!WONINGBOUW IMATERIALEN I IGASCON GEREED VOOR DEWONINGBOUWMARKTRuim 21/2 jaar na de offici?le opening van de proeffabriek voor Gascon lichtbeton inHarderwijk is de techniek voor de produktie en verwerking van Gascon elementenvoor de woningbouw zover uitgetest, dat toepassing ervan op grotere schaal kanworden gerealiseerd. Met de uitvoering van een aantal proefwoningen is aangetoonddat in de ruwbouw 15% tijdwinst is te bereiken ten opzichte van bouw inkalkzandsteen elementen.Gascon is destijds in Cement aan-? gekondigd als een kruising tus-sen gasbeton en lichtbeton*. Demateriaalsamenstellingen-eigenschap~pen laten zich het beste vergelijken metlichtbeton. De poriestructuur van Gas-con en de produktietechniek vertonenenige overeenkomst met gasbeton. Watbetreft de toepassing in de woning-bouw, waar de introductie als eerste kanworden verwacht, ligt een vergelijkingmet kalkzandsteen echter het meestvoor de hand, zoals in ditartikel zalwor-den aangetoond.Gascon is oorspronkelijk een Engelsevinding maar is in Groot-Brittanni?niet echt tot ontwikkelinggekomen. Deproduktie in Nederland geschiedt on-der licentie.Voor de ontwikkeling en produktie isGascon NederlandBVopgericht, geves-tigd in Heemstede. In Gascon Neder-land participeren de VulstofCombina-tie Nederland BV (VCN), Kalkzand-steenfabriek Harderwijk BV en deVliegasunie BV. Via .de NederlandseEnergie-ontwikkelingsmaatschappijBV (NEOM) steunt de overheid hetprojeet,vanwegehetbelangvaneenver-antwoord gebruik Van steenkolenvlie-gas. De proeffabriek is eind 1984 ge-bouwd op het terrein van de kalkzand~steenfabriek in Harderwijk en maaktten dele gebruikvan het equipment vande kalkzandsteenfabriek.ProduktieGascon wordt samengesteld uit cement,vliegas, licht toeslagmateriaal (Lytag),water en een kleine hoeveelheid alumi~niumpoeder. Ditlaatste duidt op dever-wantschap met gasbeton. Aluminium-poeder reageert namelijk met cementonder vorming van waterstofgas. Doorde gasvorming gaat de specie rijzen enontstaat een gedeeltelijk gesloten porie-structuur.? zie Cement 1984 nr. 11, blz. 712.22Het cementgehalte in het ui'tgangs-mengsel bedraagt circa 280 kg/m3, ter-wijl het gehalte vliegas circa 2 xzo grootis. Er is sprake van een discontinue kor-relopbouw van het mengsel; de korrel-grootte van het toeslagmateriaal is4-12 mmoDe grondstoffen worden in een tegen-stroommenger gemengd tot een speciemet een vloeibare consistentie, nodigvoor een goed verloop van het procesvan rijzenvan de specie. Despeciewordtgestort in stalen mallen die tot 90% vande hoogte worden gevuld en daarna meteen stalen deksel worden gesloten.Dankzij het rijzen van de specie raaktdemal geheel gevuld en ontstaat er een ze-kere overdruk.Na opstijven van de specie worden deelementen ontkist en in een autoclaafgereden, waarde verharding plaatsvindtondereen overdrukvan 12 atmosfeer eneen temperatuur Van maximaal 190 oe.Onderdeze omstandighedenwordt ookde vliegas geactiveerd en draagt devliegas al in een vroeg stadium bij aan desterkteontwikkeling.Dit proces resulteert in een steenachtigmateriaal meteen betrekkelijk lage vo-lumieke massa en een betrekkelijk hogesterkte. De volumieke massa bedraagt,bij toepassingvanLytag als lichttoeslag-materiaal 1200 tot 1400 kg/m3, afhan-kelijk van de mengselsamenstelling. Dedruksterkte varieert hierbij tussen 15 en25 N/mm2? De elasticiteitsmodulus be-draagt circa 103N/mm2? Inmiddels zijnonderzoeken uitgevoerd naar de me-chanische en bouwfysische eigenschap-pen, door TNO-IDBC, Akoestisch Ad-viesbureau Peutz & Associates en Cau-berg-Huygen Raadgevend Ingenieurs.Milieutechnische aspecten zijn onder-zocht door KEMA en ECN.Constructieberekeningen ten behoevevan toepassing in de woningbouw zijnuitgevoerd door IngenieursbureauBek-ker en Stroband.Enkele conclusies uit de onderzoekenzijn:- de krimp en kruip zijn lager dan voorgrindbeton met een gelijkwaardigdruksterkteniveau;- de porositeit heeft geen nadelige in-vloed op de geluidisolatie;- de dampdiffusieweerstand komtovereen met de waarde voor grindbe-ton;- de warmtegeleidingsco?ffici?nt ligt(in de praktijk) rond de 0,6 W /mK;- het draagvermogen van Gascon wan-den is ruimschoots voldoende voortoepassing als dragende wanden ineengezinswoningen;- de stabiliteit van de woningen inlangsrich ting van de bouwblokkenkan worden ontleend aan penantenvan Gascon elementen in de langsge-vels. De opneembare schuifkracht inde verbinding penant-bouwmuur isdaarvoor ruim voldoende.BouwsysteemNa ontwikkelenvan dejuiste receptuur,was de keuze van de elementgrootte ende detaillering van de elementendevol-gende stap naar een bouwsysteem. Aan-vankelijk was de gedachte dat Gasconzou worden toegepast als verticale ele-menten, voor dragende en niet-dragen~de wanden. Bij de start van de proeffa-briek werd het systeem dan ook gepre~senteerd als een aanvulling op het kalk-zandsteenprogramma. Gaandeweg ismen, in samenspraak met bouwbedrij-ven, tot de vaststelling gekomen dat debeste kansen voor een succesvolle toe-passing worden bereikt als Gascon ele~menten gestapeld (verlijmd) wordentoegepast. Hiermee is tevens de positievan Gascon ten opzichte van kalkzand-steen drastisch gewijzigd. Kalkzand-steen heeft ruwweg thans een markt-aandeel van circa 60% in de woning-bouw, tenopzichtevan 40%gietbouwenoverige systemen. In plaats vaneen?aan-vulling wordt Gascon nu een alternatiefvoor kalkzandsteen.Cement 1987 nr. 62 a-b Principe opbouw van eenwoning met dragende wanden vanGasconPEILQJ.01'0'-'">~ 5400-2700-oo..,.DDTI1200/2400Afinetingen standaard element1De elementenwordenvervaardigd indevolgende standaardmaten: dikte130 mm, hoogte 600 mm, lengte 1200en 2400 mmo Benodigde passtukkenworden op maat gezaagd geleverd.De elementen zijn rondom voorzienvan messing en groef, ten behoeve vaneen snelle centrering bij het stellen, als~mede in het belang van een goede gelui-disolatie van de wand. Doordat de ele~menten ineen gesloten bekisting wor-denvervaardigd, komen alle zijden gladuit de kist. De maatnauwkeurigheid be-draagt voor alle afmetingen +1- 1 mm,zodat met minimale voegafmetingenkan worden volstaan.Alvorens de elementen te stapelen,wordt op de vloer een kim gemaakt metbehulp van stroken Gascon, die in dejuiste dikte zijn gezaagd (afhankelijkvan de verdiepinghoogte en vloerdikte).Deze worden handmatig gesteld (maxi~maal gewicht 25 kg). Vanwege het ge-wicht van de standaard elementen~ 240 kg ~ is voorhetstellendaarvan eenhijswerktuig ofbok nodig. De elemen~ten worden met een lijmmortel ver-lijmd.Dankzij het gladde oppervlak van deelementen en de grote maatnauwkeu~righeid - ookbij het stellen - wordt eenbijna vlakke wand verkregen, waarop inde meeste gevallen geen raaplaag nodigzal zijn. Na het uitvlakken van de onef-fenheden langs de voegen en afwerkenvan leidingsleuven is de wand be-hangklaar.Gevelpenanten en borstweringen wor-den tegelijkertijd met de bouwmurenopgetrokken. Ten behoeve van de sa-menwerking (schuifweerstand) tussende bouwdelen, worden in de lintvoegenroestvrij stalen strippen als koppelan~kers opgenomen. Voor de kozijnenwordt de voorkeur gegeven aan het ge~bruik van verdiepinghoge stelkozijnenof kozijnen vanaf borstwering tot on-derkant vloer. Voorlopig worden alleenongewapende elementen gemaakt. Ge-wapende elementen, zoals lateien enconsoles, zijn evenwel in principe mo-gelijk. Het wapeningsstaal zal dan wor~den behandeld met een epoxy coating.Voor de vloeren zijn zowel ter-plaatse~gestorte en breedplaat-vloeren als ka-naalplaatvloeren mogelijk.Gordingschoenen kunnen met behulpvan ingeboorde of ingelijmde ankersaan de wand worden bevestigd.Bij de opzet van het bouwsysteem werdgeschat dat dankzij het toepassen vangrotere elementen dan gebruikelijk inde stapelbouw en het leveren van eenvrijwel vlakke wand, een besparing vanzeker 10 tot 15% mogelijk moest zijn inbouwtijd ten opzichte van uitvoering inkalkzandsteen..ProefprojectTen einde de verwachte tijdwinst tetoetsen in de praktijk, is onlangs eenproefproject uitgevoerd. In een planvoor 34 koopwoningen (premie A, B enC) te Ermelo, zijn er 5 (de premie C wo~ningen) uitgevoerd met Gascon wande-lementen en de overige met kalkzand~steen elementen. Het project is ontwik~keld en uitgevoerd door BIMO Bouwuit Ermelo. De hier toegepaste Gasconelementen hadden een.volumieke mas-sa van 1300 kg/m3en een gemiddeldesterkte van 20 N/mm2?Hoewel het project nog niet geheel isopgeleverd, kon projectleider H. vanMalkenhorstvanBIMO onlangs wel in~zicht geven in de gevonden verschillentussen de Gascon~ en de kalkzandsteen~uitvoering. Voor de begane-grond werd2 uur per woning tijdwinst gevonden,onder andere dankzij sneller werk in degevelopbouw. Een penant tussen deur~en raamkozijn kon in ??n keer wordengemaakt door een Gascon element ver-ticaal te stellen, in tegenstelling tot hetstapelen van kalkzandsteen elementen.Cement 1987 nr. 6 233 6 Enkele opnamen van de- uitvoering van hetproefproject te Ermelo, waar in eenplan van .34 woningen er 5 zijnuitgevoerd in Gascon en de overige inkalkzandsteenaannemer: BIMO Bouw, Ermelofoto's: Van der Waal, GasconIWONINGBOUW IMATERIALENGascon kalkzandsteenruwbouw 5 woningenDe geclaimde tijdwinst van 15% is hier-mee dus wel aangetoond. Tijdens debouw zijn waarnemers van het SAOBaanwezig geweestvoorhet opstellenvannormtijden. Het stelwerk is uitgevoerdVoor de eerste verdieping was de tijd-winst iets groter, tot 21/ 2 uur per woning,terwijl voor de toppen 1 uur perwoningtijdwinst werd gerealiseerd. Voorts ver-wacht hij in de afbouw op stucadoor-werk f 1,- per m2te. kunnen besparen.Samenvattend:taillering zijn ontwikkeld en getest, kanhet produktieproces hierop worden af-gestemd. Na evaluatie van de ervaringenin het projectverband tussen GasconNederland en NEOM, zal de beslissingworden genomen over het uitbreidenVan de proeffabriek in Harderwijk toteenechte produktielijndie op commer-ci?le basis massaproduktie moet gaanmaken.J.H.K?hneOp grond van de ervaringen in ditproefproject concludeerde de project~leider: Gascon is eeninteressantalterna-tiefvoor kalkzandsteen als de kostprijsvan Gascon per m2wand op hetzelfdeniveau komt te liggen als die van kalk-zandsteen.Een conclusie die aan duidelijkheidniets te wensen overlaat.Nu de receptuur, elementgrootte en de-door een ploegje van twee man, met ge-bruik van dezelfde 'bok' die voor kalk-zandsteen elementen wordt gebruikt(hijscapaciteit 300 kg). Hoewel dit geenbijzondere problemen opleverde, is hettoch aan te bevelenvoor hetwerken metde aanzienlijk grotere Gascon elemen-ten de stabiliteit van de bok te verbete-ren.139 manuren110 manuren24 Cement 1987 nr. 6