O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i ePrefabricage68 cement 2007 4In deze casestudy met het thema`Licht op/in/door beton' is voorexpertise op gebied van lichtsamenwerking gezocht metPhilips Lighting (lichttechniek) enArup Lighting (lichtontwerp).Voor het eerst in de casestudy-serie is ook samenwerking metBelgi? gezocht. Zo kon het zijndat vier Nederlandse en vier Belgi-sche betonproducenten als beton-experts wilden deelnemen, metondersteuning van de branche-organisaties BFBN respectievelijkFebelArch. Ook de 16 architect-deelnemers waren in gelijke ver-houding afkomstig uit zowelNederland als Belgi?.Van de elf productvoorstellen diezijn ontwikkeld in de workshopop 13 december 2006 bij de TUEindhoven, hebben er tien geleidtot een betonnen prototype ofzelfs een serie van prototypen. Elkvan de ondersteunende betonbe-drijven heeft ??n of twee van deproductidee?n geadopteerd en bijde experimentele uitwerking totprototype samengewerkt met eenarchitect-deelnemer die als idee-houder kon optreden.De prototypen zijn handmatiggemaakt; opties voor rationeleproductie zijn nog niet bestu-deerd. In vrijwel alle gevallenstelde het gezelschap bij de exclu-sieve presentatie vast dat er poten-ti?le kansen zijn voor praktischetoepassing. Verdere ontwikke-lingsmogelijkheden worden nuonderzocht.1 . O p l i c h t e n e n n a g l o e i e nIdee: luminiserende materialenkunnen worden verwerkt in of optoeslagmateriaal, bijvoorbeeld alstransparante coating op grind. Hetwonderlijke van luminiserendmateriaal is dat het lichtenergieabsorbeert en vervolgens weer uit-Resultaten van Casestudy `Licht in/op/door beton'Experimenteren metlicht en betoning. J.H. K?hne, Cement&BetonCentrumIn de serie Casestudies Prefab Beton is eind vorig jaar de Casestudy `Licht in/op/door beton' gestart. Begin maart zijn de resultaten gepresenteerd. Opnieuwwordt duidelijk dat beton een enorme potentie heeft voor productontwikkeling.In de gebruikelijke projectgebonden relatie tussen ontwerpers en producentenzijn er te veel beperkingen voor innovaties, maar in een open discussie komensteeds weer vruchtbare idee?n tot leven.1 |Luminiserende coatingmet blacklightfoto's: Marcel vanKerckhoven2 |Kleurverandering onderinvloed van warmteO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i ePrefabricagecement 2007 4 69straalt. Die uitstralende lichtenergiekan zichtbaar worden gemaakt metUV-licht of black-light. Om dit inhet betonoppervlak te laten zien, isuitwassen van het oppervlak nodig.Door het behandelde toeslagmate-riaal in een gereserveerd deel vande mal te brengen en de malverder te vullen met onbehandeldtoeslagmateriaal kon een figuurworden gemaakt. Onder normalebelichting is er niets bijzonders tezien, maar in het donker en bijbelichting met black-light ver-schijnt opeens een `oversteek-mannetje'. (foto 1)Een variant op deze uitvoering isgemaakt op basis van fluorescerendmateriaal dat in het donker`nagloeit' als het is beschenen metgewoon licht.2 . I n t e r a c t i e fIdee: beton reageert met kleurver-andering op warmte of licht uit deomgeving.Chromotherme materialen veran-deren van kleur onder invloed vantemperatuurverandering. Dezematerialen zijn te verwerken inkunstmatig gevormde toeslagma-terialen voor beton. Met deze toe-slagmaterialen is als prototype eentegel gemaakt met een uitgewas-sen oppervlak. Bij kamertempera-tuur is het oppervlak blauw, maarbij verhitting, bijvoorbeeld meteen electrische f?hn, verkleurt hetoppervlak naar wit. De ontwerp-mogelijkheden zijn nog nietverder verkend. (foto 2)Projectgegevens voor project 1 en 2Architecten:Clairette Gitz (Architectenbureau Gitz,`s-Hertogenbosch) en Elise Vande-Walle (Wilrijk, Gent)Producenten:Wim Rongen en Thijs Pingen (GeelenBeton, Wanssum)Expertise toeslagmaterialen: HarrieL?wenstein (L?wenstein, Terborg) enFolkert Boomsma (Blanken Controls,Loenen)3 . ( O n ) o p v a l l e n dIdee: door een onopvallend rastervan LED's in een betonoppervlakte verwerken, ontstaat een opval-lend lichteffect.Van dit project zijn twee variantenontwikkeld. De eerste optie is delichtbron buiten het beton teplaatsen en licht via optischevezels door het beton te leiden tothet oppervlak. Dankzij de kleinediameter van de vezels, zijn dezein het betonoppervlak niet of nau-welijks te zien. Als de LED-licht-bron wordt ingeschakeld, ontstaatopeens een schitterend effect vantwinkelende lichtjes. (foto 3)De tweede optie is de lichtbron inhet beton op te nemen. Een strengvan LED's is ingestort, met eenfixatie van het armatuur vlakonder het oppervlak, waarin kleineopeningen zijn gehouden.In dit geval kan de lichtbron nietzo gemakkelijk worden vervangenals bij de eerste optie. Bij dehuidige LED-techniek is de levens-duur circa 10 jaar, veel langer daneen gloeilamp of fluorescentie-3 |Een onopvallend rastervan LED's4 |Stapelbare betonmodulemet variatie in verhou-ding open/dichtO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i ePrefabricage70 cement 2007 4lamp, maar wel korter dan degebouwlevensduur.ProjectgegevensLichttechniek:Stefan Verbrugh (Philips Lighting,Eindhoven)Producent:Philippe Courcelles (Decomo, Mous-cron)4 . C o m p l e x 3 DIdee: een variabele betonmoduledie stapelbaar of schakelbaar is,met variatie in verhouding open/dicht, kan zorgen voor een sterkruimtelijke beleving.Er is een vormstudie gedaan naarmanieren om daglicht gefilterddoor een open bouwblok naarbinnen te geleiden. Dit heeft gere-sulteerd in een familie van ele-menten met eenzelfde hoofdvormmaar verschillende verhoudingopen/dicht (foto 4). Prototypes vanklei zijn gedigitaliseerd en uitge-voerd in kunststof als mal. Dehoofdvorm is ruimtelijk complex,filigrain, daardoor moeilijk uit-voerbaar in beton. Bijzonderemengselsamenstellingen warennodig om een goed, glad betonop-pervlak te verkrijgen. Het resultaatlaat zien dat er veel potentie isvoor verdere ontwikkeling.Het huidige experimentele blok is30x30 cm groot, maar is naar ver-wachting zonder grote problemenop te schalen tot grotere bouwele-menten.ProjectgegevensArchitect:Jean-Marc Saurer (HVDN architecten,Amsterdam)Producent:Werner Hulstaert (Loveld, Aalter)5 . M a x L i g h tIdee: lichtdoorlatend beton door devervanging van traditioneel toeslag-materiaal door transparante materi-alen.Aanvankelijk leek deze opgaveonmogelijk. Maar gaandeweg istoch een onwaarschijnlijk goedresultaat behaald door gewoon teproberen met allerlei glassoortenen betonvormen. De vondst zatin de keuze voor een holle kolomals vorm (foto 5). De wanddiktekan dankzij de ronde vormbeperkt zijn en een lichtbron kangemakkelijk worden gemonteerd.De hoeveelheid contactpuntentussen de glaskorrels of glasscher-ven is maximaal door een uitge-kiende betonsamenstelling. Zelfszonder behandeling van het beton-6 |Wapeningsstaven alselektrische geleider voorLED's5 |Vervanging van traditio-neel toeslagmateriaaldoor transparante mate-rialenO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i ePrefabricagecement 2007 4 71oppervlak komt er al enig licht doorde wand. Door het betonoppervlakplaatselijk te slijpen, ontstaat eenonverwacht sterk lichteffect.ProjectgegevensArchitect:Elise VandeWalle (Wilrijk, Gent)Producent:Gerard Brood (Hurks Oosthoek-Kemper, Tilburg)6 . L E D - i n t e g r a t i eIdee: LED's integreren in beton metmaximaal gebruik van betoneigen-schappen door gebruik te makenvan wapeningsstaven als elektrischgeleider (foto 6).Wapeningsstaal of voorspanstaalkan als elektrische geleider wordengebruikt. Door een spanningsbronaan te sluiten op deze geleiders ont-staat een electriciteitsnet, waaropLED-armaturen kunnen wordengeklikt. Als nu deze geleiders ineen bepaald patroon slim wordengeschakeld, is programmeringmogelijk van de volgorde waarin deLED's gaan branden.In theorie een kloppend verhaal,maar in de praktijk is het tochniet zo eenvoudig. Beton moetecht droog zijn om zelf niet elek-trisch geleidend te zijn. Het proto-type bewijst echter dat het moge-lijk is.De ontwerpers hebben al een toe-passing bedacht: dynamische sig-nalering in plafonds of vloeren.Het onderzoek wordt voortgezet.ProjectgegevensArchitect:Raf van Tichelen (space2be architec-tuur, Antwerpen) en Henk van Laarho-ven (Henket Architecten, Esch)Lichttechniek:Stefan Verbrugh (Philips Lighting,Eindhoven)Producent:Boudewijn De Nys (Prefadim, Deerlijk)7 . F a c e tIdee: licht- en schaduweffectenversterken door plastische vorm-geving.In dit idee is het thema `licht' nietopgevat als kunstlicht, maar alsdaglicht. Het (ver)vormen van hetbetonoppervlak voor het bereikenvan boeiende schaduweffecten iseen bekend ontwerpaspect. In eenserie prototypes is gezocht naarsubtiele combinaties van vorm enoppervlaktextuur. Daartoe zijngeometrische reli?fs gemaakt inhet oppervlak. Door de schaduw-kant een andere textuur te gevendan de belichte zijde van hetreli?f, wordt de beleving van hetlicht-schaduwspel versterkt.ProjectgegevensArchitect:Sven DeBock (SEIN architectuur, Wet-teren)7 |Combinaties van vorm enoppervlaktextuur voorboeiende schaduweffec-ten8 |Gelaagde opbouw vanbeton om zelf te bewer-ken