themaEen logistiek kunststukje1201340themaBij De Rotterdam is ervoor gekozen materiaal met behulp vankranen te verplaatsen en personen met behulp van bouwliften.Aan het begin van de afbouwfase is vooral het transport vanmedewerkers op de bouwplaats zeer complex. Er zijn danimmers erg veel bedrijven aanwezig met elk hun individuelelogistieke eisen. In het meest extreme geval zijn er tot honderdaannemers en honderden mensen actief. En allemaal hebben zeresources nodig zoals energie, opslag, werkruimten en verticaletransportcapaciteiten (liften, kranen).Een logistiekkunststukjeDe bouwsnelheid van De Rotterdam is bijzonderhoog. Hiervoor is een uitgekiend logistiek procesnoodzakelijk. Vooral de aanwezigheid van veelverschillende bedrijven maakt dit proces extracomplex. Mede om die reden is de planning ensturing van de bouwlogistiek uitbesteed aan eengespecialiseerd bedrijf.1De bouwlogistiek voor De Rotterdam in de praktijkEen logistiek kunststukje 12013 41Extra productiviteitFiguur 2 laat zien dat slechts 31% van de bouwtijd productief wordtgebruikt. Sterke concurrentie, stijgende bouwkosten en groeiende eisenmet betrekking tot afvalverwijdering vragen extra logistieke prestaties.Het is daarom noodzakelijk dit percentage omhoog te brengen.op de bouwplaats onvermijdelijk optredende bouwafval wordtzo spoedig mogelijk na ontstaan gesorteerd en milieuvriendelijk verwerkt of verwijderd.De bouwplaatslogistiek bevat alle taken omtrent de bouwplaatsinrichting en bouwwerkzaamheden die plaatsvinden op debouwplaats. Doel van de bouwplaatslogistiek is samen met debevoorradingslogistiek, de afvoerlogistiek en de bouwplaatsbeveiliging het productieproces optimaal te sturen. Hieruitkunnen conflicten ontstaan omtrent opslag, werkruimten,materiaalstromen en arbeidskrachten.Bouwlogistiek voor De RotterdamDe Rotterdam bestaat uit drie torens van circa 146 m hoog.Het totale oppervlak is 160 000 m2, bestemd voor kantoren,appartementen, een hotel en winkels. De bouwtijd beslaat38 maanden. In deze periode voorzien 42 900 vrachtwagens debouwplaats van materiaal, op het drukste moment tot 80 leveringen per dag. Voorts zijn er 3500 transporten nodig om al hetafval van de bouwplaats af te voeren, gezamenlijk 8900 tonbouwafval.Dagelijks zijn tot 800 arbeiders op de bouwplaats actief. Elkedag, soms diverse keren op een dag, moet de toegang op debouwplaats worden gecontroleerd. Minimaal vier keer per dag(begin, ontbijt, lunch en einde) moeten de bouwvakkers metbehulp van de bouwliften van en naar hun werkniveaus wordenvervoerd. Alle bouwliften, samen negen stuks (zes bouwliftenaan de buitenkant en drie jumpliften aan de binnenkant),leggen in de drukste maanden 5200 km/maand af voor hetvervoer van personeel en materiaal.Een uitdaging voor de bouwlogistiek, vooral door de eisen vande opdrachtgever en de hoofdaannemer, is het gebouw nietalleen `stadsvriendelijk', maar ook `buurtvriendelijk' te realiseren. Het moet op elk moment zijn gewaarborgd dat geen enkelvoertuig op openbaar straatgebied stopt in het invloedsgebiedvan de bouwplaats en in het bijzonder voor de ernaast liggendegebouwen. Lossen op straat is dus niet toegestaan. In plaatsDr. Klaus Lipsmeier,Dipl.-Ing. michael PradelZ?blin1 Vijf torenkranen met verstelbare giek(twee WK 355B's, drie WK 224B's) transpor-teren ruwbouwmaterialen, gevelelementenen zware/volumineuze materialenFoto's: Tom Wolbrink / Foto Topaas2 Productiviteit in het bouwwezen bijcomplexe nieuwbouw in de hoogbouw3 Deelgebieden van de bouwlogistiekDefinitie van bouwlogistiekDe bouwlogistiek moet ervoor zorgen dat personeel, materiaal, materieel, stroom en water op de juiste plek en het juistemoment beschikbaar worden gesteld. Ook moet de afvoer vanbouwafval mogelijk worden gemaakt. Al met al zijn er vierdeelgebieden in de bouwlogistiek te onderscheiden: beveiliging,bevoorrading, afvoer en bouwplaatslogistiek (fig. 3).Bij de bouwbeveiliging wordt onderscheid gemaakt tussen debeveiliging van toegang van personen en van het materiaal.Met betrekking tot de beveiliging van de toegang van personenwordt een gecontroleerde en gelegitimeerde toegang van demedewerkers op de bouwplaats gerealiseerd. Voor het materiaal gaat het om een gecontroleerde in en uitschrijving.De bevoorradingslogistiek bevat alle taken die nodig zijn om dejuiste materialen en onderdelen op het juiste moment, op dejuiste locatie, in de juiste aantallen en juiste kwaliteit, tegen degecalculeerde kosten beschikbaar te stellen.In het kader van de afvoerlogistiek wordt het ontstaan vanbouwafval verminderd. De afvoerlogistiek bevat voorkoming,verzameling, hergebruik en verwijdering van bouwafval. Hettransporten, wegen,zoeken naar materialen: 24,10% bouwwerkzaamheden: 30,90%overig: 5,60%onderbrekingen: 13,80%afvalverzameling,bouwreiniging,materiaalverplaatsing:5,80%afwezigheid: 19,80%bouwplaatsbeveiligingbouwlogistiek afvoerlogistiekbouwplaatslogistiekbevoorradingslogistiek23themaEen logistiek kunststukje12013420204060801001201 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38oktober 2010 - november 2013losduur in uurdagelijksevoertuighoeveelheid0204060801001201 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38oktober 2010 - november 2013oponthoud in uur per dagbenodigde liftcapaciteitin uurneel en hoeveelheid afval. Op basis van de gedetailleerde bouwplanning, de geplande materialisatie en het daaruit resulterendetransport is het benodigde aantal leveringszones gepland,samen zes. Via deze zones wordt de algehele materiaaloverslaggestuurd.Met behulp van specifieke transportkerncijfers voor hoogbouwzijn verder de benodigde liftcapaciteiten voor personeel enmateriaaltransport bepaald. Figuur 6 toont het resultaat vandeze calculatie. Omdat alle gebieden in het gebouw bereikbaarmoeten zijn, heeft ook de plattegrond van het gebouw invloedop de planning van de liftcapaciteit.Het online notificatiesysteem (OAS)De sturing van de logistieke processen gebeurt door middelvan een softwareprogramma, het online notificatiesysteem,afgekort met OAS (Online AvisierungsSystem). Met behulpvan dit OAS wordt het complexe samenspel van de materiaalbevoorrading gestuurd. Hierbij is de logistieke keten samengesteld uit de volgende deelstappen:a.aanmelding van de levering via OAS (bedrijf, materiaalsoort,aantal, gebouwdeel en verdieping, gewenst leveringstermijn,inzet loshulp);b.controle beschikbaarheid liftcapaciteit, beschikbare werkruimte, overslagcapaciteiten, loshulpen (zoals heftrucks);c.collisiecontrole van de geplande leveringen met de bouwvoortgang;daarvan zijn er enkele overslaggebieden die voor het lossen vanvrachtwagens moeten worden vrijgehouden. De bouwplaatsbeschikt verder over een interne omleiding, die te allen tijdevrij moet blijven voor de brandweer.Om deze uitdaging aan te kunnen, hebben opdrachtgever enhoofdaannemer aan een bouwlogistiekbedrijf (CCL) opdrachtgegeven voor de planning en sturing van de logistieke processen.ToegangsbeveiligingDoel van de toegangsbeveiliging op de bouwplaats is decontrole van de toegang van het personeel. In het kader vanlegitimatie worden vooraf bedrijfs en persoonsgebondendocumenten gecontroleerd. Zodra alle benodigde documentenzijn voorgelegd en gecontroleerd, ontvangt elke medewerker opde bouwplaats een fotopasje. Met dit pasje kan, dankzij eenreader en een tourniquet, toe en uitgang worden gecontroleerd.Voor een prestatiecontrolemeting wordt de personeelsbezettinggemeten. Hierbij wordt, soms dagelijks, kritisch gekeken naarhet aantal aanwezige arbeiders voor de op dat moment uit tevoeren werkzaamheden.BevoorradingIn een eerste stap heeft het bouwlogistiekbedrijf de essenti?lelogistieke parameters bepaald: verwachte hoeveelheid voertuigen, lostijden, benodigde liftcapaciteiten, hoeveelheid perso45 6Een logistiek kunststukje 12013 43opdracht-geverhoofdaannemerHOOGBOUWonderaannemer 1UITBOUWRUWBOUWonderaannemer 2onderaannemer ...centraleafval-verwijderingcentraal bouwafval-managementsysteem4 Dagelijks zijn tot wel 100 arbeiders op de bouwplaats actief; elke dag, somsdiverse keren op een dag, wordt de toegang op de bouwplaats gecontroleerd5 Dagelijkse voertuighoeveelheid en losduur6 Benodigde liftcapaciteit in uur respectievelijk uren oponthoud per dagvervelende zoektocht naar de veroorzaker, irritante correspondentie en dan de zoektocht naar een compromis. Vaak is hetresultaat dat de opdrachtgever of de hoofdaannemer uiteindelijk zelf voor de kosten moet opdraaien.Om de afvalproblematiek structureel te veranderen, was hetnoodzakelijk de afvoer van afval organisatorisch aan te passen.Het meest effectief om een afvalarm en recyclingvriendelijkebouwplaats te garanderen, is een gecentraliseerd managementsysteem (fig. 7).De sturingsmogelijkheden van de afvalstromen zijn bij eengecentraliseerde oplossing alleen optimaal als wordt voorzienin het gescheiden houden van het afval en de afvoer op de plekwaar het ontstaat. Hiervoor moeten alle bouwwerkzaamhedenzijn aangesloten op een centrale logistieke installatie op debouwplaats.De planning en realisatie van de centrale afvoerlogistiek wordtuitgevoerd door het bouwlogistiekbedrijf. Het stelt containersen vuilnisbakken ter beschikking voor het gescheiden verzamelen van reststoffen op de werkvloer en neemt de volle bakken/containers ook weer in ontvangst. Het bedrijf brengt de gevuldeafvalbakken via de bouwliften uit het gebouw, leegt ze metbehulp van een verreiker in de grote container van het centraleafvalverzamelpunt en brengt de lege verzamelbakken weerterug naar de betreffende verdiepingen. Om te zware belastingvan de liften te vermijden, gebeurt het verticaal transport 'savonds of na gevelsluiting soms ook 's nachts. Figuur 8 toonthet organisatieschema van de centrale afvoerlogistiek.BouwplaatsinrichtingE?n van de bouwlogistieke uitdagingen bij een bouwplaats vaneen hoogbouwproject is het verticaal transport. Hierbij wordtd.vrijgeven van de levering voor de daaropvolgende dag, mettijdskader levering, route naar de bouwplaats inclusief poortinrit, loszone, tijdsbestek losduur, aantal en soort van debenodigde loshulpen, liftcabine, tijdskader voor liftgebruik,aantal van de benodigde verplaatsingshulpen per verdieping,tussentijdse opslaglocatie en duur tussentijdse opslag;e.versturen van de notificatie voor de levering en liftgebruikmet streepjescode;f. controle van de uitvoering en, indien nodig, aanpassingen.De aansluitende levering op de bouwplaats wordt met behulpvan portiers en een logistiekco?rdinator gecontroleerd. Dezeportiers controleren de in en uitrit op de bouwplaats. Doormiddel van barcodescanners wordt het gehele logistieke procesgedocumenteerd en in de controlekamer geobserveerd.De logistiekco?rdinator zorgt voor de instructie voor detoelevering, met betrekking tot de leveringszones, het liftgebruik en gebruik van de opslagruimten in het gebouw. Hijdocumenteert de begin en eindtijd van het liftgebruik met debarcodescanner. De daadwerkelijke gebruiksuren ten opzichtevan de gebruiksbegroting van de liften worden ook in decontrolekamer vergeleken. Afwijkingen in het verloop wordentijdig gecorrigeerd.Afvoeren van afvalTen opzichte van het te realiseren bouwvolume ontstaat circa6,5 vol.% afval. Dit afval is voor ??nderde afkomstig uit deruwbouw en voor tweederde uit gevelbouw, afbouw en technische installaties. Als dit afval in het gebouw gelijkmatig overhet hele vloeroppervlak zou worden verdeeld, ontstaat eenafvallaag met een dikte van 25 cm. Hoewel het gebouw wordtgerealiseerd door 28 verschillende soorten bedrijven, is 90%van al het afval te onderscheiden in zeven afvalfracties: bouwafval, hout, metalen, steenwol, papier, kunststoffen en gipsafval.Het overige bouwafval, zoals bitumenresten, samen 10%, wordtonder `gemengd afval' samengevat.Een innovatief managementsysteem voor de afvalverwijderingintegreert, naast de economische en milieugerelateerde eisen,de volgende essenti?le aspecten:? vlot bouwverloop door de bouwbedrijven bij grote prestatiedichtheid;? voorkoming van vuurbelasting in het gebouw;? waarborgen van werkveiligheid.Vooral op grote bouwplaatsen, waar veel bedrijven tegelijkertijd werkzaam zijn, leidt een gedecentraliseerde organisatie vande afvalverwijdering regelmatig tot bouwhinder en stijgendekosten. Kleine materiaalresten in het begin groeien uit tot groteafvalbergen die zorgen voor vuurbelasting. Het gevolg is de77 Centrale organisatiestructuur van de afvalverwijderingthemaEen logistiek kunststukje1201344leiding van debouwverwijderings-co?rdinatorcentraleafvoer-verwijderinginterneafvalverwijderaaronderaannemer(afvalproducent)afvoer /verwerkingexterneafvalverwijderaarprestatiebevestigingopdracht afvalbaktransportrapportagecontainerbestellingbestelling afvalbakken (eenmalig)instructievolle / lege afvalbakkenvolle / legeafvalbakkenvolle / legecontainersvolle containersmateriaalstroominformatiestroom8 Organisatiestructuur9 Bouwkraan bevestigd aan de ruwbouw10 De logistiek tijdens de bouw is`buurtvriendelijk'gerealiseerd,zodat de bouw zo min mogelijk negatieve invloed heeft ophet verkeer en de omliggende bebouwingDe vijf kranen volgen de ruwbouwvoortgang door vijfmontageklimprocessen, tot de eindhoogte is bereikt. Hierbijmoeten zij telkens vier keer aan het gebouw worden bevestigd(foto 9). Het afbreken van de kranen in de eindsituatie gebeurtin omgekeerde volgorde van het montageproces. De driekranen aan de waterkant worden door de twee kranen aan destraatkant gedemonteerd. Deze kranen aan de straatkant zijnzelf zo geplaatst, dat zij voor de gevel zelfstandig omlaagkunnen klimmen en vanaf een bepaalde hoogte door eenmobiele kraan kunnen worden afgebroken.Door middel van verhijsbare platforms of elektrisch verstelbareevenaren is het niet alleen mogelijk de bovenste verdieping teverzorgen, maar ook materiaal in al gesloten verdiepingen tetransporteren (als de gevel nog niet is gesloten).BouwliftenPer toren staan twee buitenliften voor het transport van palletsen kleine onderdelen ter beschikking (in totaal dus zes). Dezestaan voor de gebouwgevel, zijn apart gefundeerd en kunnenop elke verdieping stoppen.JumpliftenPer toren is telkens in ??n liftschacht een jumplift voor hettransport van de medewerkers ge?nstalleerd. Een jumplift iseen definitieve lift die wordt ge?nstalleerd in een aan debovenkant onafgewerkte liftschacht. De aandrijving bevindtzich hierbij in een `tijdelijke machinekamer' op het hoogstepunt in de schacht. Zodra de ruwbouwvoortgang dit toelaat,onderscheid gemaakt tussen mensen en materiaal. Bij DeRotterdam is gekozen voor de volgende hulpmiddelen voorverticaal transport:HoogbouwkranenEr staan vijf torenkranen (foto 1) ter beschikking met verstelbare giek (twee WK 355B's, drie WK 224B's) voor het transportvan ruwbouwmaterialen, gevelelementen en zware/volumineuze materialen. Het kraanconcept werd op basis vanverschillende punten bepaald.Het aantal kranen ontstond onder andere uit de bepaalderuwbouwplanning en personeelsbezetting, de op basis vaneerste gegevens berekende aantal verwachte transporten en debehoefte voor kraangebruik voor gevel en installatietechniek.De kraangrootten (draagkracht en gieklengte) werden bepaalduit de maximaal benodigde draagkracht op bepaalde punten(bijv. prefab elementen, betonnen kuipen, zware staalbouwelementen enz.), evenals uit het kraanmontage en demontageconcept.Door het grote aantal kranen op een relatief klein oppervlakis gekozen voor torenkranen met verstelbare giek, om problemen bij de opklimming te voorkomen.De positie van de kranen werd bepaald door de verschillendebevestigingsvarianten van de individuele kranen, evenals deverschillende mogelijkheden van kraanmontage en demontage.Twee kranen staan aan de straatkant. Deze worden metbehulp van een mobiele kraan gemonteerd. De torenkranenaan de straatkant worden ingezet voor de montage van dedrie kranen aan de waterkant. Daardoor moeten zij ook meerdraagkracht bezitten.8Een logistiek kunststukje 12013 45via het online notificatiesysteem (OAS) bindend worden aangemeld onder vermelding van het benodigde transportmiddel(kraan, bouwlift, heftruck, losplaats), aankomst en lostijdstip,evenals het bedrijf van afname. De kraancapaciteit wordtgereserveerd aan de hand van wekelijks afgestemde lijsten.De bouwliften kunnen individueel worden afgesloten en zobeschikbaar worden gesteld aan bepaalde transporttaken.In spitsuren van het personeeltransport worden geen materiaalleveringen gepland. Afvoer van bouwafval en verpakkingsmaterialen gebeurt 's avonds na de algemene werktijd.Door dergelijke afspraken kunnen onder andere onnodigewachttijden, tussentijdse materiaalopslag, knelpunten enrommel worden vermeden.ConclusieVooral bij hoogbouw is de calculatie van extra bouwlogistiekeprestaties nogal eens problematisch en kan het leiden tot planningsonzekerheden en vertraagde realisatie van de bevoorrading en afvoerstrategie?n. Bij De Rotterdam staan aangepastehulpmiddelen ter beschikking die een geordende bouwplaatsleiding van complexe nieuwbouw in binnensteden mogelijkmaakt. De strikte realisatie van de eisen leidt tot een ongestoord en daarmee effici?nt verloop op de gehele bouwplaats.Er was een gewenningsfase nodig, maar alle bij de bouwbetrokken partijen hebben het systeem eigen gemaakt envoeren deze nu in alle opzichten uit. `jumpt' de tijdelijke machinekamer twee verdiepingenomhoog, waardoor twee extra verdiepingen door de jumpliftkunnen worden bereikt.StandpijpenVoor het transport van `verpompbare' bouwmaterialen (beton,mortel voor de afwerkvloer en bouwwater) werden voor debouwfase standpijpen ge?nstalleerd. Zo wordt bijvoorbeeld eengroot deel van het te verwerken beton door de truckmixersovergedragen aan een stationaire betonpomp aan de straatkant.Deze pompt het beton over wissels, standpijpen en betonverdelers tot aan de gewenste locatie.Hellingbanen / trappenOmdat de definitieve trappen per toren tijdens de ruwbouw inde bovenste verdieping geprefabriceerd worden gemonteerd,zijn de trappenhuizen (twee stuks per toren) altijd tot en metde verdieping onder de ruwbouwproductie beschikbaar alsloopweg voor de medewerkers. Alleen bij de overgang tussende betonvloer en de bekisting staat een stalen trappentoren omgevaarlijk laddergebruik te vermijden. Verdiepingen die viahellingbanen bereikbaar zijn (parkeerlagen), kunnen aanvullend ook met behulp van heftrucks worden bereikt.Sturingsinstrumenten van de transportmiddelenVoor het effici?nt gebruik van de beschikbare transportmiddelen zijn afspraken gemaakt waaraan alle betrokkenbedrijven contractueel gebonden zijn. Alle transporten moeten9 10