themaHaagse Hogeschool Delft4201146themaHet gebouwontwerp is op meer punten dan energie duurzaam.Ook bijvoorbeeld in vorm en flexibiliteit. En in materiaalge-bruik. Het gebouw oogt als volledige nieuwbouw, maar is gere-aliseerd bovenop de kelder van het voormalige gebouw van defaculteit Materiaalkunde. Deze kelder is benut voor desprinklerinstallatie en een fietsenstalling. Daarnaast draagt degebouwori?ntatie bij aan het effici?nt omgaan met de energie-vraag. Aan de noordzijde is het gebouw transparant en laat hetmaximaal licht toe. De zuidelijke gevels zijn juist veel meergesloten. Hier bevinden zich werkruimten en collegezalen.Enerzijds verbetert hierdoor de energieprestatie, anderzijdsHaagseHogeschool DelftDe nieuwbouw van de Haagse Hogeschool op de campus van deTU Delft huisvest de Academie voor Engineering en de Academievoor ICT & Media. Een hoog ambitieniveau op het gebied vanduurzaamheid en energie-effici?ntie stond voorop als ontwerpuit-gangspunt: minimaal halvering van de vereiste EPC-norm. Om ditdoel te bereiken is een zeer duurzaam energieconcept ontwikkeldwaarbij de toepassing van betonkernactivering een grote rol speeltin combinatie met de nieuwste regeltechnieken.1Hoog ambitieniveau duurzaamheidHaagse Hogeschool Delft 42011 47verwachten op basis van de aanzienlijke materiaalbesparing tenopzichte van nieuwbouw. De reden daarvoor is dat in het duur-zaamheidsconcept sterk is ingezet op effici?nt energiegebruiken energiebesparing door middel van intelligente klimaatbe-heersingsystemen. In het Greencalcrapport bedraagt het mate-riaalaandeel slechts 20% van de totaalscore. Het hergebruik vande kelder is daar weer een klein deel van. In het rapport isalleen het nieuwe materiaal meegerekend dat nodig was om hetgebouw te realiseren. Je zou ook kunnen concluderen dat degekozen berekeningsmethodiek onvoldoende is om hergebruikten opzichte van nieuwbouw te waarderen. Toch zou het inte-ressant zijn een re?le vergelijking te maken tussen hergebruiken nieuwbouw, waarbij ook de gevolgen van sloop, transport enafvalverwerking zijn meegewogen.Hoog ambitieniveauOm het hoge ambitieniveau op energiegebied waar te kunnenmaken, zijn het gebouw- en energieconcept ontwikkeld innauwe samenhang met het installatieconcept. Het nieuwegebouw combineert een zeer lage milieubelasting met een hoogcomfort. Behalve een compact gebouwontwerp, waardoor deenergievraag vermindert, is het effici?nte energieconcept geba-seerd op de optimale integratie van energiebesparende technie-ken. Hierdoor is het gebouw in de winter warm en in de zomerkoel zonder hoge energieconsumptie. Betonkernactivering incombinatie met warmtepompen, energieopslag in de bodem engeavanceerde vraaggestuurde ventilatie vormen de basis vanhet energieconcept. PV-panelen, zonthermische panelen meteen zonneboiler, actieve koelpanelen als piekopvang en deIne ter Borcharchispecials.comneemt het comfort toe. Het gebouw is heel compact opgezet,telt drie verdiepingen en parkeren op het dak, waardoor hetgrondgebruik minimaal is.Hergebruik kelderEr waren twee redenen om de bestaande kelder van het oudegebouw te handhaven. Ten eerste uit duurzaamheidsoverwe-gingen en ten tweede uit functioneel oogpunt. In het nieuwegebouw is een spinklerinstallatie voorzien, waarvoor een water-opslagbasin nodig is. Ook lost het benutten van de kelder vooreen fietsenstalling het stallingsprobleem op het maaiveld op.Een van de ontwerpuitgangspunten was het zo transparantmogelijk maken van de gevels rondom het gebouw om hetcontact met de buitenwereld te bevorderen. Grote aantallenfietsen zouden dit idee verstoren.Als extra bonus leverde de bestaande kelder ook in het archi-tectonisch ontwerp voordeel op. De bestaande kelder steekt eenmeter boven het maaiveld uit. Het nieuwe deel van het gebouwstaat op het maaiveld, waardoor het optimaal toegankelijk is. Inhet deel bovenop de kelder is het restaurant gevestigd, zodat derestaurantbezoekers uitzicht hebben op het campusterrein,terwijl passanten hen niet op het bord kijken.Hergebruik in de praktijkHoewel het idee om de nieuwbouw gedeeltelijk op debestaande kelder te plaatsen logisch lijkt vanuit materiaalbespa-ringsoverwegingen, bleek de praktijk weerbarstiger. Naderonderzoek naar de constructieve mogelijkheden wees uit dat debestaande fundering de nieuwbouw met parkeerdak wellichtniet zou kunnen dragen. Bovendien is de nieuwbouw groterwaardoor, mede door het risico op scheurvorming, een combi-natie van oude en nieuwe fundering noodzakelijk bleek.Er werd besloten de nieuwe fundering door de bestaandekelder heen te realiseren. Technisch is dit vaker gedaan, maarin dit geval leidde dat op het gebied van engineering tot eenuiterst complex proces. Er moesten immers veel nieuwe palentussen de oude fundering worden geheid. Dat betekende veelgaten ponsen in de kelderbodem. Omdat de grondwaterstandin Delft zeer hoog is, was de kans op lekkage re?el aanwezig.Dit proces heeft veel tijd gekost. Achteraf gezien zou het finan-cieel wellicht gunstiger zijn geweest de kelder af te breken eneen geheel nieuwe kelder en fundering aan te brengen. Tochvoelt de afweging uit duurzaamheidsoverwegingen ookachteraf nog steeds goed, volgens de architect. Het afbreken vande oude kelder zou immers materiaalvernietiging betekenen.Het hergebruik levert bovendien duurzaamheidspunten op inde Greencalcscore. Al is het aandeel van het hergebruik in detotaalscore veel kleiner (slechts enkele punten) dan je zou21 Het nieuwe gebouw combi-neert een zeer lage milieube-lasting met een hoog comfort2 De gebouwori?ntatie draagtbij aan het effici?nt omgaanmet de energievraagHaagse Hogeschool Delft4201148thema41alleentpv doosinpandigebuitenruimtealuminiumdeurbeton metcoatingmogelijkheid voor plaatsing van twee windturbines dragen hunenergiebesparingssteentje bij. Bovendien kunnen de techniek-studenten kennismaken met een breed scala aan mogelijkhe-den op energiebesparingsgebied.Gratis energieOpvallend is de inzet van betonkernactivering in het parkeer-dak. In de dakvloer dienen watervoerende leidingen in dewinter voor het ijsvrij houden van het parkeerdek. In de zomerdient koel water als buffer tegen de gebouwopwarming doorzoninstraling. De instralingswarmte wordt dan via de leidingenin het dikke betondakpakket afgevoerd en opgeslagen in debodem. 's Winters wordt de warmte opgepompt om het dek teverwarmen en wordt de koude afgevoerd naar de bodem voorgebruik in de zomer. Door de trage bufferwerking en het groteoppervlak van 5000 m2betekent deze gratis energie eensubstanti?le besparing op de aanvoertemperatuur van hetbetonkernactiveringssysteem.3 Het resultaat is een zeer energiezui-nig, comfortabel gebouw met eengezonde luchtkwaliteit4 Met breedplaten als balken wordtde overspanning gereduceerd5 DuurzaamheidsmaatregelenHaagse Hogeschool Delft in cijferscapaciteit: 1600 studentenbruto vloeroppervlak 14 400 m2berekende EPC: 0,57 Qpres/Qtoel(37% van de norm-EPC)greencalcscore gebouw: 256greencalcscore bedrijfsvoering: 324stichtingskosten: 40 miljoen (incl. grond, inventaris en btw)meerinvestering duurzame energie en energiebesparing: 1,5 miljoenstart bouw: december 2007oplevering: september 200934Haagse Hogeschool Delft 42011 49platform for wind millprototypesstudents' club in thebasement allows formaximum noise productionwithout hinderLong sectionthroughcarpark rampConcrete collector in roofensures ice free ramp in allweather conditionspv cells for electricityproductionactive ceiling coolingelement, works throughnatural convection, nomechanical ventilationre-use of existing basement,with additional weightagainst float. basement usedfor bicycle shed and sprinklerwater bufferwide structural beam allowsfor large unobstructedfloorspan and maximisationof usable spaceconcrete collector in theroof gathers summerheat and winter coldextremely efficient insulation,Rc 4.0 >Intelligente ventilatie en gebouwregeltechniekOok het ventilatiesysteem maakt gebruik van natuurlijke lucht-circulatie. Behalve in de werkruimten en lokalen, kan de luchtin het gebouw ongehinderd circuleren. Dit kan omdat het helegebouw is gesprinklerd. Met een lichte overdruk wordt ventila-tielucht in de werkruimten geblazen. Via natuurlijke lucht-stroom gaat de lucht via een overstortrooster naar het atrium.Bovenin het atrium kan de afgewerkte lucht ontsnappen. Dezemethodiek levert 5% energiebesparing op omdat er geenafzuiginstallatie nodig is. Last but not least is in het gebouw eenintelligent regelsysteem toegepast dat via sensoren reageert opde energiebehoefte. Het systeem meet het CO2-gehalte in delucht en kan op basis daarvan zowel de ventilatie als de verlich-ting aansturen. Traditionele aanwezigheidsdetectie reageert opbeweging, waardoor achter computers stilzittende personenworden geconfronteerd met licht dat uitgaat. De CO2- uitstootin een ruimte verraadt aanwezigheid. Sensoren meten de ruim-tetemperatuur en testen voortdurend of de installaties preste-ren volgens de afspraken. Het systeem kan door meten enregelen precies die energie leveren die nodig is. Dit systeemzorgt voor een energiebesparing van 15%.Het totale resultaat is een zeer energiezuinig, comfortabelgebouw met een gezonde luchtkwaliteit. Het gebouw heeft 70%minder energiegebruik dan de normschool. Op grond van dezeprestatie kreeg de Haagse Hogeschool de NET Trofee 2009, diejaarlijks door het ministerie van VROM wordt toegekend aaneen initiatief dat uitblinkt door zijn energiezuinige aanpak. Voor de klimatisering in de verblijfsruimten is gekozen voorverwarming en koeling door afgifte via het vloeroppervlak. Debetonconstructie bestaat uit een combinatie van kanaalplatenen breedplaten. Vanwege maximale flexibiliteit zijn grote over-spanningen toegepast. Om de overspanning van 18 m tekunnen halen, was de grootst verkrijgbare kanaalplaat met eenhoogte van 40 cm niet genoeg. Om die reden zijn breedplatentoegepast als balken waarmee de overspanning wordt geredu-ceerd (fig. 4). Hoewel de leidingen van de betonkernactiveringtraditioneel onderin of in de kern van de vloerdoorsnedeworden geplaatst, is hier gekozen voor opname in de druklaagvan de kanaalplaten.Bij verwarming en koeling via plafonds moet het betonopper-vlak onbedekt blijven. Vanwege het belang van goede akoestiekin het schoolgebouw, is hier toch gekozen voor geslotenplafonds. De vloeren zijn afgewerkt met een gietvloer die nietisoleert en akoestisch gunstig is.Eeuwenoude koeltechniekDoor de dikte van de betonvloer is de thermische bufferwer-king groot en kan met een aanvoertemperatuur van 16 ?C tochin 90% van de koelbehoefte worden voorzien. Voor tempera-tuuroverschrijdingen is een ingenieus koelsysteem toegepast,gebaseerd op eeuwenoude technieken van koeltorens uit hetmidden oosten. Op strategische plekken zijn geperforeerdepanelen in het plafond aangebracht, waarachter zich een koel-element bevindt dat snel tot 8 ?C koelt. De warme lucht glijdtboven het plafond en komt terecht op het koude element waar-door de lucht afkoelt en langzaam naar beneden zakt. Hiermeekan tot 5 ?C worden afgekoeld. Doordat de lucht vanzelf lang-zaam zakt, ontstaat er geen tocht.5 Projectgegevensproject Haagse Hogeschool, Delftarchitect Syb van Breda & Co,architectsopdrachtgever Stichting HBOHaaglanden en Rijnstreekprojectmanagement Alphaplanconstructeur DHV, Den Haagaannemer BVR, Roosendaaladviseur bouwfysica Peutz,Zoetermeeradviseur installaties DWAinstallatie- en energieadvies,Bodegraven