A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u w4 cement 2008 3Ine ter Borch, archispecials.comArchitect Michael Shamiyeh van Shamiyeh Associatesontwierp voor zijn opdrachtgeefster een `Miesiaans'droomhuis. Ruimte, niets dan ruimte vloeit visueel samenmet het omringende landschap. Op de betonnen entree-wand na, is de binnenruimte rondom slechts fysiekgescheiden van de natuur door een gebouwhoge glas-wand. Twee gestileerde `rotsblokken' van in het werkgestort schoon beton dragen het ver uitkragende dakvlak.Ondanks de grote glasvlakken is het huis ontworpen vol-gens het passiefhuisconcept. Mede dankzij de inzet vanthermische massa is het huis zeer energiezuinig.Mevrouw Susi Seifert, galeriehoudster, wilde inhaar nieuw te bouwen woonhuis zoveel mogelijkcontact met de omringende natuur. Het ruimte-lijk onderscheid tussen binnen en buiten moestals het ware verdwijnen. Niet verwonderlijk dusdat al snel de ruimteconcepten van Mies van deRohe in beeld kwamen als inspiratiebron. Metname het Farnsworth House (Plano, VerenigdeStaten, 1951) waarbij alle traditionele elementenals scheidingswanden en deuren tussen de woon-vertrekken zijn weggelaten. Gebouwhoge glas-wanden verbinden het interieur met het omrin-gende landschap. De keuze voor dit ruimteconceptals ontwerpuitgangspunt stelde architect MichaelDROOMHUISVAN LOUTER RUIMTE1 |Het dak kraagt uit vanuitde kernenA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2008 3 55 m0 1 2 3 41 entree2 garderobe3 woonkamer4 gastenkamer5 keuken6 eetkamer7 bibliotheek8 badkamer9 slaapkamer10 berging11 werkruimte12 parkeerplaats101112987654321Shamiyeh voor meerdere uitdagingen. Allereerstwas er het dilemma van privacy enerzijds en openruimte met zoveel mogelijk visueel contact metde omgeving anderzijds. Een vergelijkbaar span-ningsgebied ontstaat tussen de gewenste open-heid en de huidige normen voor energiezuinig-heid in combinatie met hoge comforteisen aanhet binnenklimaat in alle seizoenen. Ook in con-structief opzicht vormt het Miesiaans concept eenuitdaging. Het cre?ren van een kolomloze ruimtemet zo min mogelijk verschillende materialenleidde tot de uitvoering van het woonhuis inlouter glas en beton. Een bijkomende uitdagingvoor het ontwerpteam werd gevormd door hetbeperkte budget van 1.350,- per m?.Z a n d l o p e r v o r mHet ontwerp van Shamiyeh bestaat uit een zandlo-pervormig volume dat aan drie zijden is begrensddoor gebouwhoge glasgevelwanden. De vierdegevelwand is volledig van beton, op de entreedeurna. In de ruimte omsloten door de gevelwanden,staan twee kernen van beton als gestileerde rots-blokken. Deze dragen het dak en lossen tegelijker-tijd de privacykwestie op door hierin het sanitair opte nemen. In de woonvertrekken zorgt de gekniktevorm van de plattegrond voor al teveel inkijk. Hetwoonhuis is gedeeltelijk onderkelderd.De rotsblokken en de betonnen gevelwand zijn deenige dragende elementen. Ook de glasgevel is uit-gevoerd zonder gevelkolommen of beeldbelemme-rende kozijnen. Het dak kraagt dus vanuit de2 |De binnenruimte is rond-om slechts afgescheidendoor een gebouwhogeglaswand3 |PlattegrondA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u w6 cement 2008 3vloerverwarmingventilatiekanalen7040014070650250180709000,000-1,080-0,430kernen uit, op het verste punt zelfs 7 meter. Dit isconstructief opgelost met extra wapening in hetdakvlak. Ondanks de grote hoeveelheid wapening isde doorsnede van het betondak relatief dun geble-ven (verlopend van circa 260 naar 215 mm).De glasgevels zijn voor de dakrand doorgetrokkenzodat deze rand wordt gereduceerd tot een mini-maal streepje in de breedte van het glasprofiel. Aande vloer sluit de glasgevel op vloerhoogte aan viaeen verzonken U-profiel.B e t o n i n h e t z i c h tAlle betondelen zijn in het werk gestort. Hetbetonoppervlak van wanden, vloeren en plafondsis in het zicht gelaten. De wanden en het plafondzijn ruw gestraald om het gewenste rotsachtigenatuurlijke karakter te versterken. Alleen binnende kernen in de badkamer is het betonoppervlakvoorzien van een gladde pastelkleurige afwerk-laag. De vloeren rondom de kernen zijn homo-geen grijs gepoetst met een cementlaag.In de dikke wanden van de rotsblokken zijn aande binnen- en buitenzijde ronde vormen ennissen uitgespaard. E?n van de rotsblokken dientals hoofdbadkamer voor de bewoonster en grenstaan haar slaapruimte. Het andere is ingericht alslogeervertrek met eigen sanitair. Zo zijn aan debinnenkant ronde ruimten gecre?erd waarin eenbad en een douche zijn geplaatst. De rondingenzijn ter plaatse gemaakt met behulp van houtengietmallen.Aan de buitenzijde zijn er nissen van 300 mmdiep voor boekenkasten van de bibliotheek.Alle voorzieningen zoals sanitair, het aanrecht-blad, garderobe, praktische bergruimte, de trapnaar de kelder zijn geconcentreerd in de beton-kernen. Om het beeld van de `monoliete' rotsblok-ken niet te ontkrachten zijn voor alle nissendeuren van diffuus glas geplaatst in het vlak vande betonwand. Het verlichtingsconcept sluit aanbij de betonuitstraling. In de avond vormen de4 |Opdrachtgeefster wildezoveel mogelijk contactmet de omringendenatuur5 |Ventilatiekanalen zijnopgenomen in de veren-de laag en de vloerver-warming in de dekvloerA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2008 3 7glasvlakken een bron van diffuus licht. Daglichtkomt de rotsblokken binnen via trapeziumvor-mige `lichthappers' in het dak.P a s s i e f h u i s t e c h n o l o g i eEen van de grootste uitdagingen was het realiserenvan een comfortabel binnenklimaat zonder inzetvan energieverslindende techniek. Het grote gevel-oppervlak in verhouding tot het gebouwvolume ende hoeveelheid glas die al gauw leidt tot oververhit-ting in de zomer, zijn duidelijk ongunstig voor deenergieprestatie van het gebouw.Om de prestatie te verbeteren, is zoveel mogelijktechnologie van het passiefhuisconcept toegepast.Via geavanceerde computersimulaties zijn allerandvoorwaarden die het binnenklimaat kunnenbe?nvloeden in kaart gebracht. Zo is optimaalgebruikgemaakt van zonnewarmte, thermischemassa, energie-effici?nt verwarmings- en ventila-tiesysteem en isolatie. Om het re?le gedrag van hetgebouw te simuleren en te berekenen, is een speci-ale `tool' ontwikkeld die de schaduwwerking van debomen ter plaatse meeneemt. Verwarming vindtplaats door middel van het ventilatiesysteem dat isuitgerust met een hoogwaardig warmteterugwin-ningssysteem. Alle in- en uitlaatroosters zijn ver-werkt in de betonwanden, terwijl de luchtleidingenzijn opgenomen in de vloer. Ten behoeve van extracomfort in de winterperiode is vloerverwarmingaangebracht in een zone langs de glasgevels.De aanwezigheid van grote hoeveelheden thermi-sche massa in de vorm van schoon beton heeft deenergieprestatie gunstig be?nvloed. Voor verwar-ming of koeling hoeft nauwelijks CO2produce-rende brandstof te worden ingezet. De totale ener-giebehoefte voor verwarming en koeling bedraagtslechts 21,9 kWh/m2per jaar. Het Miesiaanseruimteconcept blijkt dus ook in deze tijd van ener-giebesparing mogelijk, ondanks de op het eerstegezicht zo ongunstige randvoorwaarden. nP a s s i e f h u i sHet kenmerk van een passiefhuis is de bijzonderecombinatie van een aangenaam binnenklimaat eneen zeer laag energieverbruik. Het warmteverlieswordt verminderd en de warmtewinst gemaximali-seerd. Dit wordt bereikt door een goed uitgekiendontwerp, ori?ntatie op de zon, goede schilisolatie eneen effectieve kierdichting. In de winter zorgen pas-sieve warmtebronnen, zoals de zon, en internewarmtebronnen, zoals bewoners en huishoudelijkeapparaten, voor bijna alle benodigde warmte. Voorde kleine hoeveelheid verwarming die nog nodig iswordt gebruikgemaakt van slimme, hoogeffici?nteinstallatiesystemen. Een conventionele verwarmingmet radiatoren is daardoor overbodig. In de zomergaranderen passieve strategie?n, zoals een goedontwerp, zware schilisolatie, de aanwezigheid vanthermische massa, zonwering en nachtventilatie,voor een comfortabel binnenklimaat. Een passiefhuisverbruikt minder dan 15 kWh/m? bruto per jaarvoor ruimteverwarming. Ter vergelijking: het verbruikvoor woningen van 1960 is circa 200 kWh/m? brutoper jaar, voor nieuwbouwwoningen 100 kWh/m? envoor een lage-energiewoning 75 kWh/m?.Projectgegevensproject:Seifert House, Enns, Oostenrijkopdrachtgever:Mevr. S.L. Seifert, Volkersdorf, Oostenrijkarchitect:Shamiyeh Associates (voorheen BAU|KULTUR),Linz, Oostenrijkprojectarchitect:Michael Shamiyehconstructeur:Helmut Schiebelinstallatieadviseur:Oskar Pankratzaannemer:Winfried Orth6 |Lichthappers inhet dak