A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU tiliteitsbou wcement 2005 810Egbert KosterMegaproject Mahler 4 zet de toon voor het toekomstigehart van het Zuidas-gebied. Het ensemble van negengebouwen vormt in stedenbouwkundig opzicht eenhechte eenheid. De architectonische invulling getuigtdaarentegen opzettelijk van maximale verscheidenheid.In de stedenbouwkundige opzet van de Zuidas`botst' de Berlagiaanse structuur van gesloten bouw-blokken van Amsterdam Zuid als het ware op deopen verkavelingsstructuur van Buitenveldert. Toteen hoogte van dertig meter manifesteren de nieu-we gebouwen zich als gesloten bouwblokken waar-van de gevels annex straatwanden samenvallen metde kavelgrenzen. Daarboven springen de bouwvo-lumes in twee stappen in en krijgen zij het karaktervan vrijstaande torens in een modernistische, `open'verkaveling. Alsof het vooroorlogse stratenpatroonvan Amsterdam Zuid door een aardverschuivingonder een uitloper van Buitenveldert wordt gescho-ven waardoor zich in de skyline van Amsterdamplaatselijk een klein `gebergte' van hoogbouwtop-pen begint af te tekenen. De regels van het steden-bouwkundig plan zorgen ervoor dat de hoogstedichtheid aan `toppen' in de directe nabijheid vanNS-station Amsterdam Zuid/WTC komt te liggen.Daarnaast schrijven zij voor dat alle toppen (maxi-maal 105 m) diagonaal ten opzichte van elkaarmoeten verspringen om elkaar zo min mogelijkuitzicht en bezonning weg te nemen.Mahler 4 is het eerste nieuwbouwproject op deZuidas dat wordt gerealiseerd op basis van deze in2001 geformaliseerde stedenbouwkundige uit-gangspunten. (Het WTC aan de overkant van deA10 is door de recente renovatie en uitbreidingen`met terugwerkende kracht' in overeenstemminggebracht met het nieuwe stedenbouwkundige regi-me.) Hiermee zet dit megaproject de toon voor detoekomstige nieuwbouw in de centrale hoogbouw-zone van de Zuidas die evenwijdig aan (en bij door-gang van het zogenoemde `dokmodel' ook bovenop)de snelweg en de spoorlijn komt te liggen.C u r i e u z e a c h i t e c t e n c o m b iDe negen gebouwen van Mahler 4 worden gereali-seerd in drie fases. Fase 1 (drie gebouwen) is dezezomer opgeleverd. Fase 2 (twee gebouwen) ismomenteel in uitvoering. Fase 3 (vier gebouwen)zal in uitvoering worden genomen zodra zich huur-ders aandienen. Op de kavels van fase 3 is inmid-dels wel alvast begonnen met de bouw van deondergrondse parkeergarage. Deze vormt namelijkeen geheel met de reeds voltooide garage onder deMahler 4, AmsterdamEENHEID ENVERSCHEIDENHEID1 |Mahler 4 en directeomgeving (foto: BureauCIIID, Cees van der Giessen)A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU tiliteitsb ou wcement 2005 8 11eerste twee bouwfasen. Bij voltooiing zal het projectin totaal ruim 200 000 m2vloeroppervlak omvat-ten (160 000 m2kantoren, 40 000 m2woningen en10 000 m2voorzieningen). De grotendeels openbareparkeergarage krijgt een kleine 2000 parkeerplaat-sen.Voor elk van de negen gebouwen heeft het opdracht-gevende consortium Mahler 4 Vof (Fortis Vastgoed-ontwikkeling, G&S Vastgoed en ING Real Estate)een andere architect aangetrokken. Aanvankelijkwas het de bedoeling om `slechts' zes verschillendegebouwen te laten ontwerpen door zes verschillen-de architecten (twee gebouwen per fase). Omdat ditniet de beoogde architectonische pluriformiteit inhet straatbeeld zou opleveren werden de drie blok-ken met de grootste `footprint' opgesplitst in tweedelen. Hierdoor konden de ontwerpopdrachtenvoor de negen deelprojecten worden verdeeld overeen curieuze combinatie van internationale archi-tectonische beroemdheden (Toyo Ito, Raphael Vi?o-ly, Michael Graves), `jong talent' (Branimir Medic?en Pero Puljiz van de Architekten Cie., John Boschen Foreign Office Architects), `oude rotten' (Skid-more, Owings & Merill) en nationele grootheden(Ben van Berkel en Erick van Egeraat). Vervolgenshebben deze architecten in drie workshops gewerktaan de verkaveling en volumeopbouw van de deel-projecten en gemeenschappelijke richtlijnen afge-sproken met betrekking tot gevelbehandeling, inde-lingsprincipes en detaillering.A B N A m r o - c a n y o nEen belangrijke randvoorwaarde waaraan in deworkshops moest worden voldaan, was een doorABN Amro bij de gemeente afgedwongen toezeg-ging om vanuit de directietoren van de bank eenzichtlijn open te houden op de Nieuwe Meer, hetAmsterdamse Bos en Schiphol. (Een concessie aande bank voor het feit dat de dure zichtlocatie van hethoofdkantoor, bij uitvoering van het dokmodel,onzichtbaar wordt voor passanten.) Aan deze rand-voorwaarde werd uiteindelijk heel simpel voldaandoor, precies in de zichtas een smalle autovrijestraat, diagonaal door heel Mahler 4 te leggen en debebouwing aan weerszijden van deze diagonaaltrapsgewijs naar beneden te laten aflopen. Hetresultaat is de zogenoemde `ABN Amro-canyon' dievan maaiveld tot 26 m hoog slechts 13 m breed isen daarboven in twee `treden' (op 26 m en 62 mhoogte) steeds wijder (foto 2). Twee iets brederedwarsstraten op deze canyon geven toegang tot deondergrondse parkeergarage en inpandige laad- enlosruimten.Het eerste gerealiseerde gebouw van Mahler 4 ishet zogenoemde Vi?oly-gebouw (foto 3). Opval-lendste kenmerk van dit ontwerp van de Ameri-kaanse architect Raphael Vi?oly zijn de omhoogslingerende buitentrappen die als het vraatspoor2 |ABN-Amro canyon(foto's: Luuk Kramer)A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU tiliteitsbou wcement 2005 812van een rups zijn uitgespaard in de buitengevels.Met deze spiraalsgewijs doorlopende buitentrappenheeft Vi?oly de inspringingen van de bouwmassacompositorisch aan elkaar geregen. Aanvankelijkging hij er vanuit dat de buitentrappen als eeninformele, secundaire verbinding tussen de ver-schillende verdiepingen zouden kunnen fungeren.Met het oog op de privacy van de verschillendehuurders en het winderige klimaat aan de Zuidaswas dit weinig realistisch. Vervolgens suggereerdehij ? tegen beter weten in ? een bestemming alsvluchttrap. In de praktijk zitten alle deuren die toe-gang geven tot de trappen echter hermetisch op sloten heeft alleen de gebouwbeheerder een sleutel. Alsbeeldmerk doen de trappen het niettemin goed.Met name 's avonds, wanneer de omhoog slinge-rende `rupsgang' zich als een lichtspoor aftekent inhet donker. In ruimtelijk opzicht is het interieurvan het Vi?oly-gebouw weinig verrassend. De enigevide in het gebouw heeft huurder Boekel De Ner?e,op advies van interieurarchitect Trude Hooykaas,voor eigen rekening laten aanbrengen.B i j z o n d e r e a l l u r eHet naastgelegen Ito-gebouw van de Japanse archi-tect Toyo Ito is wat dit betreft een stuk interessanter.Ito besteedde minder tijd en geld aan de gevels danVi?oly maar voorzag zijn gebouw van een grotevari?teit aan inpandige vides, uitsparingen in debuitengevels en dakterrassen. Hiermee voorkomthij op effectieve wijze dat de ongebruikelijk diepe,op angelsaksische leest geschoeide kantoorverdie-pingen een massale indruk maken. De opmerkelijkwindluw uitgevoerde daktuinen op de daken en inde uitsparingen dragen niet alleen bij aan een aan-trekkelijk werkklimaat, maar geven het gebouw ookeen bijzondere allure (foto 4). Wie het is vergundom hoog boven de stad, pal naast de werkplek ineen fraai aangelegde daktuin te verpozen, verkeertimmers letterlijk en figuurlijk in een bevoorrechtepositie ten opzichte van de wereld aan zijn of haarvoeten. Voor huurder Houthoff Buruma heeft inte-rieurarchitect Trude Hooykaas een van Ito's inpan-4 |Daktuin met duinland-schap Ito-gebouw5 |Atrium met trappen,interieur HouthoffBuruma in Ito-gebouw3 |Vi?oly-gebouw(foto: Raoul Suermondt)A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU tiliteitsb ou wcement 2005 8 13dige vides verbouwd tot een open atrium waarspectaculaire, vrij hangende trappen diagonaaldoorheen schieten (foto 5). In de plint van hetgebouw zijn openbare horecagelegenheden en eengigantische fitnessclub opgenomen.Het tegen het Ito-gebouw aangebouwde SOM-gebouw van het gerenommeerde Amerikaansearchitectenbureau Skidmore, Owings & Merill isniet hoger dan de brede voet van beide anderegebouwen van fase 1. De grote vierkante beganegrond van het SOM-gebouw bevat een congres- enbeurzencentrum. Het door een krans van kantorenomsloten dak van dit beurzencentrum is ingerichtals een `opgetild' openbaar plein dat vanaf de diago-nale straat via een grote poort met trappartij kanworden betreden (foto 6).De in aanbouw zijnde fase 2 van Mahler 4 (foto 7)omvat een postmodern kantoorgebouw van deAmerikaanse architect Michael Graves en eenwoontoren van Branimir Medic? en Pero Puljiz vande Architekten Cie uit Amsterdam. Het compacte,vrijstaande pand van Graves (30 m hoog) met bak-stenen gevels en koperen dak voert de architectoni-sche pluriformiteit binnen Mahler 4 ten top. Debijna 100 m hoge woontoren met 193 luxe `full ser-vice' appartementen van Medic? en Puljiz voorzietin de beoogde menging van werken met wonen opde Zuidas. De bruto verdiepingshoogte 3,30 m vandeze appartementen maakt het mogelijk om in detoekomst eventueel (plaatselijk) werkfuncties in hetgebouw onder te brengen. Mahler 4 mag dan welals ??n megaproject worden ontwikkeld engebouwd, uiteindelijk moet het gaan ogen en func-tioneren als een organisch gegroeide stedelijkeomgeving. Daarom worden in de plinten van allegebouwen ook semi-openbare voorzieningen (hore-ca, winkels, dienstverlening) opgenomen. Van fase3 ligt de opzet en architectuur in grote lijnen vast,maar hangt de definitieve uitwerking nog af van demarktomstandigheden. n6 |`Opgetild' openbaarplein op het dak van hetbeurzencentrum van hetSOM-gebouw7 |In aanbouw zijnde fase 2van Mahler 4