I IMATEIWALEN IPREFABRICAGB IGEPOLIJST BETON IN OPMARSIN NEDERLANDGepolijst beton als gevelmateriaal ondervindt ook in Nederland veel belangstelling.De architectonische aspecten ervan zijn zo kenmerkend, dat gepolijst beton alsgevelmateriaal dient te worden onderscheiden van andere betonnen gevelelementen.Ook de produktietechniek is heel specifiek. Inmiddels is er bij ??n Nederlandsefabrikant van betonprodukten flink ge?nvesteerd in produktiecapaciteit van gepolijstbeton.G?epolijst beton l'S in opmars. InCement zijn de afgelopenmaanden diverse buitenlandseprojecten getoond die illustratief zijnvoor de huidige mogelijkheden van hetpolijsten van beton. In het themanum-mer 'Materiaalontwikkeling van beton'(Cement 1991 nr. 5) is in een van de bij-dragen de technologie van het polijstentoegelicht. Daarin was ook de anekdoteopgenomenvan de architect die, wat te-leurgesteld over de vervuiling van glad,schoon beton, naar de grond staarde enin de kwaliteitenvan de oude, gepolijstebetonnen vloertegels de oplossing voorzijn probleem zag.Inderdaad, gepolijst beton is op zichgeen nieuw materiaal. De toepassing er-van als gevelbekledingsmateriaal echterwel. Deze toepassing vergt het gebruikvan hardere steensoorten dan marmer,omdat dat marmergranulaat in het hui-dige agressieve klimaat op den duur zijnglans verliest. Dankzij de vooruitgang inde machinebouw kunnen thans op eco-nomische wijze harde steensoortenworden gepolijst. Dit maakt het moge-lijk beton met gebroken graniet, basalten andere harde steensoorten tot duur-zame zijdeglans te polijsten. Niet alleenvlakke elementen, maar ook omlopen-de zichtvlakken en gebogen elementen.De utiliteitsbouwvraagtin toenemendemate onderhoudsarme gevelbekle-dingenmet eenluxueus karakter. Gepo-lijst beton kan hierinvoorzien, voor eenaanmerkelijk gunstiger prijs dan na-tuursteen. Dat is de afgelopenjarenvol-doende aangetoond door de prestatiesvah vooral deBelgische fabrikanten vanarchitectonisch beton.De gunstige marktvooruitzichteh in deNederlandse utiliteitsbouw waren voorHurksBetoninVeldhoven, mede geziende positie die men in deze sector al hadopgebouwd, reden tot forse investerin-gen in produktiecapaciteit van gepolijstbeton.HurksBetonVijfjaar geleden is Hurks Beton op deproduktielocatie in veldhoven begon-nen met het polijsten van beton. Ruim25 jaar geleden werden op de toemaligeproduktielocatie in het Belgische Roe~selaere al betonelemenren machinaalgepolijst. De produktie was bestemdvoor de Franse, Belgische en Luxem-burgse markt. De polijstmachine be-stond uit een zelfvetvaardigde, verrijd-bare portaalconstructie, waarop eenelektromotor met een slijpkop was ge-monteerd en was alleen geschikt voorelementen met kleine afmetingen. Hetpolijsten van niet-horizontale delen,1 2 Produktie van gepolijst- beton in de polijststraatvanHurks Beton te Veldhoven. De lengtevan deze straat is 30 m. Hier kunnenelementen van 3,80 m hoogte en vrijwelonbeperkte lengte worden gepolijst.De machine kan aan het begin van debaan worden geprogrammeerd vooralle elementen die zijn opgesteldfoto's: Rob Teune, Nuenen62 Cement 1991 nr. 11zoals omlopende, ronde en verticalevlakken moest handmatig worden uit-gevoerd. De mensen die ditvakverston-denwarenechtespecialistenenwareninstaatomde meestingewikkeldevormente polijsten. De betonelementen warensamengesteld uit zachtere natuursteen-soorten, die aanvankelijk zonder naderebehandeling werden afgeleverd.Met de thans beschikbare polijsttech~niek is het mogelijk harde natuursteen-korrels in betonelementen te bewerkenen zodoende een welhaast onbeperktaantal verschijningsvormen te cre?ren.De wensen van de architect kunnen ophet gebied van kleur, korrelgrootte, mixvan verschillende steensoorten vrijwelaltijd worden gehol1.Oreerd. Ten opzich-te van natuursteen heeft gepolijst betonniet alleen een financieel voordeel. Ge-polijste betonelementen zijn in veelgrotere afmetingen te produceren; voorde ar~~tectzal dat een belangrijkgege-venzyn.Hurks heeft in de toenmalige vestigingin Roeselaere veel kennis opgedaan ophet gebied van polijsten. Deze kennis isde laatste jaren sterk uitgebreid doorproefnemingen en uitvoering van wer-kenvanuit de fabriekinVeldhoven. Metname wordt gewezen op het gebruikvan pigmenten, nabehandelingen en deafstemming van de betonproduktie ophet automatisch en machinaal polijsten.PigmentenWanneer de gewenste kleurscha-keringen niet geheel te bereiken zijnmet de natuurlijke grondstoffen, kanworden gekozen voor toevoeging vanpigmenten. Gebruik van pigmentenvergt echter heel wat technologischekennis. Vooral als de matrix donkermoet worden gekleurd, kan het resul-taat, zeker op langere termijn, tegenval-~en als hetfabricageproces niet optimaalIS.Korre/hardheidGraniet laat zich niet op dezelfde wijzepolijsten als marmer. Beide granulatenvragen om een eigen specifieke bewer-king en nabehandeling. Bij toepassingvan een granietsoortzal de korrel harderzijn dan de matrix, terwijl bij toepassingvan marmer dit precies andersom is. Desnelheidvanpolijsten, de ouderdomvanhet beton en de te gebruiken polijstste-nen moeten op elkaar afgestemd wor~den om een optimaal resultaat te ver-krijgen.LakkenIndien ervoor wordt gekozen de gepo-lijste oppervlakken een extra bescher-ming en hoogglans te geven met behulpCement 1991 nr. 113 4 Assurantiebeurs te Amsterdatn, met (vlakke) gevelelementen van- gepolijst betonfoto's: FridtjofVersnel63steld uit granulaatvan zalmkleurig Por-tugees graniet. De borstweringen heb~ben ongewoongrote afmetingen en zijnniet alleen aan de voorzijde maar ookaan de boven en onderzijde alsmede debeide zijkanten gepolijst. In een van dekomende nummersvan Cementzalin derubriek Beton in Beeld het project uit-gebreid worden gepresenteerd.Boldue, 's-HertogenbosehHet project Bolduc omvat een complexvanverhuurbare kantoorgebouwen, ge-legen langs de A2 Amsterdam-Eindho-ven. Opdrachtgever is de gelijknamigefirma BolducBV.Een toelichting op hetontwerp is tevinden in de rubriekBetoninBeeld, in dit nummervan Cement. In-middels is de eerste fase van het projectgereed. Het is, zoals de meeste commer-ci?le kantoorgebouwen van dit mo-ment, opgebouwd uit dragendegevel~elementen en kanaalplaatvloeren dievan gevel tot gevel overspannen. Hetbuitenblad van .de sandwich gevelele-menten is vervaardigd van beton metgranietgranulaat van een rode kleur. Decementmatrix is met pigmenttoevoe~gingen in een overkomstige kleur ge-IPREFABRICA,GEDe Schootse PoortOpdrachtgevervanDeSchootsePoortisPhilips Pensioenfondsen, die hier haarhoofdkantoor gaat vestigen. Het ge-bouw is ontworpen door het Architec-ten- en Ingenieursbureau Am van Phi-lips; projectarchitect was irJNote-boom. Het project verkeert thans in deafbouwfase (foto 5). Het gebouw kenteen sterk horizontale geleding metborstweringen en raamstroken. Het be-ton voor de borstweringen is samenge~(foto's 3-4). De grootste elementafme-tingen bedroegen 7200 x 3740 mm2?Vrijwel de totale produktie is handma-tig uitgevoerd. Gezien de omvang vande levering een zeer zware klus. Dit wasmede aanleiding tot het voornemen bijeventuele grote volgende opdrachten teinvesteren in geautomatiseerde appara-tuur.Die volgende opdrachten kwamen.Vrijwel tegelijkertijd verwierf HurksBeton opdracht tot levering van gepo-lijste gevelelementen voor twee groteprojecten:- De Schootse Poort, Eindhoven en- Bolduc, 's-Hertogenbosch.ProjectenHeteerstegroteprojectwaarvoorHurksgepolijste gevelelementen leverde, wasde Assurantiebeurs te Amsterdam. Ditproject is gebouwd in 1987, naar eenontwerp van architectenbureau ZZOP.Het ging om 1800 m2gepolijst beton,gemaakt met wit marmergranulaatMogelijkhedenHurks Beton beschikt thans in veldho-ven over een polijststraat met een lengtevan 30 m. De apparatuuris vervaardigddoorThibaut, teVire (F). Hiermee kun-nen elementen tot een hoogte van3,50 m en een lengte van 7,20 m (oflan-ger) voorzien van raamsparingen, volle-dig automatisch worden gepolijst(foto's 1-2). I---~~-----~~------~-----------lDoor de bijzondere constructie van de 5 De Schootse Poort te Eindhoven. De groteborstweringselementen zijn vanPoliiststenen op het aandriivingsme~ gepolijst beton, gemaakt op basis van granulaat vau zalmkleurig graniet:J :J foto: Bob de RuiterlVNCchaniek kunnen kleine afwijkingen in L-~ ~ ~ ~--lhet horizontale vlak automatisch wor-den gevolgd. Dit houdt in dat over hethele oppervlak eenzelfde dikte betonwordt verwijderd. Dit is van wezenlijkbelang voor een homogene structuurvan hetgepolijste oppervlak.Ookverti-cale vlakken aan de boven- ofonderzij-de van het element en aan de linker- ofrechterzijde kunnen worden bewerkt.De machine is namelijk traploos onderiedere hoek in te stellen.De capaciteit van de machine is in deeerste plaats gericht op de bewerkingvan grote horizontale vlakken. Echter,als de machine wordt uitgerust met spe~ciale hulpstukken, kunnen ookgebogenvormen worden gepolijst. Bij de bewer-king Van gebogen en verticale vlakkenloopt de capaciteit echter terug tot 15 ?20% ten opzichte van horizontale vlak-ken en zullen de kosten evenredig toe-nemen.Nauwkeurigheid betonproduktieEr is nog een aspect dat niet onvermeldmag blijven. De nauwkeurigheid waar-mee de polijstmachines werken, hebbenook consequenties voor de fase die eraan voorafgaat, de betonproduktie. Dehomogeniteit van de structuur, dicht-heid van het beton, maatnauwkeu-righeid en afwerking van naden van be-kistingsplaten enz., al deze zaken moe-tenzijn aangepast aanhetgegeven datdeelementen gepolijst zullen worden metuiterst nauw luisterende machines.IMATERAIALENvan een laksoort, zal de keuze van de laken het tijdstip van aanbrengen er vanzorgvuldig moeten worden gekozen.E?n van de factoren die hierbij een rolspelen, is de constructieve opbouw vande elementen (enkelvoudige elementenof sandwich elementen, al of niet metluchtspouw).64 Cement 1991 nr. 11bracht. De gevel is na montage behan~deld rnet een hoogwaardige kunsthars-lak.In de eerste fase van het project is 3300m2gepolijst betongeleverd;devolgendefase zal circa 10000 rn2omvatten.VooruitzichtenDeze twee projecten zijn voor Hurksvan grote waarde geweest voor het op~bouwenvan ervaring methetvervaardi~gen van gepolijst betonineen gemecha~niseerdeendeels geautomatiseerde pro-duktiemethode. Vooral het handhavenvan een constante kleur en structuurover een grote levering heeft hierbijprioriteitgehad. De resultaten zijnposi~tief.Ook de vooruitzichten zijn gunstig; erwordt een groeiende belangstelling on-dervonden, zowel uit binnen~ als uit1~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~""""--1buitenland. In de projecten die thans inontwikkelingzijn gaat hetvaak om dra-gende sandwich gevelelementen, maarook om niet-dragende gevelbekle-dingen. De toe te passen granulaten va-ri?ren van donker graniet tot lichtkleu-rige Italiaans marmer.In ruimer verband zijn deze toepassin~gen van gepolijst beton belangrijk voorde hele Nederlandse betonindustrie.Het laat zien dat de mogelijkheden vankleuren structuur in beton vrijwel on~beperkt zijn. Dat is positief voor hetimago van het materiaal, ook daar waarhet grijs en glad is.ingJ.H.K?hne6 7 Toepassing van dragende sandwich gevelelementen voor- kantorencomplex Bolduc te 's-Hertogenbosch.Het buitenblad is vervaardigd met granulaat van roodkleurig granietCement 1991 nr. 11 65