IWONINGBOUW IALGEMEENONTWERP I IGEVELMETSELWERK METBETONSTEENBlokken en stenen zijn de kleine geprefabriceerde standaardcomponenten waarmeegevels opgebouwd kunnen worden. Als we kijken naar het uiterlijk, dan bieden deblokken en stenen een grote vari?teit in formaat, textuur en kleur. De vormgeverkrijgt daarmee aantrekkelijke mogelijkheden aangereikt als gevelmateriaal,waarmee een karakteristieke expressie kan worden gecre?erd. Na enkele produkt-en constructieve aspecten volgt de visie van architect ir. Jeanne Dekkers over hettoepassen van betonnen blokken en stenen.principe"zelfdragend"ldADe Moduna-steen is een gewelfdebetonsteen op modulair formaatDe plaats van dilatatievoegen moetzorgvuldig worden gekozen, opdat ver-vormingen die optreden in het metsel-werk geen schade zullen veroorzaken.Voor de onderlinge afstand van dilata-tievoegen in gesloten gevelvlakkengeldt als vuistregel 6 tot 10 m, afhanke-lijk van het type steen ofblok (fig. 3). Bijkleinere muurhoogten is het raadzaameen maximale afstand tussel1 de dilata-tievoegen aan te houden van 5 maal dehoogte.Voor de breedte van dilatatievoegenwordt 10 mm aangehouden. Nahetaan-brengen van een rugvulling de voeg af-dichten met kit.Opvangen van metselwerk bovenopeningen in gevels; voormetselwerk met strekken geldt eengrootste opening van 0,6 m;met een rollaagis eenmaximum-opening van 1,1 mmogelijk;bij toepassing van lateien moetvoldoende massa boven en naast deopening aanwezig zijn omgeweIfWerking mogelijk te makenAfstemmen van de maatvoering van degevel op het formaat van de blokken enstenen is noodzakelijk in verband methet gebruik van passtukken, teneindehet op maat zagenvan stenen te voorko-men. Voor hetpasmakenkunnen stenenworden geknipt, gezaagd of gekapt, alser kapsleuven in de stenen zijn aange~bracht.ConstructieDe afmetingen en de plaats van gevelo-peningen hebben invloed op de con-structie van de gevel. De samenhang inhet gevelvlak moet worden behoudel1om optredende krachten in de gevel tekunnen opnemen. Voor penanten enborstweringen gelden maatrestricties.Enkele vuistregels zijn te vinden in fi-guur 2. Op plaatsenwaar spanningscon-centraties optreden wordt eel1 corrosie-bestendige wapening in het metselwerkaanbevolen die in principe 0,6 maanweerszijden van een opening uitsteekt.H.etoppervlak van betonstenen? en -blokken is over het alge-meen strak, maar bijzondereeffecten zijn mogelijk (foto 1) zoals bijgewassen, gewelfdeofzgn. splitblokken.De kleur is in het algemeen egaal, waar~door gevels van betonstenen een zekerematevan rustenabstractie uitstralen. Degebruikelijke sterkteklasse is B35, devolumieke massa ongeveer 2200 kg/m3?Door maatafstemming op basis van eenmodulair raster, is het combineren vanverschillende formaten mogelijk. Degrote maatvastheid is daarbij een be-langrijkvoordeel. Hetassortimentbevatverder bijzondere vormen zoals stenenvoor hoeken, borstweringen en leidil1-gen.De levering op het werk geschiedt inpakketten op pallets, meestal in krimp~folie verpakt. Desgewenst worden de teverwerken pas- en hulpstukkel1 in vol-doende aantallen bijgeleverd.78 Cement 1992 nr. 4-Uitvoering en resultaatBij voorkeur moet het verwerken vanblokken en stenen winddroog gebeu-ren, om 'drijven' tegen te gaan. De met-selspecie zal bij voorkeur tamelijkdroogmoeten zijn. Voor de samenstellinggeldt als vuistregel 1 deel cement op 4delen zand met toevoeging van eenluchtbelvormer. Bij het metselen moe-tenvoldoende stootvoegen open blijvenvoor waterafvoer en ventilatie. De isola-tieplaten in de spouw moeten vormvastzijn en een waterafstotende laag aan despouwzijde hebben. Spouwankers toe-passen voorzien van waterslot en aan-drukschotel voor de isolatie, per m2vierstuks. Ter plaatse vanhoeken de spouw-ankers circa 0,80 m uit de hoek plaatsen.Voegspecie dient men aan te passen aande kleur van de stenen of blokken. In-dien het metselwerk is besmeurd ofge-smet, proberen met een harde borstel degemorste specie weg te halen. In het ui-terste geval is een oplossing van 2 ? 3%zoutzuur te gebruiken als mogelijkheidtot het opknappen van de gevel.5? Detaillering van een gevel m.etbetonstenenAls tegenstelling tot de eenvoud van hetwerk van Van der Laan, geeft foto 5 eenverf~ndedetaillering van een wand metbetonstenen.EL. SpitsIs de uitvoering gereed, dan zien we hetresultaat. Ter illustratie details van tweeverschillende woningen.Foto 4 toont een gevel van hetwoonhuisvan los Naalden in Best, ontworpendoor pater Dom Hans van der Laan(grondlegger van De Bossche School),gebouwd in 1982/83. De materiaalkeu-ze is eenvoudig en beperkt: grijzebeton-blokken 29 x 19x 9 cm. De buitenmurenzijn 39 cm dik met een 16 cm dikkespouwen 6 cm isolatie bevestigd aan hetbinnenspouwblad. De lateien en dor-pels zijn geprefabriceerd met wit ce-ment, als contrast met de kleur van deblokken.eventuele vervanging gemakkelijker is.Wat de bouwfYsische kant betreft is hetvan belang dat er geen koudebruggenaanwezig zijn en de binnen- en buiten~schil thermischwordengescheiden. Hetopenhouden van een zwak geventileer~de luchtspouw van ten minste 30 mm isI--~-----------~---lraadzaam, mede in verband met vocht-transport.Het door Pater Van der Laan ontworpen woonhuis in Best: beton in hetgevelbeeld, grijze blokken en witte lateien en dorpels3 Principe voor plaats van dilataties, alsm.ede plaatsen lengte van wapeningboven openingenSteeds meer gaan architecten bewustgebruik maken van de noodzaak tot di-latatie als verbijzonderingvanhet gevel-ontwerp.De maatvastheid van de blokken en ste-nen biedt de mogelijkheid om kozijnenen puien naderhand te monteren. Ditleidt tot kostenbesparing en vermindertde kans op beschadigingen, terwijl eenCement 1992 nr. 4 79