A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pStudiereiscement 2007 5 11Al meer dan dertig jaar organiseert de opleiding CivieleTechniek van de AVANS Hogeschool `s Hertogenbosch eenbuitenlandexcursie. Ook dit jaar stond er weer een Civiltour op het programma. Van 10 tot 17 maart was debestemming van de reis Dubai, waar momenteel op eengebied van een paar vierkante kilometer op 6000 ver-schillende bouwplaatsen wordt gebouwd aan de meestprestigieuze civiele projecten tot nu toe.ing. J.A.G. Sloots en B. van der Donk, Avans Hogeschool`s HertogenboschEen van de eerste bezoeken die het reisgezelschapbracht was aan het ingenieursbureau Nakheel enhet infocentrum van de Business Bay. Nakheel ishet ingenieursbureau dat verantwoordelijk is voorde uitvoering van infrastructurele projecten en pro-jectontwikkeling. De bekendste en meest prestigi-euze projecten van het bureau zijn de drie palmei-landen: Jumeirah (foto 2), Deira Corinche en JebelAli, het Dubai Waterfront, the World en het volau-tomatische metrostelsel.De Business Bay moet in de toekomst het zakelijkehart van Dubai worden. Momenteel wordt hier hardgebouwd aan de oprichting van een aantal fraaivormgegeven wolkenkrabbers. Het meest markantebouwwerk in dit plan wordt `The Dancing Ladies',een cluster van drie torens die zowel om de x- als dey-as draaien. Twee van deze torens zullen tegenelkaar aan draaien, terwijl de derde los in de ruimtestaat. De maquette (foto 3) van het plangebiedkostte overigens een lieve 2 miljoen US$.z - C l u s t e rHet zogenoemde z-cluster is een hoogbouwclusterdat onderdeel uitmaakt van het project `JumeirahLakes Towers'. Binnen het plangebied worden 78hoogbouwtorens gerealiseerd, die gegroepeerd zijnin 26 clusters van A tot Z. De torens staan opgesteldrond een kunstmatig aangelegd meer met eenoppervlakte van 116 000 m2, het z-cluster is gelegenaan de oostzijde van het meer. Op een eiland in hetmidden van het meer wordt de hoogste torengebouwd, de `Almas tower'. Momenteel worden detorens gebouwd op een kale woestijnvlakte. Zodrade torens gereed zijn, zal het meer ontgravenworden.Ook Interbeton, de internationaal opererende doch-teronderneming van BAM, werkt in het z-cluster.Sinds begin jaren `70 is het bedrijf in Dubai actiefonder de naam Higgs & Hill. Om de risico's bijgrote projecten als in Dubai te spreiden, voertHiggs & Hill het werk uit in een joint-venture metde lokale aannemer Alec. In opdracht van investe-ringsmaatschappij `Seven Tides' wordt er momen-teel gewerkt aan een drie verdiepingen tellendpodium waarop drie hoogbouwtorens wordengebouwd. De opdrachtgever heeft het project ver-deeld in verschillende contracten. Het consortiumvan Higgs & Hill en Alec heeft de contracten voorde funderingsconstructie, hoofddraagconstructieen gevelafwerking gegund gekregen. Tijdens hetbouwproces zullen ook de opdrachten voor binnen-afwerking en installaties gegund worden. Daarbij ishet gebruikelijk dat de aannemerscombinatie diehet werk gestart heeft, bij goed contact met deopdrachtgever, ook de overige contracten gegundkrijgt.Avans Civil tour 2007Durven inDubai1 |In Dubai wordt gelijktij-dig aan vele projectengebouwdA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pStudiereis12 cement 2007 5De toren Z1 is een 40 verdiepingen tellend apparte-mentencomplex genaamd `Jumeirah Lakes Appart-ments' en heeft een hoogte van 216,5 m. Met45 verdiepingen en een hoogte van 234 m is torenZ2 `Anantara Hotel & Spa' de hoogste van de drietorens in het z-cluster. Kantoortoren Z3 `JumeirahLakes Offices', is even hoog als toren Z1 en telthetzelfde aantal verdiepingen. Samen stellen dedrie torens de kelk van een tulp voor.Zoals op de meeste projecten in Dubai was ook hierde tijdsdruk erg hoog. Het ontwerpproces looptslechts korte tijd voor op de uitvoering, waardoor2 |Maquette van het knoop-punt op de stam van depalm Jumeirah, met over-langs het knooppunt demetrolijn.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pStudiereiscement 2007 5 13men in sommige gevallen relatief laat informatieontvangt op de bouwplaats, terwijl het werk gewoondoor moet lopen. Een onzeker punt in het ontwerpbleek de invloed van de wind op de drie apartgevormde torens. Momenteel loopt er nog eenwindtunnelonderzoek dat moet aantonen of deberekende windbelasting overeenkomt met deoptredende windbelasting. De referentieperiodevan het complex bedraagt slechts 25 jaar. Het aan-nemersconsortium moet zelfstandig de geleverdekwaliteit controleren.Ten tijde van het bezoek werd er gelijktijdig aan3 |Maquette van de`Dancing Ladies'4 |The Creek, het `oude'gedeelte van DubaiA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pStudiereis14 cement 2007 5drie torens gebouwd. Voor de aanleg van het onder-grondse deel heeft men een bouwkuip aangelegdmet verticale grondkerende wanden in de vorm vanberlinerwanden en een palenwand. Langs hetbouwterrein ligt een drukke weg waardoor men eenzwaardere grondkerende constructie moest toepas-sen. Vanwege de lage grondwaterstand kon menverder volstaan met een berlinerwand.Het complex wordt gefundeerd op boorpalen 1,2 m. Over de paalkoppen is vervolgens eenfunderingsplaat gestort met een dikte van 1200 mmen een betonsterkteklasse B60. De funderingsplaatis in ??n gang gestort; de storttijd bedroeg 28 uur.Het zand in de omgeving heeft een hoog chloride-gehalte; om te voorkomen dat de wapening gaatroesten past men in de fundering met kunstharsgecoate wapening toe. In het ondernet zijn wape-ningsstaven 42 mm toegepast. Vanwege de hogebuitentemperatuur wordt er geen water maar ijsaan het beton toegevoegd, zodat het verhardings-proces wordt geremd, waardoor de scheurvormingbinnen de grenzen blijft.Bij de aanbouw van de drie kernen wordt een klim-bekisting toegepast. Elke vier dagen wordt er eenverdieping gestort. Bij elke kern worden een klim-mende torenkraan en een zelfverlengende beton-pomp ingezet. De klimbekisting werkt zich steedshydraulisch over een afstand van 0,30 m omhoog.In de wanden van de kern worden ankers ingestortwaarlangs de bekisting zich opvijzelt. Extra bundelswapening moeten scheurvorming in de wand rondde ankers voorkomen tijdens het vijzelproces.Buiten de kern wordt er gewerkt met kolom- entafelbekistingen. Stekkenbakken in de kern makeneen goede aansluiting tussen de kern en de aanpen-delende vloeren mogelijk. In de vloervelden wordtin twee richtingen voorspanwapening met voorge-rekt staal toegepast, zodat men de in het werkgestorte vloeren relatief slank kan uitvoeren. Om tevoorkomen dat het verse beton inwendig wordtaangetast, wordt blootliggende wapening zorgvul-dig ingepakt. De wapening wordt zoveel mogelijkgeprefabriceerd in het werk gebracht. Met behulpvan koppelbussen verbindt men de nieuwe elemen-ten aan eerder ingebouwde delen. Alle kolommenhebben gelijke afmetingen om het bouwproces zosnel mogelijk te kunnen laten verlopen. Eind 2008moet het gehele complex worden opgeleverd.P a l m e i l a n d e nIn Dubai wordt gewerkt aan diverse kunstmatigeeilanden. Daarvoor zijn ook enkele Belgische enNederlandse baggeraars in Dubai aanwezig. DeBelgische baggeraar Jan de Nul is in Dubai bezigmet onder meer de Palm Jebel Ali. Vooral hetbezoek aan de J.F.J. de Nul, momenteel de grootstecutterzuiger ter wereld, was een bijzondere erva-ring.De Nederlandse baggeraar Van Oord heeft het con-tract gekregen voor de aanleg van het laatste engrootste palmeiland `Deira Corniche'. Het `rainbo-wen', oftewel lanceren van het natte zand door eenspuitmond in de boeg van het baggerschip, is hiermomenteel in volle gang en het eiland groeitgestaag. Om het opgespoten zand te beschermen,worden breukstenen aangebracht.5 |Montagebok van demetrolijnA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pStudiereiscement 2007 5 15M e t r o n e tMomenteel wordt er in verschillende stadsdelenvan Dubai gewerkt aan een nieuw onbemandmetronetwerk dat de wegen moet ontlasten. Hetis onmogelijk dit project te missen, aangezien hetparallel ligt aan de belangrijkste verkeersader vande stad. De metro wordt deels ondergronds aan-gelegd in boortunnels en, waar mogelijk, boven-gronds op viaducten, zodat de reiziger van hetuitzicht kan genieten. Het Rode Traject is aanbe-steed in september 2005 en moet in september2009 gereed zijn. Langs de eerder genoemdehoofdweg, de Sheikh Zayed Road, zal de Rodemetrolijn worden aangelegd op een 44,1 km langviaduct samengesteld uit voornamelijk geprefa-briceerde betonnen elementen (foto 5). Aan heteinde van het traject, ter hoogte van Jebel Ali,worden de prefab kolomtafels en liggerelementengeproduceerd. Dat gebeurt in de op dit momentgrootste tijdelijke prefab-betonfabriek ter wereld.Vrachtwagens vervoeren de elementen naar demontagelocatie.Het viaduct wordt gebouwd vanuit zeven verschil-lende locaties. Men start het proces met het aan-brengen van in de grond gevormde funderingspa-len waarop een betonnen poer wordt aangebracht.Op de poer wordt een ronde kolom gestortwaarop een prefab kolomtafel wordt aangebracht.Vanwege de ronde scherpe vormgeving was hetnoodzakelijk de kolomtafels te prefabriceren.Nadat meerdere kolommen met kolomtafelsgereed zijn, wordt het dek aangebracht metbehulp van een zogenoemde lanceerbok (foto 5).Met deze zelfvoortbewegende constructie wordende u-vormige prefab elementen die samen hetdek vormen gemonteerd. Deze bouwmethodespaart een dure en tijdrovende ondersteunings-constructie uit, waardoor het proces snel kanverlopen. De dekelementen hebben een breedtevan 10,18 m, een lengte van 4 m en een gewichtvan 50 ton. Met de elementen worden overspan-ningen van 24 tot maximaal 72 m gemaaktwaarbij acht tot maximaal achttien liggersegmen-ten worden gemonteerd. Alle elementen wordenvast met elkaar verbonden met een lijm op basisvan epoxyhars. Door middel van voorspanningmet nagerekt staal worden de elementen gekop-peld tot tweezijdig opgelegde liggers. Na de vol-tooiing van een ligger wordt er op de volgendekolomtafel een tijdelijk steunpunt aangebracht.De lanceerbok wordt met vijzels tot op het vol-gende tijdelijke steunpunt verplaatst. Nu kanmen verder met het monteren van het volgendedek.In twee werkdagen wordt een overspanning van36 m voltooid. De werkzaamheden gaan 24 uur perdag door. Met zeven lanceerbokken verwerkte menin het voorjaar van 2007 gemiddeld 40 prefab ele-menten per dag. Nadat de hoofdliggers gereed zijn,wordt er in de kolomtafels dwarsvoorspanning aan-gebracht, waarna het viaduct kan worden afwerkt.O n d e r w i j sTijdens de studiereis werd ook een bezoek gebrachtaan de enige openbare universiteit met een faculteitvoor civiele techniek (vergelijkbaar met HBO inNederland) van de Verenigde Arabische Emiraten,waarvan ook het emiraat Dubai deel uitmaakt. Deuniversiteit is gevestigd in Al Ain, 120 km vanDubai. In vergelijking met Nederland is het klimaatom te studeren uiterst aangenaam: alle kostenworden vergoed en de universiteit beschikt over eenmodern lab (foto 6). Qua niveau verschilt de oplei-ding niet veel met een Nederlandse school; hetenige grote verschil is dat het maken van de diversetekeningen, waaronder constructiedetails, verhar-dingsopbouw, en dergelijke, hier wordt overgelatenaan architecten. n6 |Proefopstelling universi-teit Al Ain