C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gVeiligheid52 cement 2007 4Uit de interviews met vertegen-woordigers van partijen uit hetbouwproces valt in ieder geval ??nding op te maken. De meningenover de mate waarin de construc-tieve veiligheid in gevaar is, ver-schillen per betrokken partij. Ookover de oorzaken van foutenwordt verschillend gedacht, net alsuiteraard over de oplossingen.Constructeurs en betrokkenen bijde regelgeving trekken wel hardaan de bel, maar de oplossingendie zij aandragen, vinden nauwe-lijks weerklank. De constructeurslaten zich horen omdat zij hunopdrachten door de marktwerkingsteeds beperkter zien worden,terwijl de kans op fouten en aan-sprakelijkheid toeneemt.Sommige partijen zijn (nog) nietovertuigd dat er iets structureelmis is met de Nederlandse bouw.Het keiharde bewijs in de vormvan statistieken is er immers niet.Ook de onderzochte oorzaken vande bekende bouwincidenten gevengeen eenduidig beeld, althans nietzodanig dat er een heldere struc-turele lijn zichtbaar wordt. Er zouook sprake kunnen zijn van eennetwerk van lijnen die het(in)zicht vertroebelen.De gevallen die de media halen,zijn zodanig ernstig dat diversepartijen schoorvoetend toegevendat er toch wel iets mis zoukunnen zijn. De politiek althans,bij monde van Adri Duivesteijn,wil onderzocht zien of de markt-werking soms leidt tot meer risi-co's voor de veiligheid. Deopdrachtgevers, vertegenwoordigddoor de Neprom, lijken hun ver-Moderne samenleving grootste risicofactor?Evaluatie standpuntenconstructieve veiligheidIne ter Borch, archispecials.comAlle partijen uit het bouwproces, van projectontwikkelaar, tot constructeur enaannemer, hebben naar aanleiding van een aantal recente bouwtragedieseen eigen mening over de constructieve veiligheid. Een keihard bewijs voorstructurele misstanden in de bouw is er echter niet. Ook zijn er nog geen con-crete plannen* om nieuwe bouwfouten te voorkomen, zo blijkt uit het sym-posium `Constructieve veiligheid' van 24 april en uit de interviews met belang-rijke vertegenwoordigers uit het bouwproces in deze Cement.1 |Door een storm zijngevelplaten losgeruktvan het SBS 6 gebouw inAmsterdam(foto: WFA)* Het CUR project `Leren van Instortingen'is ??n van de initiatieven, waarin hoofdrol-spelers in het bouwproces, zoals BouwendNederland, ONRI, VROM gezamenlijkwillen leren van fouten en daarmee nieuwebouwfouten willen voorkomen. Ook wordtnagedacht over de registratie en kwantita-tieve informatie van constructiefouten.Vooralsnog wordt slechts een beperkteselectie van fouten onderzocht, want vaneen structurele `openbare' registratie en eva-luatie van bouwfouten is nog geen sprake.Vanwege de diversiteit aan oorzaken zijnhieruit vrijwel onmogelijk concrete plannente maken voor het voorkomen van fouten.C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gVeiligheidcement 2007 4 53antwoordelijkheden serieuzer tewillen nemen dan voorheen. Maarvooralsnog leidt dat niet tot ingrij-pende verandering van hunmanier van opereren in het bouw-proces. Een gedragscode voorgoed ondernemerschap is inonderzoek, maar zicht op totwelke aanpassingen dat zoukunnen leiden, is er nog niet.Integendeel, het voorstel in hetPlan van Aanpak voor de terug-keer van de hoofdconstructeurwordt verworpen, omwille van hetbehoud van het voordeel van con-currentie bij een vrije marktwer-king. Wel wordt toegegeven dat debudgetten voor constructeurs welerg zijn uitgekleed en dat dit tenkoste gaat van kwaliteit. Ook is erzeker wel een controlerende taakvoor een constructeur in de uit-voeringsfase weggelegd, maar datis dan weer de verantwoordelijk-heid van de aannemer. De verant-woordelijkheid van de opdrachtge-ver speelt zich af op het gebiedvan verifi?ren van het waarborgendat deze controle ook plaatsvindt.De aannemerij ziet ook weinig inde co?rdinerende hoofdconstruc-teur die meegaat vanuit hetontwerp naar de uitvoeringsfase.De controlerende taak ligt volgenshen bij de uitvoerende partijen diedan zelf de vrijheid en de verant-woordelijkheid hebben al of nieteen constructeur in te schakelen.Ondertussen betrekt iedereen zijnstellingen en gebeurt er weinig.Inderdaad, er is niet ??n partij aante wijzen waar de oorzaken liggenvan toenemende bouwfouten,waarbij de veiligheid in het gedingis. In de hele procesketen gaat ervan alles mis. De betrokken par-tijen in het bouwproces wijzenallerlei oorzaken aan zoals: ver-snippering van het bouwproces,marktwerking, tijdsdruk, uitge-klede budgetten, slechte commu-nicatie, slechte controle en falendeco?rdinatie, gebrek aan kennis,falend onderwijs, gebrek aan vol-doende geschoold personeel,invoering van de computer dieconstrueren tot op het randjemogelijk maakt, complexe regel-geving, slechte controle en hand-having van de overheid.S y m p o s i u m c o n s t r u c t i e v ev e i l i g h e i dAl deze factoren waren ook tehoren op het symposium Con-structieve Veiligheid van de Beton-vereniging in het Olympischstadion op 24 april j.l. ProfessorHugo Priemus, decaan van defaculteit Techniek, Bestuur enManagement aan de TU Delft,legde daar nog eens uit hoe hetzat met het Bos en Lommerplein.E?n van de fouten was veroor-zaakt door tijdsdruk op de bouw-plaats en miscommunicatietussen de betonvlechters en destortploeg. Twee vlechtploegenaan het werk op de bouw, waarbijer kennelijk te weinig mankrachtwas om de planning te halen. Debetonwagens stonden bij de eneploeg klaar om te storten zodathulp werd ingeroepen van deandere ploeg om het vlechtwerk afte maken. Bij terugkomst bij heteigen werk bleek ook daar hetbeton al gestort, terwijl het vlecht-werk nog niet klaar was.Zo simpel kan het misgaan. Zoude staat van het vlechtwerk zijnteruggekoppeld naar de construc-teur om de veiligheid te toetsen?Had het werk niet moeten wordenstilgelegd?Is dit nu een incident of hetgevolg van structurele misstandenin het bouwproces? Het is maarnet hoe je het bekijkt.Op het symposium kwam in deverschillende workshops depositie van de constructeur aan deorde. De trend om de constructieop te knippen in deelopdrachten,zonder duidelijke deskundige enverantwoordelijke voor de samen-hang aan te wijzen, deed de vraagrijzen of constructeurs zo'nopdracht nog wel moeten aanne-men. Zolang deze opstelling nietwordt gedekt door de eigen bran-cheorganisatie, maar ook dooropdrachtgeversorganisaties of detoetsende instanties, zal dat heellastig zijn. Niemand snijdtimmers graag in het eigen vlees.Als een soort tussenoplossingwerd voorgesteld een hogere vei-ligheidsnorm te hanteren bijdeelopdrachten, bijvoorbeeld 2,0in plaats van 1,5. Voor deopdrachtgever betekent dat extramateriaalkosten, die terugver-diend kunnen worden met deopdracht voor co?rdinatie en con-trole. Aardig, maar dat voorkomtgeen fouten in de uitvoering. Ookbij een norm van 2,0 geldt dat nietgoed uitgevoerd of zonder samen-hang met de rest, de constructieveveiligheid nog altijd gevaar loopt.V r o e g e r a l l e s b e t e r ?Terwijl de betrokken partijen ver-dwalen in cirkelredeneringen enroepen om duidelijke afbakeningvan verantwoordelijkheden, tekentzich toch een herkenbaar beeld af2 |De te lichte dakconstruc-tie van het OlympischStadion in Amsterdamwerd door een stormweggeblazen(foto: WFA)C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gVeiligheid54 cement 2007 4dat zich niet alleen beperkt tot debouwwereld. Dit beeld komt inmeerdere sectoren van de samen-leving bovendrijven. Het lijktinderdaad structureel te wortelenin onze moderne samenleving. Zogaat er ook de laatste tijd in degezondheidszorg veel mis. Markt-werking in de ziekenhuizen heeftook voor ziekenhuisproceduresgrote gevolgen en daarmee voorhet welzijn van de pati?nten. Effi-ci?nt tot op de minuut beschrijvenhoe lang een handeling magduren, mag dan in theoriekloppen, de praktijk blijkt weer-barstiger. Ook hier zijn de proce-dures opgeknipt in talloze deelta-ken, die een goede communicatieen co?rdinatie vereisen voor eengoed resultaat. Op de verpleegaf-delingen klinkt de roep om terug-keer van de hoofdverpleegster alsco?rdinator voor de vele deeltijd-werkers die met een pati?nt bezigzijn. Was dan vroeger alles beter?Nee, naast het intreden van demarktwerking is er een enormetechnische ontwikkeling doorge-maakt, maar de maatschappelijkeorganisatie en de randvoorwaar-den die noodzakelijk zijn om dekwaliteit en de veiligheid te waar-borgen, zijn ergens in het proceslosgelaten. Het wordt op allefronten in de maatschappij duide-lijk dat er teveel is geschrapt,gestroomlijnd en aan de markt-werking overgelaten.Logisch dat het evalueren enonderzoeken van fouten [1] geeneenduidig beeld oplevert. Proces-sen zijn letterlijk schakelkettingengeworden van kleine deeltjes.Voor een kwalitatief goed proces-resultaat wordt er een veel groterewissel getrokken dan voorheen opkennis, communicatie en kennis-overdracht van elk van de deeltjes.Het zijn alle factoren samen dieleiden tot fouten en misstandendie telkens op een ander punt inde ketting kunnen opduiken. Er isgeen eenduidige oplossing vooreen complex probleem dat zichniet alleen bouwbreed maar ookmaatschappijbreed voordoet. Onzemoderne samenleving wordt gere-geerd door marktdenken, concur-rentie, optimalisatie van proces enmateriaal. De vraag is wel als degeest eenmaal uit de fles is, hoe ermet die geest te leven valt. Allesbegint met inzicht in de situatieen zover is het kennelijk nog niet,getuige de vele verschillendevisies van de ge?nterviewden.O v e r d e s c h u t t i n gToch is de bouwwereld wel enigs-zins in beweging, er wordtimmers gediscussieerd over oplos-singen of verbeteringen in heteigen vakgebied. Natuurlijk is hetbelangrijk eerst de zaakjes in heteigen vak goed op orde te hebben,dat wil zeggen zorgen dat prakti-serende vakgenoten beschikkenover adequate kennis en inzicht.Daarmee ben je er nog niet. Er zalover de schutting moeten wordengekeken en er zullen meer geza-menlijke initiatieven ontplooidmoeten worden, ook al is er bij debetrokken partijen verschil ininzicht. Overleg met opdrachtge-vers om duidelijk te maken dathet tegen bodemprijzen geven vandeelopdrachten aan constructeurs,grote risico's met zich meebrengt.Ook gedragcodes van ONRI-ledenzullen weinig helpen als er nogsteeds constructeurs zijn die zulkeopdrachten aannemen enopdrachtgevers zijn die ze geven.Aannemers ervan overtuigen datalleen gekwalificeerde construc-teurs inzicht in samenhang waar-borgen. Overigens zou het ookniet zo gek zijn om een basisni-veau van kennis en inzicht teeisen van de aannemerij. Vervol-gens moeten we eisen dat bouw-aanvragen alleen worden goedge-keurd, als er op samenhang isgecontroleerd door erkende con-structeurs. Ten slotte, en dat isniet onbelangrijk, moeten wegezamenlijk druk uitoefenen opde overheid om iets aan hetonderwijsniveau te doen. Nu eensniet uit commerci?le overwegin-gen omdat leerlingen die hetarbeidsproces ingaan geen `up todate' kennis zouden hebben vanproducten of materialen, maarveel fundamenteler omdat leerlin-gen geen inzicht meer hebben.Overigens geldt dat natuurlijk netzo hard voor de opleiders zelf,want uit onderzoek blijkt dat hetook bij deze categorie slecht isgesteld met kennis en inzicht.Daarnaast zal er veel meer aan-dacht moeten zijn voor basisvaar-digheden als communicatie. Hetmoderne (bouw)proces eist vanalle deelnemers andere vaardighe-den dan voorheen, daar valt nogeen flinke slag te maken. nL i t e r a t u u r1. CUR Rapport `Leren van Instor-tingen'.3 |Eerste berichtgevingover het balkondrama inMaastricht in dagbladVolkskrant. De hoofdrol-spelers verwijzen hoofd-zakelijk naar elkaar. Algauw bleek duidelijk datde Isokorf niet het pro-bleem was. In de rechts-zaak tegen de driegedaagde bedrijven(aannemer Smeets, con-structeur B&SConstructies, voorheenVerbossen, en bouwad-viesbureau Kaskon) iswegens gebrek aanbewijs uiteindelijk alleende constructeur veroor-deeld.