A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pO pper v lakteb ehandelingcement 2007 7 15Het Groot Handelsgebouw (foto 1) in Rotterdam is vijftigjaar na de oplevering in 1952 grootscheeps gerenoveerd.Daarbij is zowel het interieur als het exterieur van hetgebouw weer in de originele staat gebracht, met behoudvan de eenheid in architectuur en flexibiliteit in gebruik.De renovatie was hard nodig: vele verflagen, slechte repa-raties en moderne ventilatiesystemen ontsierden de eenstrotse grijze gevel. Dankzij betonreparaties en oppervlak-tebehandelingen is de buitengevel weer in de staat terug-gebracht die deze bij oplevering had.Het Groot Handelsgebouw ligt op een centralelocatie naast het Weena en Rotterdam CentraalStation, dat op dit moment wordt vernieuwd. Hetgebouw was na de verwoesting van Rotterdam inde Tweede Wereldoorlog bedoeld om de Rotter-damse groothandel in ??n keer van voldoendebedrijfsruimte te voorzien. Het eigenlijke planvoor een industrieel verzamelgebouw dateertechter nog van voor de oorlog. Met een totalevloeroppervlakte van 128 000 m2is het uiteinde-lijke gebouw met recht een `Groot Handelsge-bouw'.Omdat het gebouw is opgericht met het doel ver-schillende bedrijven, waaronder met een kantoor-en opslagfunctie, te huisvesten, zijn plattegrond engevel neutraal vorm gegeven. Zowel opslagruimtesals kantoren hebben een gevel van betonelementen.Bijzonder detail aan deze betonarchitectuur is hetgebruik van vijf verschillende betonsoorten (foto 2)die elkaar contrasteren, waaronder betonsoortenmet gezichtsbepalende grove en fijne toeslagmate-rialen aan het oppervlak en glad beton.D o o r l e e f dDe veranderingen in de bezetting door de jarenheen hadden er toe geleid dat van het oorspronke-lijke ontwerp weinig meer terug was te vinden:airco-units vervuilden het exterieur en in het interi-eur waren karakteristieke elementen als de roodRecent gerenoveerdGroot onderhoudaan het GroothandelsGebouw 1 |Groot Handelsgebouw narenovatie(foto's ArchitectenbureauJ. van Stigt)A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pO pper v laktebehandeling16 cement 2007 7bakstenen gangmuren en eikenhouten deuren ver-dwenen. Op de buitengevel waren daarnaast velelagen verf (foto 3,4) op het ooit blanke beton aange-bracht met laagdiktes tot 10 mm, waardoor van hetoorspronkelijke ontwerp met de verschillendebetontexturen weinig meer overeind bleef. De gevelwas hierdoor veranderd in een uniforme wit/grijzegevel die het oog niet meer kon verleiden.Niet alleen was de betongevel ontsierd door dikkelagen verf, ook was er sprake van langdurige ver-waarlozing en slecht uitgevoerd onderhoud. Hetnaoorlogse gebruik van minder duurzame bouw-materialen en een toegenomen gebouwbelastingmaakten tussentijdse renovaties nodig. Zo werdonder meer in 1997 een opdracht gegeven voorbetonreparaties aan de drie binnenplaatsen metkantoren eromheen.V e r k e e r d h e r s t e lHelaas is gebleken dat de v??r de renovatie van2002 - 2005 uitgevoerde betonreparaties veelal vanslechte kwaliteit waren. In plaats van te reparerenmet betonmortel, is in sommige gevallen gekozenvoor reparatie met een ongeschikt epoxyhars. Ditleidde tot uitkalking en wapeningscorrosie.Betonreparatie met een epoxyhars is om meerdereredenen af te raden. Het hars kan verkleuren, laatgeen vocht door en belangrijker, het herstelt dehoge pH-waarde (pH 12 ? 13) binnenin het betonniet. Een hoge pH-waarde beschermt de wapeningjuist tegen roesten.Bij vers beton en reparatie met betonmortel is dezehoge pH-waarde het gevolg van in het materiaalaanwezige vrije kalk (Ca(OH)2), ook wel portlandietgenoemd, dat in het eveneens aanwezige vochtwordt opgelost. Onder invloed van koolstofdioxideuit de lucht zal dit uiteindelijk reageren tot hetonoplosbare calciumcarbonaat (CaCO3, beterbekend als krijt):Ca(OH)2+ CO2 CaCO3+ H2OAls gevolg van deze carbonatatiereactie neemt depH-waarde van het beton af, wat wapeningscorrosieuiteindelijk weer mogelijk zal maken. Het duurtechter enige tijd voordat deze reactie, die voorna-melijk aan het oppervlak plaats heeft, de wapeningbereikt. Bij goed dicht beton met voldoende dekkingkan dat proces vele tientallen jaren duren. Bij veelgebouwen uit bijvoorbeeld de jaren dertig, waaron-der het Van Nellegebouw, is dan ook weinig totgeen betonreparatie nodig geweest. De grootscha-lige wapeningscorrosie bij het Groot Handelsge-bouw is waarschijnlijk een gevolg van de beperktebetondekking en een slecht verdichte huid.Wordt in plaats van een betonmortel een epoxyharsgebruikt, dan is er geen portlandiet aanwezig en isde wapening van het beton niet beschermd tegenroesten. Het gevolg hiervan is dat het gebouw nareparatie met een epoxyhars visueel wel goed oogt,maar dat de wapening snel weer verder zal roestenen het beton verder zal scheuren.S c h a d e h e r s t e lIn 2002 is begonnen met het verwijderen van de veleverf- en teerlagen van de gevel van het Groot Handels-gebouw. De lagen verf van soms wel een centimeterdik konden afgeweekt worden met behulp van eenverfafbijter. Om de gevel helemaal in goede staat tekrijgen, is vervolgens een dun laagje beton verwijderddoor middel van zandwassen. Zodoende kreeg hetgebouw langzaam maar zeker weer haar natuurlijkekleur terug.Tijdens de renovatie van 2002 ? 2005 zijn de beton-schades aan kolommen, balken en gevelkozijnen(deels handmatig en deels met behulp van natte spuit-techniek) gerepareerd met SikaMonoTop?betonrepa-ratiemortels. Voor elke in het gebouw gebruiktebetonsoort is een reparatiemortel gekozen die quakleur en textuur aansluit bij het aanwezige beton. Dereparaties zijn hierdoor vrijwel niet zichtbaar.2 |Verschillende betontex-turen3 |Het betonoppervlakblijkt in zeer slechtestaatA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pO pper v lakteb ehandelingcement 2007 7 17Ook is op sommige plaatsen de hulpwapeningdeels uitgeslepen en vervangen als deze een dra-gende functie had. Dit was nodig als gevolg van delagere eisen aan de betondekking in 1950, waardoorde hulpwapening op veel plaatsen al was wegge-roest. De betondekking van het Groot Handelsge-bouw varieerde van 10 tot 15 mm, waar tegenwoor-dig minimaal 20 ? 40 mm verplicht is. In de loopder jaren zijn de eisen door ervaring en door toege-nomen veiligheidseisen dus sterk verzwaard.C o a t i n gOm de hernieuwde uitstraling te behouden, isgebruik gemaakt van Sikagard?Lasur W, een water-gedragen verzegeling voor beton. Deze transpa-rante coating beschermt het gebouw als een soortregenjas tegen het klimaat, wat hard nodig is geziende minimale betondekking. Door de transparantiebehoudt het gebouw daarbij haar uitstraling, integenstelling tot bij de eerdere verfbeurten. Welheeft de coating onderhoud nodig. In principe geldteen garantie op de coating van vijf jaar met inacht-neming van onderhoud.Ook nu, twee jaar na het voltooien van de renova-tie, wordt het Groot Handelsgebouw voor onder-houd ??n keer per jaar optisch met een hoogwer-ker nagelopen op beschadigingen. Omdat tijdensde renovatie sommige schades nog verborgenzijn gebleven, is bij dit onderhoud een aantal terepareren beschadigingen gevonden. Uiteindelijkmaakt het uitvoeren van regelmatige inspectiesen onderhoud het beheer van het gebouw goedko-per doordat de schades niet uit de hand kunnenlopen. Dit maakt het voor de coatingfabrikant ookmogelijk een garantie van tien in plaats van vijfjaar op de gebruikte transparante coating tebieden.P a r k e e r k e l d e rBij de renovatie is in overleg met Sika ook beslotende vloer van de parkeerkelder met Sikafloor?261 tebehandelen. Vanwege ernstige vervuiling van devloer en de aanwezigheid van tal van lekkages,bestond er echter gevaar voor osmose. Bij osmosevormen zich blaasjes achter de coating omdat ernog in water oplosbare zouten in de betonlaag aan-wezig zijn. Door de goede chemische en mechani-sche bestendigheid en een hoge slijtvastheid envloeistofdichtheid kan de coating hier weerstandaan bieden. Voor het aanbrengen van deze coatingis de vloer eerst grondig gestraald en voorzien vaneen laag primer en van een vochtwerende gietlaagom osmose te voorkomen. De coating is als laatstein twee lagen opgebracht.Naast de coating werden ook vloerafwerking, belij-ning, schilderwerk, verlichting en technische ver-keerssystemen aangepast aan de eisen van demoderne tijd. Bovendien werden verschillende coa-tingsystemen en nieuwe dilatatieprofielen aange-bracht en werden de diverse gootsystemen van deverdiepingen en de parkeerkelder vervangen.T e n s l o t t eDoor het betonoppervlak op gevels en vloeren goedte beschermen met coatings, kan het grootste han-delsgebouw van West-Europa nog vele jaren meezoals het bedoeld is: een grootse architectuur metcontrasterende betontexturen. nProjectgegevensopdrachtgever:Groot Handelsgebouwen NV, Rotterdamoorspronkelijke architect:H.A. Maaskant en W. van Tijen, Rotterdam, 1949renovatie architect:Architectenbureau J. van Stigt, Amsterdam, 2002aannemer:Strukton Bouwprojecten, Maarssenaannemer gevelrenovatie:Rook Sico, Vlaardingenleverancier oppervlaktebehandeling:Sika Nederland B.V., Utrecht5 |Gerenoveerd gevelkozijn4 |Tijdens de renovatie: hetlinkerdeel is al bewerkt,terwijl het beton rechtsnog verborgen is onderlagen witte verf