A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i tei t sb o u wcement 1999 818DUBBELMEERVOUDIGRUIMTEGEBRUIKJohan Matser Project-ontwikkeling nam on-langs zijn nieuwe huis-vesting in Hilversum ingebruik. Een bijzonderehuisvesting, want hetbetreft de laatste wittevilla die architect H.P.Berlage aan het eindevan de vorige eeuw ont-wierp. De verbouwing,geleid door de Belgischearchitect Jo Crepain, iseen vorm van meer-voudig ruimtegebruik intwee opzichten: ener-zijds kreeg de in 1896gebouwde villa voor devierde keer een nieuwebestemming (het aspect`tijd'), anderzijds heeftmen de ruimte voor debenodigde uitbreidingondergronds gevonden(het aspect `functie-stapeling').Villa Hoogerheide van architect H.P.Berlage met ondergrondse uitbreiding foto's: Fotobureau 't Sticht, UtrechtBerlage ontwierp de villa ooit als woonhuis voor eenwelgestelde familie. Later werd het pand aangekochtdoor Philips, dat onder meer een ondergrondse bow-lingbaan naast de villa liet aanleggen. De derde eige-naar, de Hilversumse omroep TROS, bracht in hetpand enkele studioruimtes aan. Johan Matser is dusde vierde gebruiker van `Hoogerheide', dat nu eenechte kantoorfunctie krijgt. Deze functiewisselingonderstreept nog maar eens de veelzijdigheid vanvroegere ontwerpen.O n d e r g r o n d sJohan Matser kende de laatste jaren een flinke groeiin activiteiten en personeel, reden waarom naar eengeschikte, nieuwe huisvesting werd omgezien. Hetoog viel al snel op de villa van Berlage. Dit pand wasechter veel te klein: de oppervlakte zou praktisch ver-dubbeld moeten worden om alle activiteiten tekunnen huisvesten.Aangezien het bestemmingsplan rondom de villa,gelegen bovenop een heuvel in een parkachtigeomgeving, niet voorzag in bovengrondse uitbrei-ding, kwam de directie op het idee de benodigdekantoorvertrekken ondergronds aan te leggen enparkeerruimte bovengronds te cre?ren. Met ditvoorstel werd eenvoudig vrijstelling op de WetRuimtelijke Ordening verkregen.Volgens het programma van eisen dienden in de880 m2 grote villa receptie, directie, vergaderruim-ten en administratie te worden ondergebracht.Deondergrondse uitbreiding (ca.740 m2) moest plaatsbieden aan de projectmanagers. In de voormaligebowlingruimte waren voorts archief en lunch-ruimte voorzien. Belangrijkste eis: het historischekarakter van de villa mocht geenszins worden aan-getast. Moderniseringen die vorige eigenaarshadden aangebracht, moesten zelfs zoveel moge-lijk weer ongedaan worden gemaakt.Na een prijsvraag onder drie architecten kwam JoCrepain als winnaar uit de bus.C o n c e p tCrepain ontwierp een kruisvorm, waarbij de villaeenkwartvanhetkruisvormt.Dedrieanderedelenvan het kruis bestaan uit ondergrondse patio's;deze hebben aan twee zijden in L-vorm kantoorruimtes en daarte-genoverliggend een trappartij alsdirectebovengrondseontsluiting.De hoofdas van het kruis looptnoord-zuid; ondergronds vormtdeze as de hoofdcirculatiegang,bovengronds loopt hier het paddat naar de entree leidt.Loodrecht op deze as ligt onder-gronds een secundaire gang,waarmee de resterende kantorenworden ontsloten. Op het knoop-punt van deze twee assen ? onder-grondse `straatjes' ? is een openruimte gecre?erd ? een centraal `pleintje' ? metruimte voor vergadering, expositie of ontmoeting.De fundering van de villa is voelbaar aanwezig doorde felgekleurde wand die het villagedeelte omsluit.Elk kantoor heeft zicht op een patio en daarmeedirecte daglichttoetreding. Afhankelijk van de situ-A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i tei t sb o u wcement 1999 8 19Het principe van Crepainskruisvormig ontwerp metvilla, hoofdas enuitbreidingIndeling van het ondergrondse gebiedDoorsnede ter plekke van de verbinding oud-nieuw: het trappenhuisering op het terrein bevindt een patio zich 2 tot 3 monder het maaiveld. Een wisselende beplanting enafwerking maakt dat elke patio een eigen sfeer, kleuren licht heeft.In de centrale straat valt daglicht naar binnen doorkleine lichtkoepels, die op hun beurt 's nachts hetpad verlichten dat naar de entree leidt.I n t e r i e u rDe gangen worden van de kantoorruimtes geschei-den door houten wanden, waarin tevens de kastenzijn verwerkt. Voor de kantoorruimtes is meubilairop maat ontworpen. Mits in redelijk grote hoeveel-heid besteld, hoeft dit niet duurder te zijn dan stan-daard-meubilair. Het grote voordeel van maatwerkis het effici?nte ruimte-gebruik.De kantoorruimten ken-nen verschillende afme-tingen. De ruimtelijkebenutting van het totalecomplexisdaardoorzeerflexibel en effici?nt.Verderdelenlichteschei-dingswandendekantoor-ruimtenop.Datmaakteeneventueleaanpassingvande indeling in de toekomst eenvoudig.I n s t a l l a t i e sVentilatie, verwarming en koeling worden langs devloerverdeeld.Bovenopdebetonvloeriseen150mmdikke sandwichconstructie toegepast, waarin alletechniek is verwerkt. Verlaagde plafonds zijn hier-door niet noodzakelijk. Door vervolgens een dak-constructie te bedenken zonder balken en kolom-koppen, kon de bouwhoogte worden beperkt zonderaan nettohoogte voor de kantoren in te boeten en kontevens de thermische inertie van het beton zo opti-maal mogelijk worden benut.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i tei t sb o u wcement 1999 820Elk kantoor heeft zicht op een patio met eigen opgangVoorbereidingen voor de tuinreconstructieDoorsnedes over de kolommenFunderingC o n s t r u c t i eVoor de constructeurs vormde de bouwput de groot-ste uitdaging. De aandacht lag vooral bij de conser-vering van de oudbouw tijdens de ontgravingswerk-zaamheden.Deoudevillaisondermeerondersteunddoor het onderliggende grondmassief te injecteren.Verder waren de nabijheid van een weg en diversebomen complicerende factoren. Vanwege de hogeligging ten opzichte van het grondwater kon gedeel-telijk een Berliner Wand worden toegepast. Verderis gebruik gemaakt van damwanden.Voor de hoofdconstructie van de ondergrondseruimtenvieldekeusopeengeheelinhetwerkgestortbetonskelet. De nieuwbouw is op staal gefundeerd,metpoerenonderdekolommenenverzwaarderand-balken ter plaatse van de gevels. De vloer is mono-liet afgewerkt.Het dak wordt gedragen door ronde betonnenkolommen en betonnen wanden. Voor het dak zijnbreedplaatvloerelementen gebruikt. Om een vlakplafondteverkrijgenheeftdedakvloerterplaatsevande hoofdas een verzwaarde strook aan de bovenzijde.In de kantoorvleugels stoppen de breedplaten eenmeter voor de kolomkoppen en nemen in het werkgestorte `ponskoppen' de ponskrachten op.Henk WapperomProjectgegevensbelegger:Fortis Investments Vastgoed, Utrechtopdrachtgever:Johan Matser Projectontwikkeling, Hilversumarchitect:Jo Crepain Architect, Antwerpenconstructeur:Ingenieursgroep Van Rossum, Almereaannemer:Korteweg Bouw, BredaA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i tei t sb o u wcement 1999 8 21Artist impressiondefinitieve situatieDuurzaam bouwen?Villa Hoogerheide is een beschermd gemeentelijk monument en zal dien-tengevolge nog generaties lang meegaan. Of dit ook voor de nieuwbouwzal gelden, is nog maar de vraag. Nog tijdens de verbouwing kreeg hetpand alweer een nieuwe eigenaar: Fortis Investments Vastgoed. JohanMatser huurt nu de villa voor een periode van tien jaar. Volgens het meestwaarschijnlijke scenario zal een volgende huurder de ondergrondse con-structie, ondanks de grote mate van flexibiliteit, gewoon slopen om ver-volgens weer iets totaal nieuws te bedenken. Op de vraag aan architect JoCrepain of hij zulk een gedachte heeft meegewogen in zijn ontwerp enmateriaalkeuze, antwoordde hij "in principe te bouwen voor de eeuwig-heid". Zijn ontkennende uitspraak werd in de centrale hal van de oudevilla door een inscriptie van zijn illustere voorganger Berlage direct gere-lativeerd: "Eeuwigh is voor het ooghenblick".