EUROPA, MARKT IN BEWEGINGir.H. van Tongeren. directeur Engineering & Technologie, Ballast Nedam BV, AmstelveenDe meeste bouwbedrijven verwachten volgens een recent onderzoek, uitgevoerd inopdracht van de NMB, niet zoveel effect van de Europese ??nwording op het eigenbedrijfsgebeuren. Verondersteld wordt dat de weinig verontruste reactiehoofdzakelijk wordt bepaald door de mening van de kleinere bedrijven die zichveilig voelen binnen de lokale traditionele ambachtelijke sfeer. Grotere bedrijvenkijken daar anders tegenaan. Zij zijn genuanceerder over mogelijke bedreigingen engeboden kansen, al voelen zij zich niet de mindere van buitenlandse bedrijven. Welis het zeker dat zij hun Europese collega's zullen tegenkomen, niet alleen op deEG-markt, maar ook op de eigen Nederlandse markt. De visie van ir. Van Tongerenis die van het grote bouwbedrijf, waarvan de belangen in bepaalde opzichtenworden gedeeld door ingenieursbureaus en toeleveranciers aan de bouw.Een grote thuismarkt biedtde mo-gelijkheid tot diversificatie. Hetlaatste is een voorwaarde voorbouwconcerns. Zonder blijvende aan-dacht voor de ontwikkeling van hoog-waardige technologische know how opeen breed toepassingsgebied is het on-denkbaar om als bouwconcern te kun-nen bestaan. Vanuit deze invalshoek be-zien, zijn de randvoorwaarden in Ne-derland niet bijzonder gunstig. Enkelevoorbeelden:- voor het bouwen in ofop rots kunnenNederlandse ondernemers hiermeealleen in het buitenland ervaring op-doen;- met uitzondering van de heipaal zijndevooronslandzo belangrijkefunde-ringstechnieken in hoofdzaak ont-wikkeld en ge?ntroduceerd doorFransen, Italianen en Duitsers;- de bouw van kerncentrales in Neder-land is zeer bescheiden invergelijkingmet het buitenland;- de voorspantechnieken in de beton-bouw zijn in het algemeen ontwik-keld door buitenlandse ondernemin-gen;- de Nederlandse ervaring in de bouwvan wegen en spoorwegen beperktzich tot de aanleg in weinig geacci-denteerd terrein;- echte hoogbouw die in de naaste toe-komst een hausse lijkt te gaan door-maken, ontbreekt nagenoeg op de re-ferentielijsten van bouwers eningeni-eursbureaus.Het is jammer dat specifieke Neder-landse ervaringen op het gebied van dewaterbouwkunde onvoldoendewordenbenut als gevolg van budgetbeperkin-gen in de betreffende sectoren.Als een andere minder gunstige om-Cement 1988 nr. 12standigheid wordt het feit genoemd datin Nederland tenauwernood zwarewerktuigbouwkundige industrie wordtaangetroffen. Bijna alle materieel tenbehoeve van uitvoeringstechniekenmoet worden ge?mporteerd. Daardoorverkeert de Nederlandse aannemer nietin de omstandigheid om in samenwer-king met de betreffende industrie unie-ke uitvoeringsmethodes tot ontwikke-ling te brengen.Daartegenover staat wel dat de Neder-landse omgevingscondities zeer gunstigzijn voor de industrialisatie van hetbouwprodukt. De prefab-industriestaat op een kwalitatiefhoog niveau endat geldt ook voor de toeleverende in-dustrie?n voor materialen. Deze om-standighedenzijnvan niet geringe bete-kenis met het oog op de mogelijkhedenbinnen een Europese markt.Dynamiek van deze tijdMaatschappelijke, technologische enmarktontwikkelingen hebben een sterkelkaar be?nvloedende wisselwerking.Het bouwproces en het bouwproduktzijn aan grote veranderingen onderhe-vig. Op dezeversnelling oefentdeEuro-pese ??nwording nog een extra stimu-lans uit. In dat veranderingsproces zijnverschillende stromingen te onder-scheiden.Maatschappelijke tendensenDe maatschappij schept een gebouwdeomgeving en eeninfrastructuurdie pas-sen bij de eisen van de tijd. Dat heeft temaken met wonen, werken en trans-port, de stad en zo meer. Er doen zichfunctionele veranderingen voor aan devraagkant van de bouw, die niet geringefinanci?le consequenties hebben. Debouw zal op deze ontwikkelingen moe-ten inspelen, met anderewoorden moe-ten anticiperen op in gang gezette ver-anderingen. Het zijn tendensen die zichzowel in Nederland als in de andereWesteuropese landen voordoen.Technologische tendensenMateriaalontwikkelingen in andere in-dustri?le sectoren leiden tot een imple-mentatie in de bouw. De betontechniekbijvoorbeeld wordt be?nvloed door hetbeschikbaar komen van nieuwe mate-rialen (kunstvezels, hulpstoffen enz.).Een dergelijk aanbod biedt nieuwe per-spectieven bij het scheppenvan eengro-terevraag en hetbereikenvan een hoge-re produktiviteit, c.q. betere kwaliteit.Zij kunnen er toe leiden dat door me-chanisatie, automatisering en robotise-ring de ambachtelijkheid in de bouwverder wordt teruggedrongen.In deze evolutie is volgens de verwach-tingen aan de utiliteitsbouw een voor-trekkersrol toebedacht.De marktDe Nederlandse aannemerij speelde totdusvereenbescheidenrol op hetterrito-rium van de partners in de EG. Wellichtbieden zich mogelijkheden aan om eengroter marktaandeel te veroveren nublijkt dat in landen als Engeland enSpanje een forse groei van de bouwpro-duktie wordt verwacht. In beide landenligt het produktieniveau in de bouwlaag, gerekend per hoofd van de bevol-king.Een toenemende internationaliseringinde bouw is te verwachten. Er zullen sa-menwerkingsverbanden ontstaan doorovernames, privatisering en fusies. Ver-trouwde relaties in de bouw gaan op ingrote private opdrachtgevers. Verwacht21wordt dat het zwaartepunt van Europe-se activiteiten zich naar het zuiden ver-plaatst. Het gereedkomen van de ka-naaltunnel zal daaraan bijdragen. Hetbetekent dat deze opdrachtgevers ver-der van Nederland verwijderd raken.Dynamiek binnen de NederlandseaannemerijIn het kader van de Europese ??nwor-dingworden de belangenvan de Neder-landse bouw door de bestaande bran-che-organisaties behartigd. Veel van de-ze belangen zijn gemeenschappelijk,maar soms lijken ze ook strijdig met el-kaar. Dat maakt slagvaardig inspelen opde behoefte aan technologie-ontwikke-ling en het daarmee samenhangend on-derzoek er niet gemakkelijker op.PLANVORMING? ONTWERPfABRICAGE.UITVOERING GEBRUIK,,.I--__IL-__.J.?---,INVLOEDBESL.ISSINGOP DEKOSTEN80. RO"VAN DEINVES-TERINGENJl-'L---,--_~I____~ TIJD I BOUWFA,SENONTWERP- UITVOEAINoa?aEaLl.IINO IEILla81NGI ONDERWIJS I ONDERZOEK I,~mf\:::GROOTTEt"L PROJECTEN4 MNT"LTOP-SEGMENT PROJECTENEN KENNISOMGEVINGDe overheid wordt dikwijls verweten 1----------------+-----.----------1dat kwaliteit niet wordt gehonoreerd. 1 Relaties tussen projectfasen en 2 Om in de Europese markt eeninvesteringen. De bouwbedrijven eigen plaats in te nemen, isOokde private opdrachtgever legtveel- zijn genoodzaakt zich breder te gebruik van geavanceerde technologieal de nadruk op de laagste aanvangsin- ontwikkelen dan alleen de uitvoering noodzakelijk. Kwaliteit van onderzoekvestering. De aannemer die druk doen- om meer invloed te krijgen op de en onderwijs zullen van invloed zijn opde is om kwaliteitsborgingssystemen kostenopbouw. de positie van de grote bouwbedrijven.binnen zijn bedrijf door te voeren, on-dervindt in dat opzicht weinig stimu-lans.Ook innovatie heeft niet altijd de windmee. Het bouwwerk vergt een grote in-vestering aan kapitaal. Opdrachtgeversspelendaarbij graag op safe.]uisthet tra-ditionele bouwen biedt zekerheden enwordt voldoende beheerst door zeerveel aannemers. Daartegenoverstaat datinnovatie onzekerheden biedt.Kwaliteitsborging brengt daarin geenverandering. Immers, dit systeemlegt inbeginsel voornamelijk organisatorischeprocedures vast als waarborg voor zorg-vuldig werken. Het vervangt een stuktoezicht van de opdrachtgever door in-zicht te bieden in de organisatie enwerkwijze gedurende het bouwproces.Dat is een belangrijke stap voorwaarts,maar voor de opdrachtgever blijft hetprobleem bestaan dat maar moeilijk ge-wicht kanworden toegekendaankwali-teitsborging, als dat geen financi?le ga-ranties oplevert voor de kwaliteit vanhet eindprodukt.Verbreding van het bouwbedrijfDelaatste tijd hebbenverschillende Ne-derlandse bouwers zich breder ontwik-keld. Het initi?ringsproces van bouw-werken wijkt vaker afvan het traditio-nele patroon. Een snelle realisatie heeftvoor opdrachtgever ofbelegger dikwijlsde prioriteit.Het opvoeren van de bouwsnelheidvormt een belangrijke opgave die zowelconsequenties heeftvoor de technologievan industri?le toelevering als voor dievan de bouwplaats. Het bouwbedrijfspeelt hierop in met een sterke ontwik-22keling van de vaardigheden om projec-ten vanuit de initi?ringsfase te genere-ren (fig.la-b).Daarvoorzijnnodig:plan-vorming, projectontwikkeling, project-management, ontwerp en engineering.Ook andere marktpartijen wordendaarbij betrokken.Het bouwbedrijf zal daarnaast ook hetbeheer, onderhoud en de exploitatienaar zich toe moeten trekken. Dit biedttevens het voordeel dat bij het ontwerpmeer rekening kan worden gehoudenmet het belang van de gebruikers.De verbreding van het bouwbedrijfvormt een door de markt afgedwongenontwikkeling die aanzienlijk moetwor-den versneld om de publiek-privateaanpak van veel grote projecten moge-lijk te maken. Dit is een gevolg van hetterugtreden van de overheid.Voor alle fasen van het bouwproces die-nen de desbetreffende disciplines be-schikbaar te komen en in een ge?nte-greerd geheel te opereren. Ongetwijfeldheeft dit een grote invloed op de tradi-tioneel gegroeide bouwcultuur. De uit-voering van het bouwwerk vormtslechts een schakel, weliswaar een zeerbelangrijke, omdat in deze fase hetgrootste deel van de ge?nvesteerde gel-den wordt omgezet.Vooral grote projecten die op de om-schreven wijze worden aangepakt zijnpotenti?le dragers van innovatie. Detechnologische ontwikkelingen hierbijzullen in hoofdzaak moetenworden ge-financierd uit de geldstroom voor deuitvoering.Bij deze ontwikkelingen waaraan ookonderzoekinstellingen bijdragen,neemt het bouwbedrijf een centraleplaats in. Dit is immers verantwoorde-lijk voor de realisatie van een ge?nte-greerd concept, Dat sluit overigens nietuit dat betrokkenen bij de bouw ook opgeheel eigen wijze technologie?n kun-nen ontwikkelen.Naar een Europese marktBij alle aandacht voor de Europese con-currenten moet niet worden vergetendat er groteJapanse en Koreaanse aan-nemers zijn die hun exportmogelijkhe-den nog maar ten dele hebben ingezet.Deinvloedvan deze bedrijven moetnietworden onderschat. Zij kunnen er toebijdragen dat de in een versnelling ge-brachte ontwikkelingenbinnenhetEG-gebied overgaan in turbulentie.De vertrouwensrelatie opdrachtgever -bouwer is op de Nederlandse thuis-markt een ideale voedingsbodem voorde ontwikkeling van de technologie ge-weest. Bij de verdere verbreding naar'management' en 'design contractor' alsvoorbereiding op de EG-markt, is hetvan grootbelang omgreep te houden opde grote projecten van de thuismarkt.Het daadwerkelijk uitvoeren van wer-ken sluit het uitbesteden naar onder-aannemers niet uit. Kleinere aannemerskunnen zich kansrijk maken door spe-cialisatie in bepaalde sectoren van debouw: enerzijds door zich toe te leggenop een speciale uitvoeringstechniek, an-derzijds door de aanbieding van bouw-werken volgens een industrieel concept.Cement 1988 nr. 12