thema`Gesamtkunstwerk'in Den Haag7201110thema`Gesamtkunst-werk'in Den Haag1Duits architectenbureau Kollhoff verantwoordelijk voor ontwerp JuBi`Gesamtkunstwerk'in Den Haag 72011 111 Artist Impression van de buitenzijde2 Eerste schetsen Kollhoff3 Chicago diende als inspiratieStedenbouwDe eerste wolkenkrabbers in Chicago en New York in het beginvan de twintigste eeuw vormden aan de ene kant de eersteechte hoogbouw, maar waren tegelijkertijd ook niet meer danopgerekte pandjes met duidelijk een plint, middendeel enbekroning of dak (fig. 3). De hoogbouw sprak eigenlijkdezelfde taal als de herenhuizen van drie of vier lagen diegebroederlijk naast elkaar in een blok co-existeerden. Hetzelfdebeeld is goed te vertalen naar Den Haag. Ook hier is hetcentrum opgebouwd uit panden van drie, vier lagen. Hierinmoest een volume met torens van 37 verdiepingen een plekvinden.Stedenbouwkundig is de locatie voor JuBi een onderdeel vanhet Wijnhavenkwartier en het centrumgebied van Den Haag.Het is een stads blok en om goed te kunnen functioneren opvoetgangersniveau, is het blok `geparcelleerd' (opgedeeld). Hetbouwblok is opgebouwd uit verschillende kleinere gebouwenen gebouwdelen: woontoren, laagbouw (`de plint'), atrium ende twee verschillende torens voor de ministeries. Het complexwordt dus niet als een monolithisch volume gezien maar alseen stedelijk blok dat is opgebouwd uit `huizen' of `adressen'.De basis voor de vormen van de torens, en uiteindelijk de helegeometrie van de plattegronden, is sinds de allereerste schetsenonveranderd gebleven. Om vanuit de historische binnenstad,de A12 of het spoor het doorzicht tussen de twee torens tewaarborgen, doorsnijden zichtlijnen als een wig het blok (fig.2). Hierdoor ontstaat een geometrie met scherpe en stompehoeken die de torens slanker doen lijken. Het terugspringenvan de torens op de hoger liggende verdiepingen versterkt deindividualiteit ervan en voorkomt mede dat de torens samen-klonteren tot ??n groot massief volume.Van begin af aan is bijzondere aandacht geschonken aan depublieke toegankelijkheid en openheid van de plintverdieping.Rondom het gebouw is de gevel open en transparant; dodehoeken, dichte gevels of technische ruimtes aan de straat zijnvermeden. Aan de Turfmarktzijde is het blok opengewerktdoor de aanleg van een groene voortuin, een ontwerp van land-schapsarchitect Wirtz uit Belgi?, en een royaal glazen atriumtussen de torens (fig. 4). De tuin en het atrium zijn open voorpubliek en het wordt mogelijk door het gebouw heen te lopennaar de Schedeldoekshaven. Dit kan straks door een nog in tevullen commerci?le functie. Hierdoor wordt samen met anderehoreca en winkels op de begane grond rond het blok als hetware het stedelijk leven het gebouw in getrokken en ontstaat erinteractie tussen gebouw en omgeving. Het gebouw wilnadrukkelijk geen gesloten burcht voor alleen maar ambtena-ren zijn, maar iets terug geven aan Den Haag.Het gebouwHet bouwblok ontwikkelt zich verticaal gezien van een stedelijkbouwblok op straatniveau naar een stevig kantoorgebouw vantien lagen naar daarboven torens die, doordat zij terugspringenop verschillende plekken, steeds slanker en verticaler worden.De materialen en het uiterlijk van het bouwwerk, traditioneel`tektoniek' genoemd, benadrukken verschillende bouwdelenmet hun verschillende hoogtes.Vanaf eind 2012 pronken er twee nieuwe wolkenkrabbers in hetCentrum van Den Haag. De nieuwbouw voor de ministeries vanVeiligheid en Justitie en Binnenlandse zaken en Koninkrijksrela-ties bestaat uit twee 146 m hoge torens. Het ontwerp is van dehand van Prof. Hans Kollhoff Architekten. Het bureau, met eenNederlandse vestiging in Den Haag, liet zich inspireren door dejaren 30 architectuur in Chicago.ir. Alexander PolsProf. Hans Kollhoff Architekten23`Gesamtkunstwerk'in Den Haag7201112themaDe hoofdvorm van de torens is het resultaat van een optimali-satieproces van het programma enerzijds (grotere torenplatte-gronden) en behouden van het eerder genoemde doorzichttussen de torens anderzijds. Uitgangspunt was altijd dat detorens zich met twee gevels ori?nteren aan de rechte randenvan het blok en dat twee gevels de richting van de zichtassenvolgen. De wigvormige ruimte tussen de torens is niet de rest-ruimte die voortvloeit uit de stedenbouwkundige ingreep, maarvormt het belangrijkste bindende element tussen beide minis-teries: het ruime atrium dat de entree vormt voor beide minis-teries.Om de gevel diepte en schaduwwerking te geven, heeft dezeeen diep profiel gekregen, waarbij de ramen terugliggen in hetmetselwerk en het natuursteen. Naar boven toe wordt de profi-lering van de gevel fijner en verticaler. Hierdoor wordt dehoogte benadrukt en ogen de torens slanker dan ze in werke-lijkheid zijn. Op de toppen van de torens worden de gevelrib-ben be?indigd met natuurstenen punten ? zogeheten pinakels? van dezelfde groene graniet als de plint, maar dan gepolijstzodat ze glimmen in het licht. De open constructie bovenin, depinakels en het naar boven toe smaller worden zorgen ervoordat de torens als het ware lijken op te lossen in de lucht.4`Gesamtkunstwerk'in Den Haag 72011 134 Artist Impression van hetatrium5 Standaard plattegrond vande twee torensSelectieIn 2002 werd het bureau Kollhoff op basis van een globaalschetsontwerp geselecteerd als architect voor de nieuwbouw.Sindsdien wordt, met een klein, betrokken team van mensen,het ontwerp vanuit de Nederlandse vestiging druk uitgewerkt.Op dit moment lopen de esthetische begeleiding van de bouwen de uitwerking van het interieurontwerp en inrichting.Ook Hans Kollhoff zelf is persoonlijk zeer betrokken. Hij is danook minstens twee keer per maand voor ontwerpoverleg enafspraken in Den Haag en beslist mee over het ontwerp en allemogelijke details.In Duitsland is het gebruikelijk dat architecten een opdrachtkrijgen voor het totale pakket aan ontwerp- en tekenwerkzaam-heden. JuBi is het eerste project in Nederland waar Kollhoff dekans heeft gekregen het totale ontwerp inclusief interieur eninrichting te begeleiden van begin tot eind. Met Inbo, dat debouwkundige uitwerking en de uitvoeringstekeningen verzorgt,is al in een vroeg stadium in het ontwerpproces een nauwesamenwerking aangegaan. Alleen zo, en door nauwe samen-werking met de aannemer en alle andere disciplines, ontstaateen consequent eindresultaat waarin constructie en installatie-techniek zijn ge?ntegreerd in een zorgvuldig doordacht geheel.In treffend Duits noem ik JuBi graag een `Gesamtkunstwerk'. Constructie en klimaatGeprobeerd is de draagconstructie van de torens te beperkentot de gevels en de kernen met liften en trappenhuizen. Deruimte daartussen kan men indelen zoals men wil omdat ernauwelijks kolommen staan. De geprefabriceerde betonnenvloeren overspannen van kern naar gevel. In deze vloeren isbetonkernactivering aangebracht, waarmee de ruimtes wordengekoeld in de zomer en verwarmd in de winter. Dankzij dekleine temperatuurverschillen is een dergelijk systeem energie-zuinig. Door het toegepaste systeem komen in de kantoorwerk-plekken geen verlaagde systeemplafonds, omdat deze dewarmte- en koudeuitwisseling met de betonnen draagconstruc-tie zouden belemmeren. Dit heeft als voordeel dat de kantoreneen vrije hoogte van maar liefst 3,12 m krijgen. Wel komen terplaatse van de werkplekken ge?ntegreerde plafondeilanden tenbehoeve van akoestische absorptie, luchtbehandeling, verlich-tingsarmaturen en de sprinklerinstallatie.Een ander belangrijk uitgangspunt was vanaf het begin van hetontwerpproces de ramen op alle verdiepingen te kunnenopenen. Omdat op grotere hoogte in het Noordzeeklimaat metveel wind het normaal gesproken niet mogelijk is de ramen teopenen, is hier het eerder door Kollhoff beproefde `Kastenfen-ster' toegepast. Dat is in feite een dubbel raam waarbij hetbuitenste raam als scherm fungeert tegen wind en regen, maarwel buitenlucht binnen laat. Het binnenraam is de feitelijkethermische schil met dubbel glas en kan individueel door degebruikers worden geopend. Dat is vooral psychologisch eenbelangrijke kwaliteit. Tussen het buitenraam en het binnen-raam bevindt zich de zonwering.Met name `low-tech'-oplossingen als een te openen raam, eenindividueel te bedienen radiator en betonkernactivering makenvan het gebouw, ondanks zijn schaal en hoogte, een natuurlijkeen aangename plek voor de gebruikers om in te werken.5