C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gInst allatiescement 2001 832In de totstandkoming van eengebouw zijn maar al te vaak nogtwee duidelijk gescheiden proces-sen te onderscheiden. Het betrefthet architectonisch en construc-tief ontwerp versus het ontwerpvan de werktuigbouwkundige ende elektrotechnische installaties.Daarbij hebben de twee laatstge-noemde veelal het nakijken.Naast het feit dat dit ten koste gaatvan de effici?ntie van de techni-sche installaties, gaat dit metname ten koste van het totaleontwerp. De techniek wordt om-vangrijkerenzowelininvesteringals exploitatie duurder en deafmetingen van de technischeruimten, schachten en verlaagdeplafonds nemen toe. Onnodig.Een integrale benadering van hetontwerpproces biedt voor alle par-tijen voordelen. Dit vereist echterdat alle betrokkenen daadwerke-lijk de bereidheid moeten tonenom een totaalontwerp te realise-ren. Het resultaat is vernieuwenden kan voorzien in de gewijzigdebehoeften van de daadwerkelijkegebruikers van het eindresultaat,zijnde het gebouw en de installa-tietechniek.A m b a c h t e l i j k e t e c h n i e k e nIn de ruim honderd jaar dat elek-trische installaties deel van degebouwen uitmaken, zijn instal-lateurs `volgend'. Het gebouw isop papier al volledig gereed als hijzijn intrede doet. Met zijn een-voudige middelen als buis, draad,lasdozen en kabel past hij zichmet ambachtelijke techniekenaan het bouwconcept aan. De in-stallateur mag zijn sparingen-lijstje indienen en slikt vrijwelzonder morren een uit technischoogpunt onmogelijke plaats vaneen leidingschacht. De invloedvan de installateurs op het bouw-proces is verre van indrukwek-kend. Met de pet in de hand op destoepbijdeaannemernederigomde opdracht gaan en dat terwijl bijwat complexere utiliteitsgebou-wen het aandeel van de installa-ties de bouwkundige kosten be-ginnen te overstijgen.Deze aanpak dwingt de installa-teurs naar de ambachtelijke hoek.Weinig ondersteuning vanuit debouwkundige details, derhalveeen groot aantal montage-urenmet een geringe materiaalomzet.Een slechte materiaal/loonver-houding. Flinke risico's bij karigemarges. Een gebrekkige organi-satie van de bouwkundig hoofd-aannemer leidt ongeacht de inzetvan de installateur tot een voor delaatste verliesgevend project.N i e t f l e x i b e lAls met veel montage-uren eeninstallatie tot stand is gekomen,dan blijft deze meestal maar kortetijdindeoorspronkelijkestaat.Deeerste wijzigingen dienen zichvaak al aan v??r het ingebruikne-men van het gebouw.Ookeenperfectontworpeninstal-latie verwordt met reeksen kleinewijzigingen snel tot een onover-zichtelijk geheel. Zeker groot-schalige toepassing van betonmet ingestort leidingwerk vormtgedurende de hele levensduurvan een gebouw een bron vanergernis. Aanpassingen aan ge-wijzigd gebruik zijn nauwelijksmogelijk. Dat een inmiddels om-vangrijke industrie bestaansrechtvindt in het produceren vankunststof kanaaltjes en leiding-lijsten geeft niet aan dat hiermeeeen ideale, flexibele installatie-methodeisbereikt.Hetiseenluidsignaal dat het bouwkundig con-cept schromelijke tekortkomin-Flexibel installeren vraagtbouwkundige concessiesing. R.J. Verheul, Verheul Elektrotechniek, Wateringenir. J.G.J. Pepels, Kanters & Partners, BeekDe druk om op een andere manier te gaan bouwen wordt steeds groter.De inspanningen van de overheid zoals het IFD-programma dragen daartoestevig bij. Comfort voor de uiteindelijke gebruiker vindt zijn basis vooral in detechnische voorzieningen, de installaties. Een blik op de installatietechnici,klimmend in de bouwkolom.1 | Het VE-FRAME komt debouw tegemoet.Montagesnelheid4x hoger dan bij tradi-tionele bouwC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gInst allatiescement 2001 8 33gen vertoont. Het betekent eengroot gemis aan bouwkundigemogelijkhedenomslimmeinstal-laties te ontwikkelen die gedu-rende een groot aantal jaren deveranderende wensen van de ge-bruiker kunnen volgen. Installa-ties die in een handomdraai kun-nen worden gedemonteerd enwaarvan de materialen in nieuweconcepten kunnen worden her-gebruikt (foto 1).F l e x i b i l i t e i t g e e n u t o p i eAls de hiervoor geponeerde stel-ling correct is dat juist de bouw-kundige concepten flexibele in-stallaties in de weg staan, danzouden elders, waar installatiesniet gebouwgebonden zijn, voor-beeldentevindenmoetenzijnvaneffici?nte elektrische concepten.Deze voorbeelden zijn er te over.Het elektrische systeem van eenwasautomaat wordt in een tientalminuten aangebracht. Dit sys-teem is vele malen complexer daneen woninginstallatie alleen min-der omvangrijk. Opgeschaald zoueen woninginstallatie, niet veelmeer dan vijf uur montagetijd inbeslag mogen nemen.In de auto-industrie liggen naastde productielijn volledig gepre-fabriceerde stekkerklare bekabe-lingssystemen gereed. In hetkoetswerk zijn op de juiste plaat-sen doorvoeringen en bevestigin-genaangebracht.Niet-elektrotech-nici monteren in enkele tientallenminuten deze zeer omvangrijkesystemen,waarinveleoptiesalzijnvoorbereid.Watdichterbijhuisvoordebouw-wereld. Binnen de kring van inunitbouwgespecialiseerdebedrij-ven zijn er inmiddels enkele totindustri?le productie, ook voorinstallaties, overgegaan. De resul-taten zijn verbluffend. Waar vooreenunitoorspronkelijkachtmon-tage-uren voor de elektrische in-stallatie nodig waren, volstaat nueen enkel uur. Op locatie was voorhet koppelen van de units tot eengebouw in het verleden zo'n vieruur nodig. Thans gaat het licht naeen twintig minuten aan. Hetgrote verlies aan kabel om de indi-viduele units op een centralevoeding aan te sluiten is bij dezenieuwe opzet volledig vervallen.Het Big Brotherhuis is eenbekend voorbeeld van een unitge-bouw met dit installatieprincipe.C o m b i n a t i eHet moet dus niet langer zo zijndat de installatietechniek zich aande bouwtechniek moet aanpas-sen. Ook het omgekeerde schiette ver door. Het streven is om desterke eigenschappen en metname de voordelen van de combi-natie van beide technieken zomaximaal mogelijk te benutten.Maak de constructie onderdeelvan de klimaattechniek. Betonheeft een aantal eigenschappendie ten voordele komen van dekwaliteit van het binnenklimaat.Het gebruik van massa alswarmte-accumulator levert eenstabiel binnenklimaat op, een ver-hoogd comfort gedurende dezomerperiode, lagere investerin-gen en exploitatiekosten. Door deinstallatietechniek onderdeel temaken van de betonconstructie,krijgt de constructie een klimaat-functie. Wanneer in het betonwatervoerende leidingen wordengemonteerd, ontstaat de moge-lijkheid om te verwarmen en tekoelen. Slanke staal- en beton-constructies bieden de mogelijk-heid om de technische installatiesfysiek weg te werken binnen dedraagconstructie. Door de vrijeruimten bereikbaar te houdenontstaat aanvullend de mogelijk-heid om binnen statische con-structies een dynamische instal-latietechniek mogelijk te maken.Dit voorziet in de behoefte vanflexibel wonen en past binnen degedachtevanDuurzaamBouwen.Voorbeeld van de integrale bena-dering van constructie en instal-latietechniek is het Infra+-vloer-systeem (fig. 2, foto 3). Dit sys-teem maakt het mogelijk om defunctie van een gebouw te wijzi-gen of de inrichting aan te passen.Bouwen is meer dan enkel hetsamenvoegen van een aantalhoogstaande specialismen.Bouwen is het samensmelten vanspecialismen met een meer-waarde tot resultaat. Dit geldtzowelvoordeontwerpendeenuit-voerende partijen, maar zeerzeker ook voor de opdrachtgeveren gebruiker.B o u w k o l o mBovenstaande voorbeelden gevenaan dat als installatietechnici huninvloed op de bouwconceptenkunnen uitoefenen, een aanzien-lijke versnelling van het bouw-proces kan worden bereikt. Hal-vering van de bouwtijd is geenutopie. De meeste van de daarbijbenodigde installatiecomponen-2 | Doorsnede vanInfra+-vloer mettemperatuurverdelingC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gInst allatiescement 2001 834ten zijn in de markt beschikbaar.Enkele ontbrekende bevestigings-technieken zijn in een handom-draai te ontwikkelen. Een grootdeel van de uitvoering kan doorminder hoog opgeleid personeelter hand worden genomen. Dedrukopdearbeidsmarktneemtaf.Delen van de installaties kunnenmachinaal worden vervaardigd.Een grotere invloed van de instal-latietechnici op de detaillering vangebouwen introduceert industri-?le productie. De pet-in-de-handpositie van de installateurs levertgeen bijdrage aan nieuwe ontwik-kelingen. Gespecialiseerde instal-latietechnici horen bij de architectaan tafel om bij het uitwerken vandeschetsplanneninstallatiesindebouwdetails te integreren. Beginvorige eeuw zijn installaties alsnoviteit in gebouwen ge?ntrodu-ceerd. In deze eeuw moet het tochmoqelijk zijn ze tot een integraalbestanddeel van gebouwen telaten uitgroeien.M i n d e r b e t o nOnder het brede scala aan bouw-materialen en afbouwsystemenzijn er vele die met wat kleine aan-passingen het predikaat `installa-tievriendelijk' met ere zoudenkunnen dragen. Als grote hoe-veelheden beton uit de bouwzouden verdwijnen ? een verbodop massieve betonwanden in dewoningbouw zou wettelijk moe-ten worden verankerd ? zijn eruitgangspunten om IFD-doelstel-lingen te verwerkelijken. Als ver-volgensinstallatievriendelijkewan-den worden gecombineerd met`intelligente' vloeren, kunnen ooktweede en volgende bewoners vaneen huis hun persoonlijke wen-sen met betrekking tot hun com-fortvoorzieningen vervuld krij-gen. Voor de eerste bewoner zijner volop mogelijkheden, immersbeton is heel flexibel ........45minuten. Daarna werkt het hin-derlijk weinig mee. 3 | Voorzieningen voortelecommunicatie,dataverkeer en elektrakunnen bij de Infra+-vloer eenvoudig wordenomgelegd4 | Zo moet het zeker nietmeer