O n d e r w i j sO nt wer p o efen i n gcement 2002 280De maatschappelijk, stedenbouw-kundig, architectonisch en bouw-technisch zeer uitdagende opgaveom een groot museum te ontwer-pen inspireert studenten om opde top van hun kunnen te werkenen hun latente ontwerptalenten teetaleren. In deze bijdrage wordteen selectie van vijf studenten-projecten getoond die op ??n ofverschillende van de genoemdeaspecten uitblinken. Aan de handvan deze aspecten ? maatschappe-lijk belang, stedenbouwkundigeinpassing, architectonische uit-werking, bouwtechniek en mate-rialisering ? wordt de opgave korttoegelicht.Deontwerpenzelfwor-den gepresenteerd aan de handvan beeldmateriaal en gaan ver-gezeld van een korte uitleg.H e t m u s e u m : v a nI n s t i t u u t t o t m u l t i -f u n c t i o n e l e k u n s t h a lZeer belangrijk was de vraag wathet museum in onze tijd eigenlijkbetekent en hoe het zich de afge-lopen decennia heeft ontwikkeld.Sinds de bouw van de `klassieke'musea in de negentiende en twin-tigste eeuw, is de rol van hetmuseum aan het verschuiven vaneen conserverend en pedagogischingesteld instituut tot een steedsGedurende de jaren 2000 en 2001 hebben in totaal een kleine zestig studen-ten Bouwkunde van de Technische Universiteit Eindhoven een ontwerpprojectafgerond met als opgave het ontwerpen van een museum op het Java-eilandin Amsterdam. In een periode van slechts negen weken wordt de opgavegeanalyseerd, wordt een stedenbouwkundige inpassing gezocht, een pro-gramma samengesteld en een ruimtelijk ontwerp gemaakt. Daarnaast wordtbovendien nog een technische onderbouwing en uitwerking verlangd. Voor demerendeels derdejaars studenten behoort dit project tot de meest complexeopgaven die zij in hun studie tot dan toe zijn tegengekomen. Eerder wordt inde opleiding vooral aandacht geschonken aan het ontwerpen en uitwerkenvan kleine gebouwen met eenvoudige en eenduidige programma's. In datlicht bezien vormen de resultaten van deze opgave een buitengewoon knappeprestatie.Vijf studentenprojecten voor het voetlichtEen museum op de kop vanhet Java-eiland in Amsterdamdr.ir. Marc Glaudemans, Universitair docent TU Eindhoven, AERO Architectuur en Ruimtelijke OrdeningO n d e r w i j sO nt wer p o efen i n gcement 2002 2 81meermultifunctioneelencommer-cieel opererend `bedrijf'. Steedsvaker worden museumgebouwengebruikt voor andere functies danhet tentoonstellen van kunst. Hetis een ontmoetingsplek, er wor-den lezingen, symposia en recep-ties georganiseerd en men kan er(in Amsterdam eenmaal per jaar)`loungen'. Daarnaast veranderthet karakter van de kunst zelf. Talvan nieuwe kunstvormen (zoalscomputer- en filmkunst) stellentotaal andere eisen aan het muse-umgebouw.D e o p g a v e : e e n m u s e u mv o o r m o d e r n e k u n s tWe zien dat musea de prestige-objecten van de moderne tijd ge-worden zijn. De stichtingskostenzijn zeer aanzienlijk (het mu-seum behoort tot de duurste ge-bouwtypen), maar de omzettenzijn navrant. Opdrachtgevers, ste-den en architecten profileren zichinternationaal met de bouw ofverbouw van musea. De studen-tenopgave beperkte zich tot mu-sea voor moderne kunst. Van stu-denten werd verwacht dat zeeen eigen keuze maakten voorhet soort kunst dat in het mu-seumzouwordententoongesteld.Aspecten als klimaatbeheersing,lichttoetreding en ruimtelijkewerkingzijnsterkafhankelijkvandezekeuze.Denkalleenalaanhetverschil tussen een museum voornieuwe media (computer, foto-grafie en film), een museum voorbeeldhouwkunst en een museumvoor schilderijen. Ook was dekeuze voor een specifieke kunst-stroming of zelfs voor het werkvan ??n bepaalde kunstenaar mo-gelijk, zodat het museum als eenmaatpak voor die betreffendekunstwerkenzoukunnenwordenontworpen. Het andere uiterste isde optie van een kunsthal, die alsgebouw zodanig flexibel moetzijn dat er veel verschillende ex-posities in kunnen worden on-dergebracht. In alle gevallen dientde vraag te worden beantwoord inhoeverre andere functies (biblio-theek, auditorium, depot, repara-tieatelier, kunstuitleen enz.) deeluitmaken van het programma.L o c a t i e : d e k o p v a n h e tJ a v a - e i l a n d i n A m s t e r d a mHet Java-eiland behoort tot de re-cente uitbreidingen van Amster-dam. Gelegen in het IJ is hier eenstedelijk woongebied gerealiseerdop de figuurlijke steenworp af-stand van de binnenstad. Vanuitde nog lege kop van het gebiedheeft men een prachtig zicht ophet centraal station en de recentvoltooidepassagiersterminalvoorcruiseschepen. De aanleg van eentweede brug heeft het gebied zeergoed verbonden met de stad ental van functies zijn denkbaar. Dekeuze voor een museum is fictief.Voor zover wij weten is het de be-doeling dat het terrein nog tenminste enkele jaren onbebouwdblijft. Het wordt incidenteel ge-bruikt voor grote evenementenals SAIL en het Drum RhythmFestival.Stedenbouwkundig is het eenlastige locatie, vanwege de groteafmetingen (circa 50 x 350 m2)en het sterke gevoel van leegte datversterkt wordt doordat het ter-rein aan drie zijden grenst aaneenweidsewatermassa.Hierdoorwordt een vrijstaand gebouw alsnel een monumentaal gebaar,terwijl dat niet altijd gewenst is.Een ander probleem is dat eenklein gebouw in zo'n vlakte in hetniet valt. Ontwerpers die zich nor-maliter baseren op een subtieleinpassing in een stedelijke con-text hebben het hier `in de ruimte'moeilijk.A r c h i t e c t u u rHet ontwerpen van een museumbehoort zoals gezegd tot de meestinteressante en complexe opga-ven.Vernieuwingenophetgebiedvan de architectuur vinden er nietzelden hun oorsprong. Voor hetontwerpen van een museumworden vaak vooraanstaande ar-chitecten gevraagd. Niet zeldenzijnzijjuistberoemdvanwegehetontwerpenvaneenmuseum,denkaan Frank Lloyd Wright (Gug-genheim New York), Aldo Rossi(Bonnefantenmuseum Maastricht),Richard Meijer (Getty Center LosAngeles), Rem Koolhaas (Kunst-hal Rotterdam en GuggenheimLas Vegas) en recent Frank Gehry(Guggenheim Bilbao). Het mu-seumleentzichzowelvooreenex-pressieve vorm, die van het ge-bouw een teken ?n en v?n de stadmaakt, als voor een grote neutra-liteit, die een optimale omgevingvoor de kunst tracht te garande-ren. Wederom kunnen we verwij-zen naar de onconventionele vor-mentaal van de Guggenheim-musea in New York en Bilbao,maar ook de ingetogen vormge-ving die gebruikt is in de Lon-dense Tate Modern Gallery geldtals een vernieuwing. In de vijf ge-selecteerde projecten is het helespectrum terug te vinden.H e t b o u w t e c h n i s c ho n t w e r pArchitectuur is meer dan vormge-ving.Architectenmoetendebouw-technische consequenties vanhun ontwerp kunnen inschattenen daarmee rekening houden.Hoe zit het met de constructie? Isdie van beton of staal? Welk soortgevelafwerking wordt toegepast,hoe zitten daar de ramen in, hoeis de dakrand vormgegeven enhoe is de aansluiting op het maai-veld? Allemaal vragen die de ont-werper zich moet stellen, wil hijdat de uiteindelijke bouw van zijnontwerp resulteert in het gewens-te beeld. Het zal niemand verba-zen dat architectuurstudenten inhet derde jaar van hun vijfjarigeopleiding nog niet op al dezevragen antwoord kunnen geven.Toch verlangen wij dat men erovernadenkt.Hetgaatnietzozeerom bouwtechnisch perfecte op-lossingen; er hoeft niet gerekendte worden. Wel moet de oplos-singsrichting juist zijn en moeter een architectonische ambitiezijn om zaken als constructie,installaties en bouwtechniek inhet ruimtelijk ontwerp te integre-ren.