A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pB etonpr ijs 2005cement 2005 716Nu nog niet bekend, maar de nominaties voor deBetonprijs 2005 zijn dat wel. In totaal zijn 108 projecteningeschreven voor de belangrijkste prijs in deBetonwereld. Het aantal inschrijvingen is groot, maarde jury vond de kwaliteit over de gehele linie van eenopvallend hoog niveau. Nederlandse ingenieurs blijkeninnovatief te zijn op het gebied van techniek, materiaal-toepassing en uitvoeringslogistiek. Innovatieve toepas-singen komen zo vaak voor dat het bijna vanzelfspre-kend wordt. De jury heeft naast de vier bestaandecategorie?n: woningbouw, utiliteitsbouw, bruggen enviaducten en constructies in de waterbouw, nog eenspeciale vijfde categorie, diversen, ingesteld. Er was eenaantal projecten dat vanwege hun bijzondere karakteronmogelijk in de bestaande categorie?n kon wordeningedeeld. Juryvoorzitter ir. Carel de Reus maakt tijdenshet Betonprijsdiner, dat op 16 november wordt gehou-den, de winnaars bekend. De bijbehorende oorkondesworden uitgereikt door drs. Lucas Bolsius, loco-burge-meester van Rotterdam.Dan over naar de nominaties. In totaal zijn er vijf-tien projecten in binnen- en buitenland genomi-neerd. Bij de categorie Woningbouw, waar het aan-tal inzendingen op negentien kwam, is onder meerde Villa Hoofddorp uitgekozen (foto 1). Deze kubus-vormige woning is opgetrokken uit schoon beton.Het materiaal beton komt zowel aan de buiten- alsde binnenzijde dominant tot uiting in een sfeer-volle leefruimte.Daarnaast is De Tricot uit Winterswijk genomineerd(foto 2). Dit gebouw uit 1912 van architect ArendBeltman (de zoon van) is ??n van de eerste con-structies in Nederland waarbij gebruik is gemaaktvan gewapend beton. Voornamelijk de combinatiemet de grote hoeveelheid glas werd gezien als inno-vatief. Al heeft de functie van fabriek inmiddelsplaatsgemaakt voor die van wooncomplex, het pandheeft zijn authentieke karakter behouden.De Architekten Cie. zette de hereniging en koppe-ling van het complex tot ??n gebouw centraal. Eerstis De Spoelerij verbouwd en in de betonskeletbouwwerden 23 loft-achtige appartementen gevestigd.Deze zijn voorzien van de oorspronkelijk 3,5 meterhoge plafonds, de zichtbare betonnen draagcon-structies en de gietijzeren ramen. De woningenschikken zich naadloos in de bestaande vorm endoor hun situering rondom een centrale kern wordtoptimaal gebruik gemaakt van het beschikbaregeveloppervlak.Als derde woningbouwproject staat het Woonge-bouw Australi?-Boston op de nominatie de Beton-prijs in de wacht te slepen. Dit is een bestaandEN DE WINNAAR IS...1 |Villa Hoofddorp2 |De Tricot uit Winterswijk2a | WoongebouwAustrali?-BostonA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pB etonpr ijs 2005cement 2005 7 17pakhuis en met de naastgelegen nieuwbouw is hetop een voortreffelijke wijze samengebracht tot ??nharmonieus complex.U t i l i t e i t s b o u wBij de categorie Utiliteitsbouw lag het aantal inzen-dingen op 38. Ook hier zijn er weer drie uitgeko-zen. Het Boostergemaal Oost in Amsterdam is ondermeer vanwege de kleur genomineerd (foto 3). Dejury zegt hierover: "Het prachtige, met kobaltblauwgroen en marmertoeslag gepigmenteerde beton iseen weldaad voor het oog. Er is een wonderschoonhedendaags monument gecre?erd."Daarnaast heeft Bekkering Adams architecten uitRotterdam voor de zekerheid aan alle zijden hetwoord `booster' reuzengroot in het prefab betonlaten printen. De opvallende sculptuur op het Zee-burgereiland in Amsterdam-oost ligt in een park-3 |Het Boostergemaal Oost,Amsterdam4 |De universiteitsbiblio-theek van UtrechtA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pB etonpr ijs 2005cement 2005 718achtige omgeving aan de nog te realiseren Jachtha-venlaan. Omdat het gebouw een gesloten geheim-zinnige doos is waar geen geluid of geur uitkomt,kan enige uitleg geen kwaad. De vorm wordt gedic-teerd door de functies (pompen) die het gebouwhuisvest en door de richtingen van de Jachthaven-laan en het kavel: het volume kraagt uit ter plekkevan het omloopbordes om de pompen te bedienen,het deukt in bij de ingangsdeuren en heeft insnoe-ringen en overstekken om de ventilatieroostersgeheel onzichtbaar in het volume op te nemen. Hetgebouw plooit zich als het ware om de zware aan-en afvoerleidingen binnenin. Het dak is als eenvijfde gevel uitgevoerd zodat het gebouw een afzij-dig object is.De universiteit van Utrecht heeft zich de laatste tienjaar onderscheiden door opdrachtgever te zijn vaneen aantal zeer boeiende bouwwerken. De universi-teitsbibliotheek van Utrecht is de meest recente parelaan dit snoer.De zwart gepigmenteerde betonnen wanden heb-ben een bijzonder reli?f. (foto 4). Het is een wilgen-takkenstructuur naar voorbeeld van een foto.Er is veel werk verzet om van het originele foto-beeld een moedermodel te maken voor het beton.Het was niet mogelijk de foto snel in digitale co?r-dinaten om te zetten. Het beeld is daarom op schaal(1,60 x 3,50 m2) op een plaat polystyreen geprojec-teerd en zorgvuldig uitgetekend. De verschillendeniveaus werden daarbij met kleuren aangegeven,waarna het driedimensionale model is uitgefreesd.Van dit nog enigszins ruwe model is vervolgens5 |De NederlandseAmbassade in Maputo(Mozambique)6 |Het Ecoduct De Borkeld7 |De A5 De VerlengdeWestrandweg8 |De A50, het trajectEindhoven-UdenA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pB etonpr ijs 2005cement 2005 7 19met vloeibaar rubber (NOEplast) een contramalgemaakt, die nog nader is bewerkt totdat dit cor-respondeerde met de originele foto. Verder zijn nogaanpassingen verricht om het ontkisten te verge-makkelijken. Daarna is dit rubbermodel volgegotenmet gips en ontstond het uiteindelijke moedermo-del. Van dit model weer zijn vele rubber mattenvervaardigd die dienden voor het eigenlijke produc-tieproces van zowel ter plaatse gestort als prefabbeton.Om genomineerd te worden, hoeft het bouwwerkniet in Nederland te staan. Mozambique mag ook.De Nederlandse Ambassade in Maputo (Mozam-bique) heeft een prachtige, ruimtelijk werking, eensobere vormgeving en een mooie toepassing vanbeton. Dit heeft veel waardering van de jury gekre-gen (foto 5).B r u g g e n e n v i a d u c t e nBij de categorie bruggen en viaducten werden33 projecten ingezonden. Het Ecoduct De Borkeldonderscheidt zich van andere inzendingen dooreen elegant ontwerp, een unieke integratie in deomgeving en een perfecte uitvoering. De diabolo-vorm is in het landschap ge?ntegreerd en voortge-zet door schanskorven, Het ecoduct geeft wild dekans de snelweg A1 veilig over te steken. (foto 6).En om het verkeer tijdens de bouw zo min moge-lijk te hinderen, bestaat de hoofddraagconstructievan het dek uit geprefabriceerde betonnen ele-menten, gecombineerd met in het werk gestortbeton. De diabolovorm is gerealiseerd met gepre-fabriceerde driehoekige elementen ter plaatse vande vier hoeken van het dek. Deze elementen zijnin het werk verbonden met de einddwarsdragersen met een tandconstructie aan dwarsdragers terplaatse van 1/4 en 3/4 van de overspanning. Dezeverdelen de belasting uit de driehoeken en derandbelasting over de langsliggers. De opleggin-gen van de driehoeken op deze dwarsdragers zijnals scharnier uitgevoerd met gewapend-rubberoplegblokken. Een dwarsdrager in het midden vande overspanning verbindt de prefab hoofdligger-delen en verzorgt, evenals de eerder genoemdedwarsdragers, de stijfheid in dwarsrichting, waar-door een gelijke verdeling van de belasting overalle hoofdliggers wordt verkregen.De kortste snelweg van Nederland is ook genomi-neerd. De A5 De Verlengde Westrandweg is op eenboeiende manier in de omgeving ingepast, waarbijook de vormgeving in harmonie is met de luchtha-ven Schiphol (foto 7). De A5 vormt een verkorteverbinding tussen de A4 bij Hoofddorp en de A9 bijRaasdorp. De vorm van de fly-over is enerzijdsbepaald door de wens van de architect: zo slankmogelijk geconstrueerde viaducten, anderzijds doorde locatie: in een bocht overspant dit viaduct twee-maal vijf rijstroken van de A4, een van de drukstesnelwegen van ons land. Slechts ??n tussenpijlerwas toegestaan in de middenberm, resulterend ineen grootste overspanning van 66 m. Een eersteverkenning gaf een minimale liggerhoogte van9 | Betuweroute van zee totZevenaarA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pB etonpr ijs 2005cement 2005 7202,20 m. Constructief betekende dit een kokerliggerin B 65 met zware langsvoorspanning.Bij de innovaties in de A50, het traject Eindhoven-Uden betreft de nominatie met name de vormge-ving. Er is ruime aandacht voor integrale vormge-ving, waarin de functionaliteit van de constructie opsubtiele wijze zichtbaar gemaakt is (foto 8).De totale Betuweroute van zee tot Zevenaar is ookgenomineerd. Het motto "Zonder beton geenBetuweroute" geeft volgens de jury de essentieweer van dit voor Nederlandse begrippen uniekeproject, waarbij de kernwoorden flexibiliteit, ont-werpvrijheid, meervoudig ruimte gebruik, inspe-len op wensen uit de omgeving en duurzameoplossingen op een manier gehanteerd zijn die incombinatie met creatieve toepassing van het mate-riaal beton tot een uniek `landmark' hebben geleiddie onvergelijkbaar is met wat verder in dit kaderis ingediend (foto 9).C o n s t r u c t i e s i n d e W a t e r b o u wIn de categorie constructies in de waterbouw warener veertien inzendingen. Onder meer het SouterrainDen Haag, waarvan de vormgeving zich - volgensde jury - kan meten met de Internationale top(foto 10). Deze stations en de parkeergarage geveneen belangrijke impuls aan de aandacht voor onder-grondse architectuur in Nederland en daarbuiten.Het gemaal Onnerpolder is gebouwd als een land-schap in een landschap dat zijn vorm ontleent aande integratie van alle functionele elementen zoalsde oprit en de onderhoudsbruggen.Sluis 121 op IJburg heeft een groene oever metslanke betonnen `messen' (foto 11). Dit vormt eensterk contrast met de tegenoverliggende gemetseldekademuur. Door de minimale vormkenmerken isde sluis helemaal in harmonie met de omgeving.Het bouwen van een schutsluis in de stedelijkeomgeving van IJburg betekent meer dan het ont-werpen van een kolk en twee hoofden. Het karaktervan de beide eilanden waartussen de sluis ligt,komt tot uiting in de vormgeving. Opvallend is datde kolk aan ??n zijde een harde stenen wand heeften aan de andere zijde een grastalud. Mede daarom11 | Sluis 121 op IJburg10 | Souterrain Den HaagA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pB etonpr ijs 2005cement 2005 7 2112 | De waterwerken III`Chardonnay'kent de sluis geen puntdeuren, maar schuifdeuren.Goed voor een nominatie voor de Betonprijs 2005.D i v e r s e nTot slot de laatste categorie, en de nieuwste. Hierwaren slechts vijf aanmeldingen. Of anders gezegd,vijf aanmeldingen waren zo bijzonder, dat er eeneigen categorie voor werd bedacht.In het Utrechtse industriegebied Lageweide heeftde Utrechtse kunstenaar Ruud Kuijer een architec-tonische sculptuur geplaatst, genoemd waterwerkenIII `Chardonnay' bestaande uit kolossale betonnenobjecten (foto 12). Hierdoor is een ruimtelijkesamenhang ontstaan, een wonderlijke sfeer doorhet contract van utiliteit en po?zie, en een onverge-telijke identiteit voor deze plek. De betonnen sculp-turen van 9 m hoog lijken met hun abstracte uiter-lijk te spotten met de wetten van de constructeur ende betontechnoloog. Een badkuip of een Danoontjeals mal, of een roeiboot, wat maakt het uit! Maar dekunstenaar raakt de randen van wat mogelijk is metschoon beton en die grenzen zijn juist een uitda-ging voor de technici.Misschien wel de bekendste nominatie, de bijzon-dere Follie Zonnestraal (foto 13)."Een heerlijk stukje prefab. `Solid as a Rock', maarmet de elegantie van een prima Ballerina! Vorm enconstructie onlosmakelijk verbonden uiten zichhier in opperste harmonie." Zelfs een jury kanblijkbaar lyrisch worden. Dankzij de zeer hogedruk- en buigtreksterkte, blijkt ZHSB een geschiktmateriaal voor het fabriceren van filigrane con-structie-elementen, waarbij geen zachtstaalwape-ning gebruikt hoeft te worden of eisen gesteldmoeten worden aan de betondekking.De hoge dichtheid en lage porositeit van ZHSBleiden tot duurzame constructies, die geen afwer-king met andere materialen (verf, dakbedekking endergelijke) nodig hebben.Een `file-to-factory' proces (CAD-CAM), waarbijvormen uit dikke massieve platen van triplex (?fMDF) worden gefreesd, maakt het mogelijk omuiterst complexe vormen in ZHSB te maken. DeFolly kan worden beschouwd als een bijzonder pro-ject, waarbij de mogelijkheden worden getoond vangeprefabriceerd ZHSB voor demontabele lichtge-wicht constructies.De Kakivia Sand-Storage Dam was volgens de juryabsoluut de leukste en meest onderhoudendeinzending die zij onder ogen kregen (foto 14). Fan-tastisch dat enthousiaste studenten met zo weinigmiddelen, maar wel met beton, een dergelijke bij-drage kunnen leveren aan de ontwikkeling vanduurzame waterwinning. 14 | De Kakivia Sand-Storage Dam13 | Follie Zonnestraal