D. van Woerkom, ard?. BNAEen menselijke uitvindingIn het tijdschrift begunstigd door de Koninklijke Maatschappij ter Bevordering derBouwkunst stond onlangs de volgende zin te lezen: 'Beton wordt alleen gebruikt waarhet constructief noodzakelijk is' (Plan nr. 8,1977, blz. 49). Deze zin stond in detoelichting van een plan - de tuin van de stedeling - waarvan de opdracht luidde eenplek te maken waar we allemaal vanzelfsprekend kunnen wonen, werken enspelen __Gelukkig, we zijn weer waar we zijn moeten, de cirkel is opnieuw gesloten. Waargedurende de dertiger en veertiger jaren een rangorde werd gesteld tussen 'na-tuurlijke' en 'door mensen bedachte' materialen, gebaseerd op een - vermeend -goddelijk principe (Granpr? Moli?re met zijn Delftsche School-leer), wordt nu ter willevan de menselijkheid een banvloek uitgesproken over een juist door mensenuitgevonden materiaal (beton). En het materiaal is wederom de dupe, het materiaal dater niets aan kan doen; de mens treft uiteraard geen schuld !Het gewapend beton dateert van ongeveer 1860. Dit gewapend beton werd aan-vankelijk voorzichtig, proefondervindelijk toegepast bij het bouwen, totdat vooralHennebique het tot een volwaardig bouwmateriaal ontwikkelde. De Zwitsersekunsthistoricus S.Giedion heeft het in zijn boek 'Bauen in Frankreich, Eisen, Eisen-beton' (1928) zo treffend gezegd: 'Eisenbeton. Er wird nicht als kompaktes Materialaus der Natur gebrochen. Sein Sinn ist: k?nstliche Zusammensetzung. Seine Herkunft:das Laboratorium !'.En even verder: 'Aus d?nnen Eisenst?ben, Zement, Sand, Abfallsteinen, aus einem'Verbundk?rper' k?nnen ungeheuere Geb?udekomplexe sich pl?tzlich zu einemeinzigen Stein auskristallisieren, Monolithe werden, die dem Angriff des Feuers undeinem H?chstmass an Belastung widerstehen k?nnen wie kein nat?rliches Materialzuvor'.Voorwaar een voortreffelijke definitie, speciaal aanbevolen voor vele architecten na1968.7R.Maillart - brug over de Rijn bij Tavanasa,Zwitserland, 1905!2E.Freysslnet - hal voor luchtschepen, Orly,1922Cement XXIX (1977) nr. 12 5583A. en G.Perret - Notre Dame du Raincy, 1922.Hoewel de plattegrond stamt van de traditio-nele Romaanse kerk (om lithurgische rede-nen?), is de opbouw onloochenbaar alleenmogelijk door middel van gewapend beton5Omslag van het boek 'Beton als Gestalter',1928. Een boek dat als 'eye-opener' groteinvloed heeft gehad. De titel is symptomatischvoor de optimistische twintiger ?aren, toen 'thesky' nog 'the limit' was4Le Corbusier - Volkenbondspaleis Gen?ve, 1927.Een van de eerste pogingen, zeker in de categorierepresentatieve gebouwen, een 'functionele', 'niet-academische' oplossing te zoekenDe negentiende eeuw was in veel opzichteneen minder orthodoxe eeuw dan de twintigste en heeft dit goed begrepen. Een nieuwfenomeen ontstond: voorafgegaan door de grote ijzerconstructies, vooral bij dewereldtentoonstellingen, het ontwerpen en bouwen door constructeurs in plaats vandoor architecten. Le Corbusier schrijft in 1924 in het tijdschrift l'Esprit nouveau: 'DasJahrhundert der Maschine hat den Konstrukteur erweckt, neue Aufgaben, neueVerfahren, neue Mittel haben ihm geboren. ?berall ist er jetzt am Werk!'. Giedion zegthet zo: 'Konstruktion wird Ausdruck - Konstruktion wird Gestaltung'.Het is ongetwijfeld zo dat werken van grote ^constructeurs, zoals Eiffel, Hennebi-que,Freyssinet, Maillart, uiteindelijk de ogen geopend hebben van enige architecten, nadatbijna een eeuw lang stijlimitaties de hoogste vorm van cultuuruiting waren. Doch deargeloosheid en vanzelfsprekendheid waarmee constructeurs hun bouwopgavenaanpakten, moest door architecten op moeizame wijze met wegwerping vaneeuwenlange ballast veroverd worden. Bekend is de strijd tegen de 'Acad?mie desBeaux Arts'-opleiding in Frankrijk, met afstraling daarvan naar de bouwkundigeopleiding in Delft.6-7Ir.J.G.Wiebenga - Soci?t? C?ramique Maas-tricht, 1912. Een zeer vroeg en onbekendNederlands voorbeeld van ingenieursbouw,zonder 'architectonische' verminkingenCement XXIX (1977) nr. 125598-9J. van Nieukerken - Tropeninstituut Amster-dam (geopend in 1927) en ir.B.BiJvoet enir.J.Duiker - Sanatorium Zonnestraal Hilver-sum (1927). Het is ongelofelijk dat beidegebouwen, die architectonisch twee zulkeverschillende werelden vertegenwoordigen, inhetzelfde ?aar gereedkomenHet schandaal van het prijsvraagverloop van het gebouw voor het Volkenbondspaleisin 1927, waar een bekroning van het ontwerp van Le Corbusier door diplomaten tengunste van academische architecten verhinderd wordt, is aanleiding tot internationaleaaneensluiting binnen ClAM-verband (internationale congressen voor het nieuwebouwen). Het nieuwe bouwen, een eerste coherente poging tot 'eerlijk' bouwen voor'gewone' mensen.Doch niets is moeilijker dan eerlijk bouwen voor gewone mensen. Na een enthousiastbegin verbiedt in de Sowjet-Unie de partij in 1934 ieder experiment ten gunste van eennieuw academisme. In Duitsland na 1933 is genoegzaam bekend wat daar is gebeurden ook in Nederland heeft de 'Delftsche School' een meer dan getalsmatige invloedgehad, een invloed alleen verklaarbaar uit de verzuiling waaraan Nederland ten prooiwas.10a-bj11a-bRMaillart - Schwandbachbr?cke tussen Hin-terfultigen en Sch?nentannen, kanton Bern(1933) en R.Maillart - Zementhalle Schweize-rische Landesausstellung Z?rich (1939). Dit isalleen maar in gewapend beton mogelijk enbovendien op welke manierl Wat eenkunstenaar!Cement XXIX (1977) nr. 12 56072M.Breuer en F.R.S.Yorke - Civic Centre of theFuture, Londen (1936). Zonder gewapendbeton op deze creatieve wijze toegepast washet een loodzwaar geheel gewordenDe hoeveelheden kubieke meters ombouwde ruimte, eerst nodig als wederopbouw na1945 en geleidelijk overgaand in 'Wirtschaftswunder', hebben gedachten aanarchitectuur naar de achtergrond geschoven, zodat we vrij onvoorbereid 1968 overons kregen. Wie dacht eindelijk van veel theologisch verticale ballast bevrijd te zijn,had niet gerekend dat we dit horizontaal honderdvoudig terugkregen in de vorm vanwelke gogie dan ook.In de architectuur betekent dit een andere vorm van 'gesundes Volksempfinden' waarde baksteen onder het argument - dat van de 'menselijke maat' - als voorlopigeoverwinnaar uit tevoorschijn komt en het beton dat alle kwaad op zijn geweten heeftals een hond naar zijn hok (de constructie) teruggestuurd wordt.13a-b-cM.Breuer - bibliotheek St. Johns Abbey andUniversity College, Minnesota (1953/68).Onorthodoxe draagconstructies, niet andersdan met gewapend beton mogelijkCement XXIX (1977) nr. 12 561Ha-bP.LNervi - papierfabriek Burgo-Mantua(1961/62). Geen architect ter wereld, nu nieten in de toekomst, zou per definitie zo'noplossing bedacht noch aangedurfd hebbenEens zal blijken dat het nieuwe bouwen de eerste aanzet geweest is voor een 'nieuwetraditie', namelijk die van het bouwen voor alle mensen en aan zijn bakermat hebbenmede de grote constructeurs van de negentiende eeuw gestaan. Dat betekent tevensdat bouwen in de zin van architectuur, esthetica, nooit meer los kan en mag komenvan bouwtechniek, bouwwetenschap. Kortom, beton is meer dan alleen eenconstructief hulpmiddel, waar andere, natuurlijke materialen het laten afweten.Gewapend beton is een menselijke uitvinding.Cement XXIX (1977) nr. 12 562