HAALTBETONDE21eEEUW?Een beetje geschiedenisHet ontwerpen van constructies heeft primair iets te maken met vormge-ving, materiaalkeuze en dimensionering. Dat alles moet in termen vandraagkracht, duurzaamheid, esthetica en economie overeenstemmen metde functie van de constructie. Als afgeleide daarvan dient de uitvoeringvan de vorm en de bewerking van de gekozen en gedimensioneerde mate-rialen zo realistisch mogelijk te zijn.Binnen een grotendeels ambachtelijk bouwbestel als destijds in de 19eeeuw, was het bereiken van een dergelijke har-monie geen probleem. De, sinds de industri?lerevolutie rond 1790, oprukkende staalcon-structies toonden, met steeds meer verbeterin-gen op het gebied van materiaaleigenschappen,produktiemethoden, kwaliteit en verbindin-gen, een evenwichtige groei van kennis ten be-hoeve van ontwerp en uitvoering. Dat ging insamenspraak met ontwerpers en producenten,voorzover al niet aanwe-zig in ??n persoon als bijvoorbeeld in een man als Gustave Eiffel.Pas laat in de vorige eeuw kwam gewapend beton als constructiemateriaalnaar voren. Een van de eerste echte onderzoekers, de Fransman Consid?-re, verzuchtte daarbij, dat zo een vinding, bestaande uit het bij elkaarbrengen van materialen met dergelijke verschillende eigenschappen,nooit op theoretische gronden in het laboratorium had kunnen wordenuitgevonden en ontwikkeld. Dat moest uit de praktijk komen. Dat wasdan ook het geval sinds de experimenten van de Franse hovenier Monier.Duitse stemmen uit dezelfde laat 19eeeuw, veroordeelden beton als dewaanzin van het in kleine stukjes hakken van uitstekende natuurlijke ma-terialen als graniet en basalt, die vervolgens weer aan elkaar werden ge-hecht met cement, dat op zichzelf weer bestond uit fijngemalen en gebak-ken kalksteen.Beton ontwikkelde zich in de vorm van gewapend beton als een low-techmateriaal. Waar aan het begin van de eeuw echte bouwondernemers metbeton in de nering ieder een eigen systeem hadden, was enkele tientallenjaren later iedere, door patenten beschermde, exclusiviteit verdwenen.Voorgespannen beton daarentegen, waarvoor rond de jaren '50 ook ie-dere behoorlijke aannemer een eigen systeem had, toonde een ontwikke-ling die behoorde bij de industri?le produktie. De high-tech, kwaliteit-gerichte ontwikkelingen in het voorgespannen beton, vroegen steedsmeer inteUectuele input ?n investeringen. Daardoor nam het aantal suc-cesrijke ondernemers af, zodat tenslotte een zeer beperkt aantal onder-nemers overbleef, dat het voorspannen als systeem, als gespecialiseerdeonderaannemer, op de markt bracht.In beide ontwikkelingen volgde Nederland aarzelend, vaak met achter-docht en relatief laat. Maar, dat moet gezegd worden, wel met succes,naar eigen aard.Drijvende betonconstructies, zoals de eerste gewapend betonnen kade-muren, bestaande uit caissons, in Chili rond 1910, en de eerste rechthoeki-ge afzinktunnel, de Maastunnel in 1937, zijn daar voorbeelden van. Even-zo vormt de grootschalige prefabricage, als laatstelijk toegepast bij deWestbrug in de Grote Belt, uitgevoerd met speciaal materieel, een stuk ty-pisch Nederlandse betoncultuur.Beton; kansen en bedreigingenIn 1998 is Nederland gastheer voor het vierjaarlijkse FIP-congres. De FIPis de vereniging voor het internationaal uitwisselen van kennis over voor-gespannen beton. Mede-oprichters waren de in Cement-kringen beken-de Nederlanders als Jansonius, Hartmann, Bruggeling en Bouvy. Hettweede congres, in 1955 in Amsterdam, benadrukte de Nederlandse rol,buiten Frankrijk en Groot Brittani?. Het Duitse 'Wirtschaftswunder',dat de bruggenbouw geheel zou vernieuwen, moest toen nog worden ge-boren.Straks in 1998 wordt de vraag relevant of voorgespannen beton, nog eenintercontinentaal bindmiddel ?s of een samenbundeling kan vormen omeen zinvol internationaal congres te organiseren.Aan een constructiemateriaal en zijn toepassingsvormen worden hedenten dage veel meer eisen gesteld dan in het verleden. Los van de vraag of dital dan niet terecht is, is het interessant na te gaan of zo een vraag in depraktijk fair wordt gesteld. Van beton wordt ge?ist, er reststoffen in teverwerken uit industri?le processen en sloop van bestaande bouwwer-ken. Van producenten van staalconstructieswordt dat niet gevraagd, tenzij men het verwer-ken van schroot in de staalproduktie zo kannoemen.Beton blijkt dus doelwit te zijn van een projec-tie van maatschappelijke problemen op hetbouwen.En dat biedt niet alleen bedreigingen, maar ookkansen. De techniek, en dus ook het bouwen, speelt immers altijd in opeen groter maatschappelijk systeem, dat de randvoorwaarden bepaalt.Die bestaan enerzijds uit de middelen, arbeid, bouwmaterialen en mate-rieel en anderzijds uit de eigenschappen van de produkten die door demarkt worden gevraagd. De aandacht, ook van de Europese wetgever,voor arbeidsomstandigheden, met name gezondheid en veiligheid in debouw, raakt de arbeid. De schaarste aan conventionele bouwstoffen en devraag naar verwerking van reststoffen raken het bouwmateriaal. De mo-gelijkheden die de informatietechnologie biedt, scheppen kansen vooreffectiever materieel, met minder hinder voor de omgeving.De markt vraagt om betere kwaliteit, om grotere duurzaamheid, om snel-lere oplevering, om zekerder prijsstelling, om energie-zuinige produktenen systemen en om driedimensionale kunstwerken voor de prijs van deklassieke tweedimensionale maaiveldcultuur, om maar eens wat op tenoemen.Beton zou, dit alles overziende, best model kunnen staan voor een uni-verseel bouwmateriaal, waarop dat alles kan worden geprojecteerd. Deflexibiliteit waarmee met beton gedurende meer dan een eeuw op techni-sche mogelijkheden en maatschappelijke vragen is gereageerd, maakt zoeen exercitie best interessant en kansrijk.Beton, als integraal bouwsysteemDe vele verworvenheden van Nederlands betononderzoek, alsmede detypische produkten en produktietechnieken van het Nederlandse bou-wen enerzijds en de scherpe regelgeving, buitenlandse concurrentie enorganisatorische tradities anderzijds, maken van Nederland een interes-sant kristallisatiepunt. Dat kan zich richten op het op een rijtje zetten vanwat goed en slecht is aan beton en wat er verder nog aan moet gebeuren.Behoedzaam bouwen met beton voor een duurzame samenleving (Leanconstruction with concrete for a sustainable society) zou niet alleen eenmotto kunnen vormen voor het 13eFIP-congres in Amsterdam. Het zouook een nieuw programma kunnen vormen in de reeks 'Nationaal onder-zoek en ontwikkeling van het ICES-type', zoals 'Ondergronds Bouwen'en 'Land-Water-Impuls'. Dat zou dan zoiets als 'Maatschappelijke pro-jecties op beton als universeel bouwmateriaal' kunnen heten.Voorbeelden van rond de eeuwwisseling van de diversiteit aan gepa-tenteerde gewapend betonsystemen31