Evenwicht tussen nieuwbouw en hergebruik Nieuwe gevel en atrium voor bestaand Strawinskyhuis 1 Het Strawinskyhuis nu. Foto: Jan Vonk, Devco 1 48?CEMENT?3 2025 Het Strawinskyhuis vormt samen met enkele andere gebouwen in de omgeving de overgang tussen de hoogbouw van de Zuidas en de lage bebouwing aan de noordzijde. Hier vindt men over het algemeen brutalisti­ sche bouwwerken; opgetrokken uit onafge­ werkt gewapend beton met onbewerkt met­ selwerk en blokachtige, geometrische en herhalende vormen. Veel van de complexen rondom het Strawinskyhuis zijn de afgelo­ pen jaren vernieuwd, gerenoveerd en/of uit­ gebreid. Ook het Strawinskyhuis is eerder aangepakt; het werd in 1991 uitgebreid met onder andere een tweelaagse parkeergarage. Van bestaand naar nieuw In de periode 2021-2023 is het Strawinsky- huis grootschalig vernieuwd. Het carrévor­ mige gebouw met kantoorfunctie heeft vier bouwlagen en een oppervlakte van circa 11.000 m². In het midden van het oude gebouw was een tuin aanwezig en onder het gehele gebouw een kelder/souterrain. Aan de achterzijde ligt een parkeerdek, bereik­ baar via een betonnen brug. Deze brug komt vanaf de hoger gelegen Strawinskylaan. Kort samengevat was de transforma­ tie ingegeven door de noodzaak van effectief gebruik van kostbare grond én de ambitie gebouwen te realiseren op een duurzame, comfortabele en energiezuinige manier. Bij de transformatie was een aantal eisen leidend. Het nieuwe gebouw moest: een kantoorgebouw zijn met flexibele, transparante verdiepingen en verhuurbare ruimtes met horecavoorzieningen; een nieuwe gelijkvloerse entree hebben die iedere bezoeker een warm welkom geeft; een grote binnentuin hebben, met een overkapping en een atriumdak; voorzien zijn van een groen dak en een terras; een duurzaam en hoogwaardige kantoor­ gebouw zijn. Nieuw ontwerp Basis van de visie van de architect was het creëren van een gebouw met een structureel ritme (foto 1). Dat was mede de aanleiding voor het vervangen van de bestaande gevel (foto 3), een van de grootste uitdagingen in dit project. De oude buitenschil voldeed bovendien bouwfysisch niet meer aan de huidige eisen. Ook het betoncasco was gedateerd. Bij nader onderzoek bleek dat dit casco geschikt was voor hergebruik. Ook de kelder en de parkeergelegenheid bleken van voldoende kwaliteit. Voor de installaties gold dat deze het einde van hun levensduur hadden bereikt. In het nieuwe ontwerp zijn de installaties dan ook vervangen. Dankzij de nieuwe ING. WILLEM KLAVERVELD RO Senior Adviseur Constructies ABT bv IR. MICHIEL IJSKES Constructeur / Projectleider ABT bv auteurs In het hart van de Amsterdamse Zuidas staat, naast het NS Station Amsterdam Zuid, het markante Strawinskyhuis. Dit gebouw, met zijn oorsprong in 1972, moest worden omgebouwd tot een duurzaam kantoorgebouw met een moderne uitstraling aan de binnen- en de buitenzijde. In het ontwerp is gezocht naar evenwicht tussen nieuwbouw en hergebruik van de bestaande draagstructuur. CEMENT 3 2025 ?49 buitenschil is de energievraag sterkt ver­ minderd en konden de installaties minder zwaar worden uitgevoerd. Om deze aanpassingen in goede banen te leiden, zijn de bestaande sparingen zo snel mogelijk opgenomen in het Revit- model. De nieuwe sparingen zijn nauwkeurig afge­ stemd met de installatieadviseur. Binnen het oorspronkelijke gebouw konden de gangen en kamers het beste wor­ den omschreven als een vrij ontoegankelijke wirwar, waarin zeker bezoekers maar moei­ zaam hun weg konden vinden. De architect zag gelukkig voldoende aanknopingspunten om hier een grote slag in te slaan. Het nieu­ we ruimtelijke concept wordt bepaald door het bestaande grid van de kolommen. De regelmatige afmetingen zijn overgenomen in het nieuwe gevelpatroon. Hierdoor ont­ staat per stramien, zowel in plattegrond als in gevel, een omkadering van de werkplek. Het nieuwe ontwerp benut het natuur­ lijke licht optimaal via een nieuw atrium. Samen met de nieuwe gevel, resulteert dat in open en uitnodigende werkplekken (foto 4). 2 Het Strawinskyhuis in vroegere tijden. Foto: Marcel Steinbach 3 Situatie 19 november 2024, sloopfase gevel 2 PROJECTGEGEVENS project Transformatie Strawinskyhuis opdrachtgever Strawinskyhuis B.V. (samenwerking FLOW Real Estate en Egeria Real Estate Development) architect ZZDP Architecten constructeur ABT bv installatieadvies Wolf Dikken Advies aannemer Du Prie Bouw & Ontwikkeling oplevering april 2023 3 50?CEMENT?3 2025 Balans tussen architectuur en constructie Het gebouw kent dankzij het behoud van het constructieve grid een mooie en zichtbare balans tussen architectuur en constructie. De nieuwe gevelbekleding, bestaande uit staand metselwerk met langgerekte bakste­ nen in een lichte zandkleur, volgt nog steeds het ritme van het gebouw, maar is nu fijn­ mazig en stijlvol. Door creatieve (reken)oplossingen te gebruiken, waren er weinig concessies nodig in het nieuwe moderne ontwerp en de esthe­ tiek van het gebouw. Mede dankzij het toe­ passen van geavanceerde rekensoftware kon worden aangetoond dat de levensduur van het gebouw met tientallen jaren kon worden verlengd. Constructieve beoordeling De constructieve beoordeling vond op twee manieren plaats. Allereerst via archiefon­ derzoek met constructieve beoordeling. Op basis van de beschikbare archiefgegevens zijn (controle)berekeningen gemaakt. Daarnaast zijn er op locatie diverse inspecties en onderzoeken uitgevoerd. Daar­ bij zijn geen constructieve gebreken 4 Een blik in het nieuwe Strawinskyhuis. Foto: Jan Vonk 5 Model nieuw ontwerp Door de nieuwe metselwerkgevel wijzigde de oorspronkelijke hoge vloerrand- belasting 4 5 CEMENT 3 2025 ?51 geconstateerd. Wel was er sprake van enige lekkage in de kelder, wat te maken had met lekkende dilataties. Uit de constructieve beoordeling volg­ de dat de capaciteit in de bestaande con­ structie voldoende was om de stabiliteit van het nieuwe gebouw te waarborgen, mede doordat de gebouwhoogte niet toenam. Door de nieuwe metselwerkgevel werd de vloerrandbelasting lager. Omdat de gevel op een overstek rust, werd hierdoor het veldmoment in de nieuwe situatie groter, waarop de vloer moet worden gecontro­ leerd. De gewijzigde krachtsafdracht kon worden opgevangen door middel van het verstijven van de vloervelden met (koolstof ) lijmwapening (foto 6). Wat het geheel complex maakte, was het feit dat een deel van de bestaande vloe­ ren een nagespannen betonvloer was. Dit was destijds tijdens de bouw van het Stra­ winskyhuis een innovatieve techniek om slanke constructies te realiseren. Aanpassingen constructie Twee opvallende wijzigingen in de construc­ tie zijn het atrium en de gevel. Atrium?De oorspronkelijke buitentuin en het stalen trappenhuis hebben plaatsge­ 6 6 Toepassing van (koolstof)lijmwapening onder de vloer DIGITALISERING Een van de belangrijkste rede- nen waarom faalkosten konden worden beperkt tijdens het pro- ject, en er amper concessies plaatsvonden, is de kracht van het vroegtijdig digitaliseren van het gebouw. Het gebouw is verbeterd door te focussen op transparantie, communicatie en samenwerking. Door het bestaande gebouw te digitali- seren en constructief te analy- seren, werd inzichtelijk gemaakt welke mogelijkheden het bestaande casco had. maakt voor een nieuwe, grote, moderne bin­ nentuin en een entree- en ontvangstruimte. Voor het atrium is een nieuwe houten dak­ constructie aangebracht. Dit dak is deels voorzien van op het zuiden georiënteerde zonnepanelen en thermische warmteopslag (WKO), en deels van groen om de biodiversi­ teit te stimuleren. Met het lichte atrium als het centrale punt van het ooit wat kleurloze kantoorcom­ plex, herkent men het oude Strawinskyhuis nauwelijks nog terug. Een deel van het souterrain is bij het atrium getrokken. Ook zijn er nieuwe trap­ pen geplaatst om het atrium te ontsluiten. In het atrium zijn uitkragende vloervelden aangebracht als balkons. Ter plaatse van de entree is een nieu­ we beganegrondvloer aangebracht, op een iets lager niveau. Hiermee is ruimte geboden aan de nieuwe entree en een café, en is het gebouw toegankelijker gemaakt. Gevel?De bestaande gevel is zoals gezegd gesloopt en vervangen, mede om een gelijk­ matig gevelritme te kunnen realiseren. Op één positie in de plattegrond zijn over de volle hoogte van het gebouw twee betonnen kolommen vervangen door één stalen kolom. Deze nieuwe kolom staat op het de stra­ 52?CEMENT?3 2025 paaldraagvermogen gedimensioneerd, maar ook op stijfheid. Zettingsverschillen en scheurvorming kunnen optreden doordat in de bestaande en nieuwe fundering onder­ linge ongelijke zakkingen optreden door stijfheidsverschillen en/of belastingvariaties. De shedkappen op het atriumdak brengen door z'n vorm sneeuwophoging met zich mee. Dit is opgelost door een hogere sneeuwbelasting aan te houden. De optre­ dende reacties van de atriumkap zijn op de bestaande constructie gecontroleerd. 7 De gewijzigde krachtsafdracht kon worden opgevangen door middel van lijmwapening 7 UO-tekening situatie sloop 8 3D-model nieuwe situatie mien, waardoor een strak gevelbeeld ont­ staat. Aan de bovenzijde van deze nieuwe kolommen is een nieuwe draagconstructie aangebracht om de belasting goed in de kolom in te leiden (foto 9). Overige constructieve uitdagingen Ten behoeve van enkele nieuwe vloervelden en een nieuwe achtergevel zijn nieuwe fun­ deringspalen aangebracht. Om mogelijke zettingsverschillen en scheurvorming te voorkomen, zijn deze palen niet enkel op 8 CEMENT 3 2025 ?53 Logistieke uitdagingen uitvoering De transformatie kende ook enkele logistie­ ke uitdagingen. Zo was er sprake van een kleine, compacte bouwplaats in een zeer drukke omgeving met verschillende wegge­ bruikers, openbare ruimtes en een open­ baar vervoersknooppunt. Er is ervoor geko­ zen om de kraan los te funderen en op nieuwe palen te zetten. Het bestaande naast­ gelegen parkeerdek en de bestaande brug zijn gecontroleerd op extra belastingen, onder meer door vrachtwagens. De brug is naar aanleiding daarvan versterkt. Voor het uitvoeren van de sloopwerk­ zaamheden is een werkplan vastgelegd zodat de stabiliteit en de veiligheid niet in het geding kwamen. De verschillende bouw­ fasen zijn ingepland in overleg met de aannemer en beoordeeld in relatie tot de bestaande constructie. Duurzame constructie Tijdens de transformatie zijn diverse maat­ regelen genomen op het gebied van duur­ zaamheid en circulariteit. Denk aan het optimaal gebruikmaken van de bestaande constructies. Ontwerpopgaven zijn ingepast in de bestaande constructie zonder afbreuk te doen aan de hoofddraagconstructie. Het gebouw is, mede dankzij de inzet van ener­ giezuinige apparatuur, de zonnepanelen en de WKO, sterk verbeterd op het gebied van duurzaamheid, comfort, energiezuinigheid en esthetische uitstraling. Het duurzame ontwerpproces, waarbij dankzij het benut­ ten van de goede eigenschappen van ver­ schillende materialen de milieu-impact is geminimaliseerd, leidde onder meer tot de certificering van het Strawinskyhuis tot BREEAM Outstanding. Terugkijkend Bij het optimaliseren van de hoofddraag­ constructie van het Strawinskyhuis lag de focus op drie aspecten: 1?het minimaliseren van de milieubelasting 2?een slimmer ontwerp van de betoncon­ structie 3?de efficiëntere inzet van materialen door slimme vormgeving. Er is gekozen voor het behoud van de beton­ constructie in plaats van voor nieuwbouw. Dit omdat het gebouw in een goede staat verkeerde én voldoende constructieve mogelijkheden bood. Bovendien was deze aanpak beter uit te voeren dan nieuwbouw gezien de locatie van het gebouw: te midden van het drukke internationale kennis- en zakencentrum van Amsterdam, waar sprake is van veel verkeersbewegingen. De transformatie van het Strawinsky- huis, met zijn constructieve hoogstandjes, is een schoolvoorbeeld van succesvol binnen­ stedelijk bouwen. Dit alles heeft ook geleid tot een nominatie van de Betonprijs 2024 in de categorie Bestaande Bouw.? Op één positie moesten twee betonnen gevelkolommen worden vervangen door één kolom 9 9 Tussen de plek waar oorspronkelijk twee kolommen stonden, staat nu één nieuwe kolom 54?CEMENT?3 2025