A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pGlasconstr uc ties16 cement 2008 2Ine ter Borch, Archispecials.comWie de `modern barokke' vormentaal van de gebouwenvan Erick van Egeraat kent, zal zich verbazen over deschijnbare eenvoud van het nieuwe onderwijsgebouwvoor de medische faculteit in de Uithof. De eenvoudigerechthoekige hoofdvorm van de buitenkant misleidt,want achter het camouflagepatroon van de gevel gaateen uitbundig interieur schuil. Drie afgeknotte kegels vangehard glas doorsnijden het gebouwvolume en verstrooi-en daglicht kwistig vanaf het dak tot diep in het gebouw.Elkaar overlappende verdiepinghoge glazen vinnen, latende glaskegels schitteren als kristal. Zonder zichtbelem-merend glasprofiel balanceert elke vin op een elegant,stalen schoentje.A.A. Hijmans van den Bergh gebouw, Utrecht*)ELEGANTE SCHOENENVOOR KRISTALKEGELS*) Onlangs ontving Erick vanEgeraat voor dit gebouw deprestigieuze Rietveldprijs uithanden van de kersverse bur-gemeester van Utrecht AleidWolfsen.1 |Aan de buitenkant lijkthet A.A. Hijmans van denBergh gebouw bijna`gewoon modern'(foto: Christian Richters)A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pGlasconstr uc tiescement 2008 2 17Het stedenbouwkundig masterplan voor de Utrecht-se Uithof van architectenbureau OMA raakt steedsverder ingevuld met spraakmakende gebouwen vanal even spraakmakende architecten. Ook de uitbrei-ding van het Universitair Medisch Centrum Utrechtmet het A.A. Hijmans van den Bergh gebouw hoortduidelijk in deze categorie thuis.Aan de buitenkant lijkt het gebouw bijna `gewoonmodern', afgezien van het camouflagepatroon vansmalle stroken glas, aluminium en leisteen, en dekegelvormige entree. Het rechthoekige volume zetkeurig de rooilijnen voort van de bestaande bebou-wing. Een afgeschuinde hoek markeert de entree.Eenmaal binnen is het volledig gedaan met de een-voud. Een kakofonie van kleur en licht komt jetegemoet. Felgekleurde vloeren in rood en groen-geel, knalrode uitdagende trappen schieten dwarsdoor de ruimte. Drie spectaculaire afgeknotte`kegels' van glas doorsnijden de verdiepingen ensteken uit boven het dak. Doordat de kegels nietloodrecht door de vloeren snijden en bovendien vanrichting veranderen, is het niet direct duidelijkwaar het licht vandaan komt. De kegels zijn opge-bouwd uit verdiepinghoge glasvinnen die elkaarverticaal overlappen. Bovendien staan de vinnen inhorizontale richting verdraaid ten opzichte vanelkaar, waardoor het licht weerkaatst en schittert alsin kristal.C o m p l e x e o p g a v e i n s p i r e e r tDe opdrachtgever, universiteit van Utrecht, wilde zodicht bij de hoofdingang van het UniversitairMedisch Centrum een bescheiden gebouw dat opti-maal gebruik maakt van de beschikbare ruimte.Ook was direct inkomend zonlicht minder gewenst,een lastige opgave voor een op het zuiden geori?n-teerde locatie. Het ruimtelijk programma van eisenbestond grofweg uit een kantine, kantoren enonderwijsruimten met individuele werkplekken.Flexibele indeelbaarheid was daarbij een vereistezowel voor het kantoorgedeelte als voor de onder-wijsruimten.Het antwoord van Erick van Egeraat op de opgavebestaat uit een gebouwvolume van vijf verdiepin-gen met afmetingen van 76 x 45 m2, dat simpelwegde contouren van de bestaande bebouwing volgt.Om de ruimte optimaal te kunnen benutten, kooshij voor een slanke constructie van ronde staalko-lommen op een stramienmaat van 7,20 x 7,20 m2,en dunne bollenplaatvloeren. De bollenplaatvloerenzijn opgebouwd uit prefab vloerplaten van 230 mm.De platen rusten op vierkante kolomkoppen van2,40 x 2,40 m2bij een dikte van 280 mm. In de vloe-ren zijn watergevulde slangen opgenomen voorbetonkernactivering, die de basisklimatiseringvormt voor het gebouw.Indirect zonlicht komt binnen via drie verschillendgevormde glaskegels, waarvan er twee vanaf het dakalle verdiepingen doorsnijden. E?n kegel eindigt opde eerste verdieping met een glazen vloer. De licht-kegels vervullen, behalve het brengen van daglichtin het gebouw, meer functies zoals het verzamelenen afvoeren van ventilatielucht via beweegbareramen in de dakkoepels. In het interieur functione-ren de kegels als heldere ori?ntatiepunten in deruimte, waarbij visueel contact wordt gelegd tussende verdiepingen. Esthetisch bekeken, zijn de kris-talkegels `juweeltjes' die het simpele gebouwvolu-me interessant maken door hun bijzondere vorm-geving en volledig transparante uitvoering. De `las-tige' opgave is omgedraaid tot interessant uitgangs-punt dat het gebouw nu zijn krachtige identiteitverleent.T r a n s p a r a n t e k e g e l sOptimale weerkaatsing van het daglicht en maxi-maal doorzicht waren de uitgangspunten bij hetrealiseren van de glaskegels. Dit inspireerde dearchitect tot de geknikte vorm en de volledig trans-parante glazen uitvoering van de kegels. Om dikkezichtbare vloerpakketten te vermijden, zijn debetonvloeren zo dun mogelijk uitgevoerd. Aan debinnenzijde langs de vides zijn om deze reden zeerslanke staalkolommen geplaatst die de randen vande betonvloeren opvangen en zo de overspanningverkleinen. Tussen de vloer en de kolom kan deglaswand vrij passeren. Om dit mogelijk te makenzijn slanke scharnieren ontworpen die de kolom en2 |Het gebouw ligt dicht bijde hoofdingang van hetUniversitair MedischCentrum. Opdracht waseen optimaal gebruik temaken van de beschikbareruimte (Bron: EEA)3 |Indirect zonlicht komtbinnen via drie verschil-lend gevormde glaske-gels, waarvan er tweevanaf het dak alle ver-diepingen doorsnijden(Bron: EEA)A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pGlasconstr uc ties18 cement 2008 2de betonvloer verbinden. Vanwege de gekniktevorm van de kolommen moet de verbinding ookhorizontale krachten kunnen overbrengen naar devloer. Dit vereiste uiterste zorgvuldigheid bij hetaanbrengen van de stalen verbindingselementenaan de vloerranden.De wens om de geknikte kegelwanden volledig inglas uit te voeren was een grote uitdaging voor debetrokken glasleverancier. Het ontwerp voorzag inverdiepinghoge glasvinnen die elkaar verticaal over-lappen. Bovendien was bedacht de vinnen vanwegehet gewenste `kristaleffect' onderling onder eenhoek ten opzichte van elkaar te plaatsen.De afmetingen van de vinnen vari?ren in de breed-te van 600 tot 1000 mm bij een lengte van 4500 mm.Voor de productie van de vinnen zijn de fabricage-faciliteiten destijds tot het uiterste uitgedaagd.Inmiddels zijn grotere afmetingen mogelijk.De vinnen zijn samengesteld uit twee platen gehardglas van 12 mm waartussen een pvb-folie is aange-bracht. Naast het eigen gewicht van circa 450 kgzijn de vinnen berekend op doorvalbeveiliging eneen deel windbelasting. Volgens de constructeurwas een glasdikte van 2 x 8 mm voldoende geweest,maar uiteindelijk is toch gekozen voor een dikkerevariant.4 |De lichtkegels vervullenook functies, zoals hetverzamelen en afvoerenvan ventilatielucht viabeweegbare ramen in dedakkoepels(foto: Christian Richters)A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pGlasconstr uc tiescement 2008 2 19305290(versterktestrook)2309014090var.?50lijmankerM10 (2x)RVS bevestigingsblokstalenvloerrandschetsplaatafm.340x150x15mmL90*90*10draaibaarbevestigdopschetsplaatbeglazing1515.pvbgelaagd/gehardE l e g a n t v e r b i n d e nVoor de bevestiging van de vinnen zijn specialeelegante schoenen ontworpen die het glas metminimaal staal aan de betonvloer verbinden. Op debegane grond balanceert elke vin op een scharnie-rend u-profiel van slechts 100 mm breed. Voor hetverbindingselement op de verdiepingvloer is eendubbel scharnierende schoen ontwikkeld die tweevinnen tegelijk opvangt, de onderzijde van de eenen de bovenzijde van de ander. Elke vin is op slechtstwee punten verbonden met de betonvloer, aan debovenzijde via een rozet met kogelscharnier en aande onderkant via een dubbel scharnierende schoenmet u-profiel. Door de verbinding van de vin schar-nierend uit te voeren, is de vin als doorvalbeveili-ging beter in staat bewegingen op te vangen enmaakt het de uitvoerder makkelijker de vinnenonder de juiste hoek te positioneren.Vanwege de complexe vorm van de kegels waren demaatvoering, de fabricage en de montage van devinnen op de juiste plek een ingewikkelde puzzel.Om dit logistiek in goede banen te leiden, zijn ervooraf gedetailleerde plannen gemaakt voor demaatvoering, labeling, transport en montage. Devinnen zijn van boven af naar beneden gemonteerdvanwege de verticale overlap. In totaal zijn circa 430glazen vinnen gemonteerd. nProjectgegevens:opdracht:Universiteit van Utrechtontwerp:EEA, Erick van Egeraat Associated architects, Rotterdamadviseur constructie:ABT Adviseurs in Bouwtechniek, Delftuitvoering:Wessels, Zeistglasleverancier:SGGS Van de Heuvel Glas, Schiedam 6 |Knalrode uitdagende trappen schieten dwars door de ruimte (foto: Christian Richters)5 a en b| Voor de bevestiging van de vinnen zijn speciale elegante schoenen ontworpen(foto: Rob Hoekstra, illustratie: Saint-Gobain Glass)