themaDuurzaam betonskelet TransPort4201114themaDuurzaam betonHet kantoorgebouw TransPort op Schiphol Oost is stateof the art op het gebied van duurzaam bouwen enduurzaamheidscertificering. Tegelijkertijd is het renda-bel verhuurbaar. Het palmares is indrukwekkend: Hetproject heeft twee prestigieuze duurzaamheidscertifica-ten behaald: LEED en BREEAM-NL. De uitvoering duurdeslechts ??n jaar. Er is een miniatuurversie gebouwd inMadurodam. En in februari 2011 won TransPort deNederlandse bouwprijs in de categorie `Duurzaam inte-graal ontwerpen, bouwen, gebruiken en onderhouden'.Bijdrage beton in duurzaamheidscertificering nog niet meetbaar gemaaktDe opgave voor TransPort bestond uit circa 12 000 m2kantoor-ruimte met 170 parkeerplaatsen in een multitenant kantoorge-bouw. Ongeveer de helft is bestemd voor het nieuwe hoofdkan-toor van transavia.com. De opgave is vertaald in een ontwerpwaarin de omgeving en de eindgebruikers centraal staan. Doelwas een gebouw te ontwerpen dat letterlijk en figuurlijk energielevert aan de mensen die het gebruiken. De opdrachtgever hadhoge duurzaamheidsambities. Deze zijn waargemaakt doortoepassing van onder meer betonkernactivering, warmte-koudeopslag, gunstige ori?ntatie, zonnecellen en energiebespa-rende installaties.Duurzaam betonskelet TransPort 42011 151 Het kantoorgebouw TransPort op SchipholOost is state of the art op het gebied vanduurzaam bouwen en duurzaamheidscertificering foto: Pieter KersOntwerpHet ontwerp bestaat uit een tweetal gekromde vleugels dieelkaar aan het einde ontmoeten: een hoge vleugel van vijf bouw-lagen en een lage vleugel van ??n bouwlaag. De hoge vleugelbevat kantoorfuncties, de lage vleugel bevat naast kantoren ookeen bedrijfsrestaurant. Beide vleugels zijn opgetild ten opzichtevan het maaiveld waardoor onder het gebouw kan wordengeparkeerd. De begane grond bevat ook een aantal algemenefuncties zoals entree, fietsenstalling, douches, omkleedruimtenen installatieruimten. Op de eerste verdieping ontstaat eenomsloten binnengebied dat dienst doet als dakterras (foto 2).De ori?ntatie van het gebouw is zo gekozen dat optimaalgebruik wordt gemaakt van de voordelen van de zon (daglichten warmte in de winter) en dat de nadelen worden geminimali-seerd (warmte in de zomer). Maar ook het uitzicht op de lucht-haven aan de ene kant en het Amsterdamse Bos aan de anderezijde is van invloed geweest op de richting van het gebouw.De vleugels hebben een diepte van 16,2 m, net even iets dieperdan het standaard kantoor. Door de toepassing van betonkern-activering zijn plafonds niet gewenst. De onderkant van debetonvloeren sluiten dan ook direct aan op het glas in de gevel.skelet TransPort1ir. Gert-Jan RozemeijerABTDuurzaam betonskelet TransPort16thema2 Op de eerste verdieping ontstaat eenomsloten binnengebied dat dienst doet alsdakterras foto: Pieter Kers3 Om de koellast in de zomer te verminderenzijn er aan de zuidzijde lamellen op de gevelaangebracht foto: Pieter KersHierdoor kan een vrije hoogte aan de gevel worden gerealiseerdvan 3,07 m. Dit zorgt er ook voor dat veel daglicht diep hetkantoor kan binnendringen. Om de koellast in de zomer teverminderen zijn er aan de zuidzijde lamellen op de gevelaangebracht (foto 3).In de middenzone van het kantoor is een koof opgenomenwaarin de hoofdleidingen van de installaties zijn opgenomen.Onder de koof ontstaat een multifunctioneel middengebied datkan worden gebruikt voor vergaderen, pantry en concentratie-werkplekken.DraagconstructieDe hoofddraagconstructie van het gebouw is eenvoudig enafwezig (foto 5). Het gebouw heeft een kolomstructuur met eenbasisgrid van 7,8 x 7,8 m2. In beide langsgevels en in hetmidden is een kolommenrij opgenomen (fig. 4).De vloeren zijn uitgevoerd in bollenplaatvloeren en overspan-nen in twee richtingen. Hierdoor ontstaat een vlakke vloerwaarin alle installaties zijn ge?ntegreerd. Zowel de betonkern-activering als de luchtbehandeling en verlichting is ge?nte-greerd in de vloeren (foto 6, fig. 7). Ook de vloer van hetmiddenterrein is uitgevoerd in bollenplaat (foto 8).De stabiliteit wordt verzorgd door de betonwanden van de lift-schachten en de trappenhuizen en een betonwand in hetmidden van de hoge vleugel. Deze laatste doet tevens dienst alsbrandcompartimentscheiding.De beganegrondvloer waarop wordt geparkeerd, ligt ietsverdiept (ca. 30 cm) en is uitgevoerd in bestrating. De hoofd-draagconstructie is gefundeerd op vibro funderingspalen.DuurzaamheidsambitiesDe opdrachtgever heeft bij de start hoge duurzaamheidsambi-ties uitgesproken. Deze zijn afgeleid van het Klimaatplan vande luchthaven. Gedurende het ontwerpproces is gezamenlijkmet opdrachtgever, architect en adviseurs gezocht naar eenconcrete invulling van deze ambitie. Gekozen is voor hetbehalen van het prestigieuze duurzaamheidscertificaat LEEDPlatinum. LEED (Leadership in Energy en EnvironmentalDesign) is een certificeringsmethode, ontwikkeld door de U.S.Green Building Council, met als doel het ontwikkelen vanduurzame gebouwen te stimuleren en faciliteren.Ten tijde van deze keuze was er nog geen Nederlands duur-zaamheidscertificaat beschikbaar. Wat betreft duurzaamheids-certificering waren er twee alternatieven LEED en BREEAM(Building Research Establishment Environmental Assessment23Duurzaam betonskelet TransPort 42011 174 Het gebouw heeft een kolomstructuur meteen basisgrid van 7,8 x 7,8 m2. In beidelangsgevels en in het midden is een kolommenrij opgenomen5 De hoofddraagconstructie van het gebouwis eenvoudigLEED kent een aantal verschillende categorie?n voor verschil-lende gebouwtypen. Omdat TransPort een multitenantkantoorgebouw is, is er gekozen voor de categorie Core & ShellDevelopment. Deze categorie is specifiek bedoeld voor ontwik-kelaars. De criteria richten zich uitsluitend op het gebouw.Typische huurderszaken als inrichting worden buiten beschou-wing gelaten. De beoordelingscriteria zijn verdeeld over vijfduurzaamheidsaspecten: 1. Sustainable sites, 2. Water effici-ency, 3. Energy & atmosphere, 4. Materials & resources en 5.Indoor environmental quality. In tabel 1 staat aangegeven hoede onderlinge weging van de vijf duurzaamheidsaspecten wordtaangehouden bij LEED Core & Shell Development 2.0.Hierna worden deze aspecten kort toegelicht.Sustainable sitesHet duurzaamheidsaspect Sustainable sites waardeert de locatievan het project. Dit omvat de bebouwingsdichtheid van hetgebouw (in relatie tot zijn omgeving), de aanwezigheid vanbestaande bebouwing die wordt gesloopt, eventuele vervuilingin de bodem, maar bijvoorbeeld ook de afstand tot openbaarvervoer en de aanwezigheid van een fietsenstalling met kleed-ruimten.Water efficiencyCriteria uit Water efficiency hebben vooral betrekking opwaterbesparende maatregelen.Energy & atmosphereEen belangrijk aspect dat een groot aandeel heeft in de totalescore is Energy & atmosphere. Hierin worden energiebespa-rende maatregelen gewaardeerd. Waardering vindt plaats doorhet maken van een vergelijk met een fictief standaard gebouw.Hoe beter de prestaties ten opzichte van het fictieve gebouw,hoe meer punten er op deze criteria worden gescoord. Ook hetinzichtelijk maken van energieverbruik en het gebruik vanhernieuwbare energiebronnen wordt beloond met punten.Method). Van de laatste is in 2010 ook een Nederlandse versiebeschikbaar gekomen, BREEAM-NL uitgegeven door deDGBC (Dutch Green Building Council). Het project bevondzich op dat moment al in de uitvoeringsfase. Desondanks isbesloten om TransPort als pilot-project te gebruiken voorBREEAM-NL. Daarmee is TransPort het eerste kantoorgebouwdie dit Nederlandse duurzaamheidscerticifaat heeft ontvangen.Omdat de LEED-certificering al vanuit de ontwerpfase is ge?n-tegreerd in het project, richt dit artikel zich vooral op LEED.Basis voor de systematiek van duurzaamheidscertificering ishet waarderen van duurzame initiatieven. Uitgangspunt daarbijis dat deze initiatieven moeten uitstijgen boven de gebruikelijkemaatregelen die worden genomen. Omdat de gangbare maatre-gelen zich in de tijd ontwikkelen, bijvoorbeeld door verscherpteregelgeving vanuit de overheid, zullen ook de toetsingscriteriavan de duurzaamheidscertificaten zich blijven ontwikkelen(lees aanscherpen). Dit betekent dat een gebouw maar volgens??n versie zal worden gecertificeerd. Deze versie heeft criteriadie zijn geijkt op dat moment. TransPort is beoordeeld volgensLEED 2.0 dat is uitgebracht in juli 2006. Inmiddels is door deDGBC versie 3.0 van LEED in gebruikgenomen.45themaDuurzaam betonskelet TransPort4201118Score TransPortIn tabel 1 staan ook de door TransPort behaalde punten aange-geven. Hierin valt te zien dat vooral op Sustainable sites enEnergy & atmosphere veel punten zijn gehaald.De energiebesparende maatregelen die in TransPort zijn toege-past leiden tot een energiebesparing van 43%. Dit wordt gerea-liseerd door toepassing van betonkernactivering in combinatiemet warmte-koudeopslag in de bodem, de gunstige ori?ntatievan het gebouw, energiebesparende armaturen en liften encirca 800 m2pv-cellen (foto 9) op het dak van de hoge vleugel.Waterbesparende toiletten, waterloze urinoirs en een grijswa-tersysteem waarin regenwater wordt gebruikt voor toiletspoe-lingen zorgen voor de 100% score met betrekking tot water(Water efficiency).Materials & resourcesMaterials & resources raakt het meest aan de bijdrage van debouwkundige constructie aan de duurzaamheid. Scores wordentoegekend aan hergebruik van gebouwdelen en materialen, hetgebruik van lokale materialen afkomstig uit een beperkteomgeving van de locatie van het project en afvalscheiding opde bouwplaats.Indoor environmental qualityBij Indoor environmetal quality gaat het om het binnenklimaat.Gebouwen worden gewaardeerd als duurzaam als het er aange-naam werken en verblijven is. Dit kan bijvoorbeeld doordat deluchtverversing of daglichttoetreding goed is geregeld.Innovation & design processNaast deze vijf duurzaamheidsaspecten zijn er nog extrapunten te behalen voor Innovation & design process waarmeeinnovaties en procesmatige zaken worden beloond.WegingIn tabel 1 staat aangegeven hoe de onderlinge weging van devijf duurzaamheidsaspecten wordt aangehouden bij LEED Core& Shell Development 2.0.Tabel 1 Weging duurzaamheidsaspecten in LEED en score TransPortduurzaamheidsaspect maximale score in LEED behaalde score TransPortSustainable sites 15 credits (25%) 12 (80%)Water efficiency 5 credits (8%) 5 (100%)Energy & atmosphere 14 credits (23%) 12 (86%)Materials & resources 11 credits (18%) 5 (45%)Indoor environmental quality 11credits (18%) 7 (64%)Innovation & design process 5 credits (8%) 5 (100%)leidingenregister BKAluchtkanaal ?125plaatdoorsnede6742011 196, 7 Zowel de betonkernactivering als deluchtbehandeling en verlichting isge?ntegreerd in de vloeren8 Ook de vloer van het middenterrein isuitgevoerd als bollenplaatvloerDe bijdrage van de hoofddraagconstructie in de behaaldeLEED-score is dus nog erg indirect. De gewichtsbesparing doormiddel van de bollenplaatvloer, de besparing van de beganegrondvloer door het toepassen van bestrating en de flexibiliteitvan het betonskelet door de kolomstructuur leveren duidelijkeen positieve bijdrage aan het duurzame karakter van Trans-Port. Geen van deze maatregelen is in de gebruikte versie vanLEED Core & Shell echter beloond met credits.Bijdrage betonHeeft de betonconstructie dan op geen enkele wijze bijgedra-gen aan het succes van TransPort? Niets is minder waar. Detoepassing van betonkernactivering en de hoge vrije ruimtezouden niet kunnen worden gerealiseerd zonder de betoncon-structie. Indirect levert deze betonconstructie dus een grotebijdrage aan de behaalde score. De direct constructiegerela-teerde bijdrage, bijvoorbeeld in de vorm van materiaal- ofgrondstoffenbesparing, is in de huidige certificering nogonderbelicht. Hierin zijn parallellen te zien met de discussieover duurzaamheid in de breedte. Ook in deze discussie is erop dit moment een focus op energie en minder op materialen.De verwachting is dat, zodra de belangrijkste doelen op ener-giegebied zijn bereikt, deze focus gaat verschuiven naar beper-king van het gebruik van grondstoffen. In toekomstige versiesDoor de ori?ntatie van het gebouw, de hoge vrije ruimte en deovervloed aan daglicht op de werkplekken en de individueleregelbaarheid van de installaties worden veel punten behaaldop de kwaliteit van het binnenklimaat (Indoor environmentalquality).Een relatief beperkt aantal punten is gescoord op het aspectMaterials & resources. Maximaal kan hierop 18% van de totalemaximale score worden behaald. Van die maximale score is netiets minder dan de helft gerealiseerd. De vijf punten die zijngehaald komen voort uit het gebruik van gerecyclede materialen(38% van het totaal aan gebruikte materialen), materialenafkomstig uit een gebied met een straal van maximaal 500 mijl(circa 800 km) en het gebruik van FSC-hout (95% van alle hout).Omdat LEED voorschrijft dat het percentage van het gerecy-clede materiaal moet worden berekend op basis van de bouw-kosten levert met name de aluminium gevel een grote bijdrage.Het gebruikte aluminium is in hoge mate gerecycled en degevels leveren een groot aandeel in de bouwkosten. Hetgebruik van betongranulaat of gerecycled plastic in de bollenvan de bollenplaatvloer valt qua kosten hierbij in het niet enwas voor het behalen van deze credits niet nodig geweest.Hetzelfde geldt voor de regionale afkomst van materialen. Ookdit wordt berekend op basis van een percentage van de bouw-kosten en ook hier geldt dat de aluminium gevel de grootstebijdrage levert.8themaDuurzaam betonskelet TransPort42011209 Op het dak zijn circa800 m2pvcellen toegepast foto: Pieter KersCritici die stellen dat duurzaamheid op deze wijze verwordt tothet bijhouden van scorelijstjes gaan voorbij aan het positieveeffect van deze scorelijstjes. Er wordt met een kritische bliknaar de scorecriteria gekeken en er wordt strategisch gehan-deld: welke criteria zijn makkelijk en goedkoop binnen teslepen en welke worden vanwege deze redenen bewust verme-den? Dit is dan ook de kracht van het systeem. Duurzaamheidis meetbaar geworden en laat zich daarmee beter afwegen metandere ontwerpaspecten. Hierdoor is het mogelijk abstracteduurzaamheidsambities niet alleen te vertalen naar concretedoelen, maar het is ook een manier om deze doelen te realise-ren. Net als kwaliteit, geld en tijd kan duurzaamheid wordengeborgd in het bouwproces. van de duurzaamheidscertificaten zal dit naar verwachting ookeen belangrijkere rol gaan spelen.Rol duurzaamheidscertificeringMet de bouw van TransPort zijn voor het eerst in Nederlandervaringen opgedaan met duurzaamheidscertificering. Is heteen waardevolle toevoeging in de zoektocht naar een duurza-mere bouw? De kracht van een duurzaamheidscertificaat is nietzozeer het certificaat zelf, maar vooral de invloed die het heeftop het totale ontwerp- en bouwproces. Na de keuze van deopdrachtgever om in te steken op het LEED Platinum certifi-caat stonden de ontwerpvergaderingen van TransPort in hetteken van LEED. Bij iedere ontwerpbeslissing werd de vraaggesteld wat het doet voor de LEED-score. Naast de bekendeontwerpaspecten als geld, tijd en kwaliteit, krijgt duurzaamheiddoor deze systematiek ook een serieuze plek in het ontwerp-overleg. PRoJectGeGevensproject TransPortopdrachtgever Schiphol Real Estatearchitectenbureau Paul de Ruiterprojectmanagement Brains to Buildadviseur constructies ABTadviseur installaties Deerns raadgevendeingenieursadviseur duurzaamheid BenR adviseursvoor duurzaamheidaannemer De Vries en Verburgleverancier bollenplaatvloer BubbleDeck9