Veelalisopgespotenzanddebasisvoor het aanleggen van haven- enindustrieterreinen. Het verkrijgenvan een harde en draagkrachtigefunderingslaag is mogelijk doorhet aanwezige zand met cementen water te mengen. Het systeemwerkt als volgt: over het ge?ga-liseerde zand wordt cement ge-spreid (foto 1). Vervolgens wordtdit cement mechanisch met hetzand vermengd tot een maximalediepte van 0,55 m. Daarna volgthet aanbrengen van een tijdenshet vooronderzoek in het labora-torium bepaalde hoeveelheid wa-ter en wordt opnieuw gemengd.Het vochtige zand-cementmeng-sel wordt met een grader onderhet gewenste profiel gebracht.De verdichting gebeurt met eentrilwals,omdatalleeneenbanden-wals onvoldoende verdichting inde diepte oplevert (foto 2). Tot slotwordt het zand-cementmengselmeteenbandenwalsafgeredenenwordt een bitumenemulsie op hetgestabiliseerdeoppervlakgespotenom dit te beschermen tegen uit-drogen. Op deze wijze ontstaateen sterke en dichte fundering.Door het aanbrengen van eenemulsielaag komt regenwaterniet in de fundering terecht en ?andersom ? kan het in de fun-dering aanwezige vocht niet ver-dampen. Dit komt een optimalesterkteontwikkeling ten goede.S t e r k t eDe te behalen druksterkte vande zandcement-stabilisatie, diemeestal wordt uitgedrukt in eeneis tussen 2,0 en 2,5 N/mm2na 28dagen in het werk, is afhankelijkvan de samenstelling van het aan-wezige zand en de toegevoegdehoeveelheden cement en water.Vooraf worden proeven gedaanom te bezien met welke hoeveel-heden het gewenste resultaatkan worden bereikt. Een te sterkefunderingslaag kan problemenopleveren.V o o r z i e n i n g e nVoor de afwatering van de veelalzeer grote terreinen zijn eengoed afschot, afvoerkolken en eenrioleringssysteem nodig. De lei-dingen van een dergelijk systeemworden van tevoren aangebracht.Daarbij gaat het niet alleen om deafvoer van het oppervlaktewater.Ook leidingen voor verlichting enbesturings- en informatiesyste-men moeten een plaats krijgen.Men spreekt in dat geval vande ondergrondse infrastructuur.Het plaatsen van opzetstukkenvan rioleringsputten en -kolkengebeurt op dezelfde dag als hetaanbrengen van de zand-cement-stabilisatie. Op dat moment kanhet zand-cementmengsel nogC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWegenbouwcement 2001 768Fundaties van haventerreinenGrote haventerreinen, waar met containers wordt gewerkt, vereisen bijzondereverhardingen. De fundering speelt hierbij een belangrijke rol voor een onge-stoorde verkeersafwikkeling. Een en ander hangt samen met het vervoeren enverplaatsen van containers. Op sommige terreinen gebeurt dat met onbemandevoertuigen, waarvoor speciale besturingssystemen zijn ontwikkeld. Voor dezesystemen zijn vlakke en draagkrachtige verhardingen nodig, opdat versporinghier niet meer voorkomt. Als fundering van die verhardingen is een zand-cementstabilisatie zeer geschikt.1 | Spreiden van cementgevolgd door hetmengen van cement enzandC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWegenbouwcement 2001 7 69worden bewerkt en kunnen deaansluitingen nog gemakkelijkworden ingegraven cq. geplaatst.V e r h a r d i n gOp de zandcement-stabilisatie,die als drukverdelende funderingwerkt, wordt uiteindelijk de ver-harding voor het verkeer aan-gebracht. Dit rijdek kan bestaanuit beton, asfalt of betonstenen(elementenverharding) (foto 3).De keuze voor deze laatste moge-lijkheid heeft onder meer temaken met het feit of zettingenvan het terrein verwacht worden.In het havengebied van Rotter-dam zijn op de home-terminalvan ECT in een periode vanachttien jaar plaatselijk zettingenopgetreden tot maximaal 1200mm. Overigens zijn zakkingenvan 40 tot 50 mm en meer opjaarbasis geen uitzondering in ditgebied. Het herstelwerk bij eenelementenverharding is gemak-kelijk. De bestaande verhardingwordt opgenomen, het nieuwopgebrachte zand wordt gestabili-seerd en dezelfde betonstenenkunnen opnieuw worden aange-bracht. Herstel van andere ver-hardingen is veelal minder een-voudig, wat de ruime toepassingvan betonstraatstenen voor ditsoort terreinen verklaart.V e r k e e rVeel containerterreinen zijnaangelegd met verhardingscon-structies met betonstraatstenen.Enkele jaren geleden zijn op decontainerterminals van ECT opde Maasvlakte proeven gedaanmet andere (gesloten) verhar-dingen. Op de Ceres-container-terminal in het westelijk haven-gebied van Amsterdam is ervoorgekozen de rijwegen in asfalt uitte voeren en de opslagplaatsenvoor de containers met beton-straatstenen, waarmee de terrein-indeling vastligt. Dit kan op delange termijn nadelen hebben,bijvoorbeeld als het terrein vooreen ander soort opslag dan con-tainers moet worden gebruikt ofeen andere indeling krijgt.Een nieuwe ontwikkeling voor deverkeersafwikkeling is de toepa-ssing van zogenoemde `transpon-ders'. Op bepaalde plaatsen in deverhardingwordendezedraadloosgestuurde verkeersgeleiders aan-gebracht en van daaruit wordt debesturingsinformatie doorgegeven2 | Doseren van het water,waarna opnieuw wordtgemengd3 | Veel verhardingenbestaan uit bestratingenaan de onbemande voertuigen.Op een gedeelte van de Maas-vlakte in Rotterdam is het contai-nertransportgeregeldmetbehulpvan Automatic Guided Vehiclesof AGV's. Deze rijden een vasteroute, wat spoorvorming tot ge-volg kan hebben. Voor deze ter-reinen is als verharding gekozenvoor zeer open asfaltbeton, ver-sterkt met een cementslurry.O n t w i k k e l i n g e n e nr e a l i s a t i e sIndien wordt verwacht dat hetindringen van regen- of opper-vlaktewater op de lange termijnproblemen zou kunnen ople-veren voor de stabilisatielaag, kandit op twee manieren wordenopgelost. In de eerste plaats is hetmogelijk om tijdens het aan-brengen van de stabilisatielaagperforaties met een diameter van50 mm te boren in het versestabilisatiemengsel en deze per-foraties te vullen met gebrokenmateriaal. Op deze wijze kaneventueel boven de stabilisatie-laag aanwezig water wordenafgevoerd naar de ondergrond.In de tweede plaats kan wordenoverwogen de stabilisatie te voor-zien van een gesloten toplaag,zoals 50 mm dik asfaltbeton.Voor bepaalde specialistische toe-passingen kan een vloeistofdichtestabilisatielaag tot stand wordengebrachtdoorhetzandmetbento-niet te mengen. Deze techniekwordt regelmatig toegepast voorhet aanleggen van de onder- ofbovenafdichtingen van bijvoor-beeld vuilstortterreinen.Om een idee te geven over detotaleoppervlaktevandegestabili-seerde terreinen, kan wordenvermeld dat alleen al bij ECTin Rotterdam vanaf 1982 ruim4 miljoen m2(400 ha) zand-cementstabilisatie is aangebracht.Bijhetspooroverslagemplacementin Veendam (Rail Service CentreGroningen) is 12 ha aangelegd enonlangs is voor de aanleg van deCeres-containerterminal in hetwestelijk havengebied van Am-sterdamruim65hazand-cement-stabilisatie aangebracht.Lareco uit Arnhem verzorgt veelalde uitvoering van deze funde-ringen. Het bedrijf werkt ook inBelgi?, met name in de havensvanAntwerpen(foto4),Zeebruggeen Oostende. Pieter SpitsC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWegenbouwcement 2001 7704 | Overzicht container-terrein in Antwerpenfoto: Guido Coolens, Antwerpen