op gestorte beton werd de vloer ??n ge- mensen, die veelal aan de hand van de De bouwplaatsen waren meestal goedheel (j?to 1). De belangrijkste winst ten bestektekening de woningen bouwden. ingericht.Erwerd veel aan projectvoor-opzichte van de massieve betonnen De produkten werden door de leveran- bereiding gedaan. Vanwege de grote se-vloerwas de materiaal-,c.q. gewichtsbe~ cier in bulk gemaakt en gespecificeerd ries loonde dit de moeite. De mensen opspanng. per project naar de bouwplaats ge- de bouwplaats werden meer specialistIn 1956 is de combinatievloer ge?ntro- bracht. op een bepaald werkonderdeel.duceerd. Zodoende ontstond in Neder-land het eerste zelfdragende prefab ,---------------~----~---~------.I2 Vloer Oaren '60) opgebouwd uit voorgespannen betonliggers m.et daartussenv oersysteem met vrije overspanning, lichtbetonnen vulelem.entenzonder gebruik te maken van een on- f--~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~-~~~~~---jderbekisting. De houten balklagenwer-den T-liggers, de planken ertussenwer~den vervangen door lichtbetonnen vul-elementen lflg. 2).Betonvloeren in de woningbouw? kunnen worden toegepast als terplaatse gestort en als gepre-fabriceerd beton. Diverse prefab vloer-systemen van voorheen Milder en DA-TO en later VBI, hebben vanwege eengoede prijs/kwaliteit~verhouding eenbelangrijke plaats kunnen verwerven inde huidige bouwmethoden.66 Cement 1992 nr. 4Deproduktievanprefabvloerenwas in-gerichtop zeer groteseriesen devloerenkonden uit voorraad worden geleverd.Voor de eengezinswoningen bleefin demeeste gevallen de combinatievloer deprefab oplossing, hoewel de prefabvoorgespannen plaatvloer ook hier zijnintrede deed.Reken- en tekenwerk van de vloerenwerd nog handmatig gedaan, hoewel er 1-----~-~--~--~~------~----~~~~_1in die tijd al aan automatisering werd 4gedacht. PS-isolatievloer, voorgespannen liggers en polystyreen vnlelem.entenDejaren zeventigDejarenzeventig kenmerktenzichdoorde toenemende vraag naar kwaliteit enwonen in een meer natuurlijke omge-ving. Hoogbouwwerd niet langer als deoplossing gezien. Seriematig bouwenwas niet meer het parool. Vooral na deenergiecrisiswerdendebouwbudgettenbeperkt. In de woningbouw werd geva-rieerde laagbouw.sterk ontwikkeld.De bouwplaatsen werden steeds meerbe?nvloed door de leveranciers, die minof meer kanten klare standaardbouw-produkten gingen leveren. De bouw-planning werd opgedeeld in werkfasen,vaakuitbesteed aangespecialiseerdeon-deraannemers. Ook het arbeidspotenti-eelwerdverder opgesplitstinwerkploe-gen per arbeidsgang.De prefab vloerenindustrie profileerdezichdoor het voeren van standaardpro-dukten volgens een gestandaardiseerdproduktieproces. Het speelde in op demarkt. De industrie gaf aan dat vloer-overspanningen tot 7 m mogelijk wa-ren. Tweebeukige woningen werdendaardoor ??nbeukig. De ontwerpersmaaktendankbaargebruikvande gebo-den ontwerpvrijheid. Zo ontstonden dez- en de tuinkamerwoningen.Voorgespannen plaatvloeren met dik-ten van 120, 150 en 180 mm worden ge-?ntroduceerd, met een standaardbreed-te van 1200 mm (fig. 3). Een belangrijkedoorbraakvandeprefabvoorgespannenkanaalplaatvloer was, dat voor een zelf-de overspanning een dunnere en lichte-re plaatgeleverd konworden dan bij eenniet-voorgespannen plaatvloer.Als antwoord op de geluidseisen voorwoningscheiding is door DATO de wo~ningscheidende vloer in de markt ge-bracht, de massieve voorgespannenplaatvloer M1S0 en M180. De prefabplaatvloerheeftindezeperiodede com-binatievloer als verdiepingsvloer gro-tendeels verdrongen.Voor het verwerken van de gegevensvoorreken- entekenwerkis aanheteindvan dejaren zeventig de automatiseringvan start gegaan.Dejaren tachtigGroteseries bestaannietmeer. Inhetbe-gin van dit decennium veranderde demarkt sterk voor de bouwindustrie: vaneen vragende markt in een aanbiedendemarkt. Door de krimpende markt ismeer aandacht besteed aan verhogingvan de effici?ntie. Dit geldt ook voor deaannemer en voor de organisatie op debouwplaats.Vele activiteiten op de bouwplaatsworden uitbesteed. De toeleveranciersproberen meer aan te sluiten op debehoeften van de aannemers en krijgendaardoor meer inbreng in het leverenvan bouwdelen. De uitvoering vraagtook meer om produktbegeleiding.Om kostenbesparingen in kleine serieste bewerkstelligenwordt de betonbouwvoor eengezinswoningen gedeeltelijkvervangen door stapelbouw met kalk-zandsteen in combinatie met een prefabvloersysteem. Bet aandeel prefab vloe-renindewoningbouwis indezeperiodeenorm gestegen. De vloersystemen pas-ten zich aan aan de nieuwe vragen uit demarkt.Nade energiecrisisvandejarenzeventigwerdenveel energiebesparende maatre-gelen doorgevoerd.Eenbelangrijkewij-ziging voor begane-grondvloeren was,dat ze moesten voldoen aan een mini-male isolatie-eis van 1,3 m2KJW DePS-isolatievloer was hiervan het gevolg (f?to4). In de combinatievloer werd het be-tonnen vulelement vervangen door eenpolystyreen vulelement. Aanvullend isde ge?soleerde plaatvloer ontwikkeldmet of zonder een ge?soleerde opleg-ging.Vanaf 1985 werd het duidelijk dat deoverheid zich meerwil terugtrekken uitde woningbouw.Het volume van de woningbouw liepechter niet hard terug vanwege de posi-tieve ontwikkeling van de vrije sector-woningen: de kopersmarkt groeide. Erkwamen meer projecten, maar het aan-3 De vloerplaten zoals in de woningbouw worden toegepast(.8.8.0.0:0.0.0.0.0:0.0.\ ~~I1 95 I 105 I,.009 x 1008 )(100I 105, 95 I).O?O:O:@)'O:O:O?O:O:O?O.\ ~~lA 120A 150A 180Cement 1992 nr. 4 67YIll30Oe\llildlskellePlaaMoer. PS;jsolalie...locf,c.ombiMllevloer, PS?funderingsbckl,>ungOpslait&n zoektxm.m; \'biddelaiisin AutoCAO en OXFfolmaalTelefoon 085?2609l1 fFax.005?259134?6 Moderne comtrtunicatie met degebruikersAls vervolg zijn voor de bestekschrijvereen bestekdiskette en voor de tekenaareen detaildiskette uitgegeven (foto 6). Debestekdiskette bevat de in STABU2 op-genomen bestekteksten van alle VBI-produkten, die direct ofmet een 'zoek~boom' zijn te vinden. De detaildiskettegeeft de tekenbestanden van alle VBI-produkten, alsook voorbeelddetails.OokzijndeVBI-produkten tevindenineen nieuw communicatiemedium, deCD, namelijk de Bouw-CD-ROM, uit-gegeven door de Nederlandse Bouw~Documentatie.Het produkt 'vloer' heeft voor de ge-bruikers nietalleen constructieveaspec-ten, zoals de draagkracht. In het Bouw-besluit, dat per 1 juli 1992 van krachtwordt, zijn hogere bouwfysische eisenopgenomen. Vloeren spelen hierbij eenbelangrijkerol.VBI heeft nadere onder-zoeken gedaan naar bouwfysische eisenIPREFABRICAGEDe relatie metde ontwerper, c.q. constructeurVan belang is, dat niet alleen de kopervan het produkt, maar ook alle andereparticipanten in het bouwproces vol-doende kennis hebben van het produkt'prefab voorgespannen vloer'. In de wo~ningbouw worden de volgende plaat-dikten toegepast: 120, 150 en 180 mmoAls voor een prefab vloersysteem wordtgekozen, is een goede specificatieonontbeerlijkvoor een optimale presta-tie. Daarvoor is een heldere organisatienodig die eenprojectverwerkt, opdat deklant weet bij wie hij terecht kan metvragen. VBI biedt daarnaast aan alleklanten de persoonlijke begeleidingvaneen technisch adviseur.Een goede documentatie is een vereiste.Tot voor kort was dit informatie opschrift. Nu elektronische gegevens-uit-wisseling gemeengoed is geworden,heeft VBI als eerste een elektronischebrochure gemaakt, de VBI-vloeren-diskette (november 1990). Een extra di-mensie is aan de papieren informatietoegevoegd, namelijk de interactievecontrole. Dit houdt in dat men aan dehand van zelf in te brengen gegevens,een controle kan uitvoeren. Vooral in deontwerpfase is het belangrijk om te.5 Produktie in de fabriek: de afschrijver en de sparingmaker; er was vroegerveel handwerkDe relatie met de klantDe vragen, wensen eneisenvan de klant(aannemer) geven inhoud aan de relatiedieVBI met haar klantenwilonderhou-den. De produktontwikkeling en pro-duktbegeleiding zijn hierop gebaseerd,naast een goede prijslkwaliteitverhou-ding. Een project kan bestaan uit enkelem2vloervoor eenschuurtje totvele dui-zenden m2, met ofzonder montage.De organisatie is niet meer ingericht opgrote series, maar de bedrijfsprocessen(verwerkingenproduktie) zijningerichtop een serie van ??n. Ondanks het groteaantal orders blijft de organisatie zeerflexibel opereren binnen het kader vaneen gestandaardiseerde produktie eneen sterk gemechaniseerde verwerking.De produktie van voorgespannen hollekanaalplaten geschiedt op 120 m langeRelaties van de vloeren-toeleverancier met de bouwDejaren negentig?De huidige situatie kenmerktzich doorhet eind van de kwantitatieve woning-nood en verdere individualisering van L- ~ ~_~~ ~_ _~ ~~ ____'de kopersmarkt. De opleving in de banen.Eenslipform-machine(voorzien kunnen controleren hoe ktitisch eenmarkt van de vrije sectorwoningen is van een horizontale glijdende bekisting) constructieve keuze kan zijn.nietblijvend enhetaantal nieuw te bou- stort de vloerplaten. Vervolgens wordenwenwoningen loopt terug. De overheid viaeen geautomatiseerd systeemde pla-trekt zich meer en meer terug als fillan- ten 'ingetekend' en het beton voor spa-cier van woningen, waardoor de parti- ringen wordt mechanisch verwijderd.culiere woningbouw in belang toe- Na een verhardingstijd van circa 7 uurneemt. Er bestaat nauwelijks nog echte wordt de voorspanning afgelaten enseriematige bouw. worden de platen op lengte gezaagd.Belangrijkvoor de aannemer is het heb- De wens van de klant, een korte lever-ben van een beheersbaar bouwproces. tijd, wordt gehonoreerd. Een verderePrefab vloeren kunnen in dit concept bedrijfsautomatisering zal hieraan ingoed werken. Met een prefab vloer toenemende mate bijdragen.wordt het materiaal optimaal gebruikt.De prefab onderdelen hebbeneengega-randeerde kwaliteit. Met de vloersyste-men kan snel en georganiseerd wordengebouwd. Direct na montage kan metde opgaande wanden worden begon-nen.De produktie van vloeren in de fabrie-kenmaakte ookeensnelleontwikkelingdoor. Veel handmatig werk, zoals spa-ringen afschrijven op de vloer en heteruit scheppen van het beton, is vervan~gen door machines (foto 5). Een koppe-ling van machines met de automati-sering is tot stand gekomen.tal woningen per project llam sterk af.Aan de woning en de te gebruiken pro-dukten werden hogere kwaliteitseisengesteld. Om het maken van de grotehoeveelheden tekeningen en bereke-ningen, de kwaliteit en de logistiek teblijven beheersen, was er voor de leve~rancier maar ??n oplossing: vergaandeautomatisering.IWONINGBOUW68 Cement 1992 nr. 47 Montage bouwelementen in een woningbouwproject8 Beeld van de produktie van vloerplaten op de 120 m lange baanDe ?nterne organ?sat?e bij de toeleveranc?erDe interne organisatie moet de mede-werkersdie naarbuiten toe opereren, al-le mogelijke steun geven voor het goednakomenvande aangeganeverplichtin-gen. Deorganisatie moetnaarbuiten toevertrouwen uitstralen en dat waarma-ken. De klant kan alleen goed uit devoe-ten als een project volgens de voorafaf-gesproken planning wordt afgewikkeld.Hoe doetYBI dat methetenormeaantalopdrachten perjaar? Een vergaande au-tomatisering moet aan de medewerkersde vereiste ondersteuning geven. Reedsaan het eind van dejaren zestig is onder-zocht hoe het rekenen en tekenen metde computer kon worden uitgevoerd.De beperkingen en de kosten van decomputers in die tijd waren de oorzaakDe relatie met de bouwplaatsIn de jaren negentig zal de nadruk vanhet uitvoerend bouwbedrijf liggen opbeheersbaar bouwen, met onder meerbetrouwbare toeleveranciers. Betrouw-baar in die zin, dat afspraken nageko-men worden en dat de kwaliteit wordtgegarandeerd. Van YBI uit wordt eengoede relatie metdewerkvoorbereiding l--------~_~ -~----~__~ --____Ien uitvoering als zeer nuttig ervaren. dat een technisch geslaagde automatise- koppeld. Van invloedwas ookhetgroei-Zonodig wordt met de Technische Bui- ring niet doorging. end aantal projecten met eensteeds gro~tendienst een bouwplan doorgesproken Vanafhet eind van dejaren zeventigwas tere diversiteit. Een volledige bedrijfs-met de werkvoorbereiding, om een op- de computertechniek zover gevorderd, automatisering zal de gegevensstroomtirnale vloerindeling te creeren met de dat het tekenwerk, het constructief re- geheel beheersbaar maken.benodigde sparingen.. Voor de vloerin- kenwerk ende administratie geautoma- In de eerste helftvan ditjaarzal de nieu-deling in eengezinswoningen is bij ver- tiseerd werden. In de loop van de tijd we bedrijfsautomatisering ge?mple-diepingsvloeren de raveling van het zijn daar meer bedrijfsfuncties aan toe- menteerd zijn. Niet alleen de werk-trapgat bepalend;ditis meestal een rave- gevoegd. Interessantis te noemen de ge- zaamheden van het hoofdkantoor zijnlingvan2platenbreed(2,40mof24M), automatiseerde koppeling van de gege- daarin opgenomen, maar ook de pro-eventueel voorzienvan eenvulstukvoor vens van de vloertekening naar de pro- duktie, opslag en transportlogistiek.het creeren van de juiste sparingsmaat. duktiemachines. Zo wordt de afschrijf- Alles moet bijdragen aan de klantvrien-De montagevolgorde en planning wor- machine van de platen in de fabriek ge- delijkheid. In het systeem zijn alle gege-den nader vastgesteld. voed door barcoderingen, waarmee de vens ondubbelzinnig vastgelegd en al-informatie van de vloerplaattekening tijd 'up to date'.YBI is dan instaat omdeDevloerplatenworden bij grotewerken wordt doorgegeven (foto 8). Na een tien~ status van het project nauwkeurig teop montagevolgorde op de bouwplaats taljarenheefthetgebruiktesysteemzijn volgen en te bewaken. Op elk momentgelost. De uitvoering kan zelfcontrole- waarde bewezen. kan worden beoordeeld of, gezien deren ofalle materialen er zijn voordat de Door de historische ontwikkeling was voortgang van het project, mutatiesmontage start (foto 7). Aanvoerproble- de automatisering een koppeling van kunnen worden doorgevoerd. De aan-men met eraan gekoppeld dure wacht- deelautomatiseringenvan bedrijfsfunc~ nemers en constructeurs zien reeds detijdenworden zodoende vermeden.Een ties. Enkele tekortkomingen konden eerste uitstraling ervan: het reken- enlevering moet ook compleet zijn. Aan~ niet echt worden opgelost, bijvoorbeeld tekenwerkissterkverbeterd.Moeilijkteverwante produkten worden meegele- het doorvoeren van mutaties. De infor- berekenen en te tekenen woningen be-verd. Dit kunnen zijn raveelhoekijzers matiestromen waren niet allemaal ge- staan niet meer.of-kokers, betonnen vulstukken om te r-----~--~---~--~---~-~~~~~~~~---~grote raveelsparingen te dichten, opleg-rubbers enz. De technisch adviseur be-geleidt zonodig de eerste montage. l---~------~------~------~----------Izoals vochtdichtheid, temperatuurfac-tor en isolatie.Nieuwe uitvoeringen van produktenkomen hieruit voort. Zo is voor de PS-isolatievloereen nieuwvulelement ont-wikkeld om te kunnen voldoen aan denieuwe isolatie-eis van de begane grondVan 2,5 m 2KJWCement 1992 nr. 4 69