I I IVOORSCHRIFTENEUROCODES EN DE NIEUWEGENERATIE NEDERLANDSEVOORSCHRIFTEN (m)STAND VAN ZAKEN BIJ 'BETON'ing.A.Gerritse, afdeling Speurwerk en Ontwikkeling HBG NV, lid Redactie EC2De Nederlandse regelgeving op het gebied van de bouw is in grote mate eenafspiegeling van de Europese situatie. Als fundamentele voorschriften kunnen deEurocodes niet los worden beschouwd van de in voorbereiding zijnde .produkt- enmateriaalnormen. CENspeelt in het geheel een centrale co?rdinerende rol. Er blijktnog veel te doen, vooral internationaal 111.aar ook in eigen land.Enkele gedachten over de status van de Eurocodes en over de wijze waarop zerechtsgeldigheid krijgen.Tabel 1Relaties constructieve voorschriften Beton en Staalbasis-eisen beton staal materiaal-normeringModel Codes Vol. I Vol. 11 Vol. III Nat. normen +ISOInt. Organisaties GCSS) (GEB) (CECM)Eurocodes EC1 EC2 EC3 CEN-standards(EG +EFTA)Nederland TGB- TBG-beton TGB-staal NNI-normenalgemeen (VB)Alvorens in volgende nummersvan Cement in te gaan op speci-fieke technische deelonderwer-penwordt in deze bijdrage aandacht be-steed aan de huidige stand van zaken envoorzovermogelijkop de teverwachtenconcrete documenten, die Europese enNederlandse regelgeving vorm zullengeven. Uiteraard is het navolgendevooral gericht op het bouwen met be-ton.Ter voorbereiding vande open Europe-se markt, Euromarkt genaamd, die eind1992 een feit moet zijn, wordt hard ge-werkt aan de harmonisatie van voor~schriften in Europa. Immers, alleen bijeen samenhangendEuropees stelsel vantechnische en administratieve voor-schriften is het mogelijk om een werke-lijk vrij verkeer van goederen, personenen diensten te realiseren. Dat geldt ookvoor de bouw [1] en [2]. Gezien de snellevoortgang en het grote belang daarvanwas een deel van de voordrachten tij-dens de Betondag 1988 gewijd aan detoekomst van de bouw in de Euromarkten de voorbereiding van uniforme re-gelgeving.De grondslag van de technische en ad-ministratieve regelingen is door de EGneergelegd in de Europese RichtlijnvanBouwprodukten, voluit: 'Richtlijn vande Raad betreffende onderlinge aanpas-sing van de wettelijke en de bestuurs-rechtelijke bepalingen der lid-staten in-zake voor de bouw bestemde produk-ten'.Ditdocumentverkeertin de eindfase enzal naar verwachting binnenkort wor-den gepubliceerd. Het regelt ondermeer de totstandkoming van:- fundamentele voorschriften (zoalsEu~rocodes);- Europese technische specificaties (zo~als normen en technische goedkeurin-gen).Op grondvanhetlaatste kunnener 'ver-klaringen in overstemming met ...' totstand komen (conformiteitsverklarin-gen, EG~merktekens, enz.) die voor deEuropese vrije handel van belang zijn.Wat betreft het bouwen in beton verke-ren twee kenmerkende documenten nuinde eindfase endezezullen binnenkortworden gepubliceerd, namelijk:- Eurocode 2, de basiscode voor het ont-werpen van betonconstructies;- de CEN-normENV 206; de normvanBeton als materiaal.Model-Codes, Eurocodes en CENIn elk land is in de loop der jaren eenstelsel gegroeid van codes (ontwerpre-gels), normen, certificeringssystemen engebruiken in de bouw. Per land is dejuri-dischebasis verschillend en veelal wordtuitgegaan van nationaal geproduceerdematerialen.Met veel elan heeft het CEB (Comit?Euro-International du Beton) in 1962de aanzetgegeventot een internationaalmodel voor het ontwerpen van con-structies. Deze Model Code for Concre-te Structures is enkele malen vernieuwden aangepast aan recente resultaten vanonderzoek. De laatste versie is van 1978;in 1990 zal een compleet herziene Mo-del Code verschijnen.Het baanbrekende werk van het CEB isdoor meerdere internationale techni~sche organisaties - op andere materiaal-gebieden - gevolgd. De basis-eisenvoorde probabilistische veiligheidsbeschou-wing zijn daarbij opgesteld door hetJCSS Goint Committee on StructuralSafety) (tabel 1). Model Codes hebbenhetvoordeel dat ze tot niets verplichten,maar wel richting geven.Cement 1989 nr. 3 25De EG heeft destijds opdracht gegevenom op grond van die Model Codes Eu-ropese - geharmomseerde - normenvoor het ontwerpen tot stand te bren-gen. Dezezouden dekernvande techn?-sche regelgev?ng (fundamentele docu-menten) moeten vormen en derhalvewel een bindend karakter hebben. DusEurocode 1 (EC1), Eurocode 2 (EC2)enz. Een van de belangrijkste uitgangs-punten daarbij is dat de veiligheidsni-veaus onafhankelijk van het toe te pas-sen constructiemateriaal worden be-paald [3].Bij de Nederlandsevermeuwingvan heteigen normenpakket is door betrokke-nen steeds - metbehoud van eigen v?sie- sterk aangeleund tegen de Europeseontwikkelingen voor zover die bekendwaren. Datgeldtookinhoudelijk. Daar-mee wordt ernaar gestreefd om schok-effecten bij de invoering van het Euro-pesestelselzoveel mogelijk tebeperken.Naast ontwerpcodes zoals de VB, be-staat in elk land een min ofmeer uitge-breid stelsel van bijbehorende normenvoor materialen, produkten en beproe-v?ngen.In Europees verband fungeert CEN(Centre Europ?en de Normal?sation),waarvan hetNNI hetNederlandse l?d is,als de ordende instantie. De CEN-orga-nisatie omvat zowel de EG- als deEFTA-landen. Dat laatste kan compl?-caties geven, daar de gemaakte afspra-ken binnen CEN betekenen dat eeneenmaal aangenomen Europese normverplichtend wordt. Eventuele nationa-le normen op hetzelfde gebied komendan te vervallen.Het lag voor de hand om in het kadervanEuropese regelgev?ng de CEN-nor-men te hanteren, voor zover die be-schikbaar zijn.DeEG is dan ook recent met CENover-eengekomen dat de laatste op korte ter-mijn een 'compleet' stelsel Europesenormen opstelt, ten behoeve van hetvrije handelsverkeer van belangrijkeprodukten in de bouw. Hiervoor is inverband met de vereiste spoed ook eenfinanci?le regeling getroffen.Hetzieter dus naar uitdatde normeringvoor bouwprodukten en bouwmateria-leninEuropazowelbinnenals buitendeEG, op dezelfde 'Europese' documentengebaseerd zijn.Wel kanwordenverwacht datbij de tot-standkomingvan deproduktnormendetegenstrijdige belangen een grotere rolspelen dan bij de constructieve voor~schriftenhetgevalis.Bij die laatsteis im-mers door de kennisname van de ModelCodes al een zekere vorm van overeen-stemming bereikt.26IVOORSCHRIFTENSamenhang constructieve voor-schriftenIn tabel 1 zijn schematisch de relatiestussen de constructieve voorschriftenaangegeven. Eenvoudigheidshave is detabel beperkt tot constructies in betonen staal. Voor de overige constructievematerialen zoals hout en metselwerk,geldt een overeenkomstige opzet. DeEuropese stand van zaken is hierbij watminder ver, maar de snelheid waarmeewordt gewerkt, moet met worden on-derschat.In totaal zijn er 9 Eurocodes in voorbe-reiding, die elk naast het basisdeel nogmeerdere delenenlofappendiceszullenOmvatten. Het zijn:EC1 - Gemeenschappelijke uitgangs-punten (basisfilosofie);EC2 - Betonconstructies;EC3 - Staalconstructies;EC4 - Staal-Betonconstructies (samen-gestelde constructies);EC5 - Houtconstructies;EC6 - Metselwerkconstructies;EC7 - Funderingen;EC8 - Aardbevingen;EC9 - Belastingen.EC2 trnI EC7 zijn dus materiaalgebon-den.EC8 tlm EC9 zijn in feite belastingsge-vallen, waarbij EC8 vooral de ontwerp-kanten van die specifieke belasting om-vat.Van EC1 bestaat wel een concept, maardatis metverder uitgewerkt. De belang~rijkste bepalingen worden in hoofdstuk2 van de overige EC's samengevat.Van EC2 en EC3 zijn de basisdelen ge-reed zoals hierna verderwordt aangege-ven.EC4 is ver gevorderd; van EC5 tlmEC8zijn concepten beschikbaar waaraan re-dacties verder werken. EC9 zal ca. 20hoofdgroepen bevatten. Van de eerstedelen (eigen gewichten, nuttige belas-tingen enz.) verschijnt medio ditjaar de'defimtieve' versie.StatusDe formele status van de Eurocodes wastot voor kort nog onduidelijk. Nu is teverwachten dat de Eurocodes als CEN-norm een offici?leEuropese normwor-den. Daarmee is de relatie gewaarborgdtussen de Eurocodes met de ondersteu-nende Europese produktnormen (voorcement, beton, wapemngsstaal enz.).Deze produktnormen zijn reeds bijCENin bewerking ofworden door haarin bewerking genomen.Voor de status van Europese normenkanworden gekozen tussen deEuropesenorm (EN), die 6 maanden na aanVaar-ding de nationale norm op hetzelfdewerkgebied vervangt of de Europesevoornorm (ENV) die voor een periodevan 3jaarwordt vastgesteld. Na verloopvan die 3 jaar kan de Europese voor-norm worden gepromoveerd tot Euro-pese norm, dan wel, na wijziging,op-nieuw als Europese voornorm wordengepubl?ceerd. .Er zullen overigens krachtige argumen-ten moeten worden aangevoerd om eenEuropese voornorm opmeuw als voor-norm te publ?ceren.Voor de Eurocodes, waarvan mag wor-den aangenomen dat ze als ENV zullenverschijnen, is de periode van 3 jaar,waarna deze de nationale norm ver-vangt, vooralsnog met van toepassing.Het is de bedoel?ng dat Eurocodes ennationale normen gedurende een lan-gere periode beide rechtskrachthebben.Echter, Europese voornormen kunnenin bestekken van kracht worden ver-klaard, waardoor de nationale normbuiten spel wordt gezet.De optionele status houdt dus in, dat dehuidigeVBvankrachtblijft tenzij ineenbestek EC2 als Europese voornormwordtvoorgeschreven. In de periodedatbeide parallel 'geldig' zijn, kunnen metnaar behoeftede gunstigsteartikelen uitbeide gekozen worden. Een constructiedient of met EC2 danwel met de VB(VBOB) te worden ontworpen.Materiaal en produktnormenBehalve aaneenstelsel van normenvoorde ontwerper!constructeur, waarvanEurocode 2 'Betonconstructies'. deeluitmaakt, wordt eveneens hard gewerktaan materiaalnormen, Op betongebiedgeldt dat met name voor het EuropesevoorschriftBetontechnologie,ENV 206'Beton' genaamd.Inhoeverre de langer durende optionelestatus ook van toepassing is voor de on-dersteunende produktnormen (dus bijv.VBT en CEN ENV 206) is niet te over-zien. Daarbij komt dat de diverse natio-nale en Europese normen veelal elkaarmet precies dekken.Deverdere uitwerkingvanproduktnor-men voor toeslagmateriaal, vulstoffen,hulpstoffen, betonstaal, voorspanstaal,aanmaakwater, cement, ornhullings~buizen, injectiemortels en betonbuizenhoudt een geweldige operatie in, waar-voor ca. 1'/2 jaar is uitgetrokken. Ofditkorte tijdschema haalbaar zal zijn, is devraag. In elk geval moet door iederenormcomrnissie een krachtproef wor-den verricht. De 'normale' voorberei-dingstijd van normen op nationaal ni-veauis al aanzienlijklanger, laatstaanopinternationaal mveau! Bij beton- envoorspanstaal wordt dankbaar gebruikCement 1989 nr. 3gemaakt van de binnen de EGKS over-eengekomen Euronormen.Voor eenzogoed mogelijke afstemmingzijn vertegenwoordigers van de EC2-redactie direct betrokken bij de voorbe-reiding van de CEN-norm ENV 206(beton). Zij hebben deel aan het werk inCEN TC 104 enENV 10080 wat betreftbetonstaal en CENTC19 enENV 10138inzakevoorspanstaal.In devolgende bij-drage wordt meer gedetailleerd inge-gaan op de betonnorm CEN ENV 206en op het hoofdstuk over de materiaal-eigenschappen van beton in EC2.Eurocode 2, basisnorm voor ont-werpenDe hoofdindeling van het kerndeel vanEC2 ziet er als volgt uit:1. Inleiding2. Uitgangspunten van het ontwerp- basis- rekenmethoden3. Materiaaleigenschappen- beton en lichtbeton- betonstaal, voorspanstaal, veranke-ringssytemen4. Ontwerpen- algemeen- ontwerpgegevens (incl. voorspannen)- uiterste grenstoestanden- bruikbaarheidsgrenstoestanden5. Detaillering6. Uitvoering7. KwaliteitscontroleDaarnaastwordt eenaantal bijlagen(ap-pendices) voorbereid die juridisch on-derdeel van het voorschrift uitmaken,alsmede toelichtingen (commentaries)die alleen een informatieve status heb-ben.Verschillende bijlagen hebben slechtseen voorlopig karakter en dienen teroverbrugging van de periode tot de on-derliggende produktnormen (CEN-standards) definitiefgeworden zijn. Datbetreft:Annex A - Wapeningsstaal;Annex B - Voorspanstaal;Annex C - Verankeringssystemen, kop-pelingen en omhullingsbuizen;Annex D- Beton.Delaatste zal mogelijk snel kunnen ver-vallen.Het ligt in de bedoeling separate delenuit te brengen van EC-2A, EC-2B, enz.die specifieke technieken ofmaterialenbehandelen, zoals:- Ongewapend beton;- Geprefabriceerd beton;- Lichtbeton;- Voorspanning zonder aanhechting enuitwendige voorspanning;- Vermoeiing;-Brandwerendheidvanbetonconstruc-ties.Cement 1989 nr. 3Verderworden dedelenEC2.2 enEC2.3enz. voorbereid die specifieke construc-tieve typen behandelen, zoals:- Bruggen, - Funderingen, - Silo's.Het kerndeelEC2 is in deEngelse versiegereed en aangebodenaan 'Brussel'.Eriseen start gemaakt met de delen 2A, 2Benz.Gezien vorige inspraakronden, waarbijliaison engineers de nationale inbrengnaar voren hebben kunnen brengen,wordt er geen nieuw concept ter visiegelegd.De nationale normeringsinstellingenzullen nu de vertalingen gaan maken, inNederland dus het NNI. .Wel komt er nog een periode voorproefberekeningen. Daartoe is deCEDIC (Europese organisatie van advi-serende ingenieurs) uitgenodigd verge-lijkende berekeningen met de nationalecodes uit te voeren.Per land in te vullen getalwaardenReedsvanafhetbegiIJ.vandeactiviteitenvan de diverse redacties is gebleken datover veel getalwaarden en co?ffici?ntenmoeilijk overeenstemming bereikt kaIJ.worden. Datgeldt vooral voor deveilig-heidsfactoren gezien de verschillen inniveau per land [3]. In de huidige Euro-code zijn die getallen 'omkaderd' (ge-boxd). Voor de getallen in een 'box' zul-len als overgangsmaatregel nationaalwaarden moeten worden aangegeven.Dieactie staatinallelanden, ookNeder-land, nog te gebeuren en geschiedt aande hand van proefberekeningen. Pikantis daarbij datvoorbouwen in Nederlanddie Eurocode van toepassing is waarinde Nederlandse waarden zijn aangege-ven. D~ bedoeling is deze box-getallenin een latere fase weer te harmoniseren.De situatie in NederlandVooreenalgeheel overzichtvan de standvan zaken bij de voorbereiding van be-tonvoorschriften in ons land wordt ver-wezen naar de CUR-rubriek in Cement1988 nr.10. Zoals bekend wordt de hui-dige VB opgesplitst in een aantal ge-bruikersgerichte delen. Het deelvoor debetontechnoloog (VBT 1986) en recentdat voor de opzichter en uitvoerder ophetwerk (VBU 1988) zijn inmiddels ge-reedgekomen. Het voorschrift voor hetontwerpenen berekenenvan beto1;lcon-structies (VBOB) heeft in concept alduidelijk vorm gekregen, zodat de kri-tiekpublikatie nog ditjaar kan wordenverwacht.Vooralsnog blijkt het voor veel onder-werpen noodzakelijk te zijn om over ei-gen NederlaIJ.dse normen te beschik-ken. Als motiefgelden de nationale in-vloeden die met specifiek onderzoekzijn bepaald, onder meerwat de kosten-aspecten betreffen. Daarnaast zijn depolitieke en maatschappelijke factorenbelangrijk. Zo is er het streven vanVROM om te komen tot een Bouwbe-sluit dat de publiekrechtelijke bouwre-gelgeving zal gaan bevatten. De in hetkader van het.Bouwbesluit te hanterennormen moeten in principe meetbareprestatiegerichte eisen zijn ten aanzienvan veiligheid, bruikbaarheid, gezond-heid en energiezuinigheid.Het zal niet alleen hier maar ook in denavolgende artikelen, waarin de VBOBter sprake komt, duidelijk worden datde Nederlandse bouwvoorschriftenvooralsnog blijkgeven van een eigen vi-sie.En, al zijn de structuurvan het eigennormenpakket en de technische inhoudin grote mate afgestemd op deEuropeseontwikkelingen, door deze eigen visie isde Nederlandse invloed bij hetEurope-se normeringswerk, vooral van die en-kelingen in de overlegsfeer, relatiefgroot.Hetzelfde geldt voor de normeringsac-tiviteiten in andere landen en binnenhet CEB. Wellicht datjuist daardoor inzeer korte tijd eenvormvanconsensus isbereikt tussen 12 verschillende bouw-culturen.Literatuur1. A.Gerritse, De Eurocodes komen eraan. 'Cement 1984 nr. 5, blz. 308 - 3132. Voordrachten Eurocodedag 13 de-cember 1984; Ned. Projectorg.Eurocodes Nr. 33. c.Gouwens, Eurocodes en de nieuwegeneratie Nederlandse voorschriften(11),Beoortdelingvan de veiligheid in deTGB 1990 'Algemene Basis', Cement1989 nr. 1, blz. 47 - 504. Overzicht voorschriftenactiviteiten,CUR, Berichten uit de Betonwereld,Cement 1988 nr. 10, blz. 48 - 4927