Als een Dorische zuil met kapiteel, zo `weggelopen' uit deGriekse bouwkunst, torenen de ronde kolommen van deUtrechtboog op uit het stadslandschap naast AmsterdamArena. Ajax' beschermheer Homerus zou het met welge-vallen hebben bekeken. Architect Jaap van der Steeg over`zijn' ontwerp, waar glooiingen en rondingen hand inhand gaan met het constructieve principe van `dragen engedragen worden'.Onder meer om mogelijke toekomstige ontwikke-lingen niet te belemmeren is ervoor gekozen deUtrechtboog (fig. 1) op kolommen te zetten en niet? deels ? op een hoog baanlichaam. Het nu nog lan-delijke gebied wordt daardoor zo min mogelijk aan-getast en glijdt als het ware onder de Utrechtboogdoor, terwijl de verhoogde constructie zorgt voor eenongehinderd kruisen van de bestaande wegen enspoorlijnen: Utrecht-Amsterdam, Schiphol-Weespen een goederenlijn.V o r m : s l a n k e n s n e l h e i dDe twee sporen van de Utrechtboog komen op onge-veer vijftien meter boven het maaiveld. Per spoorwordt een betonnen trogconstructie gemaakt, gedra-gen door universele ronde kolommen met een recht-hoekige kopplaat. De kolommen van de beide bogenstaan zoveel mogelijk naast elkaar, waardoor ??nritmiek voor beide bogen ontstaat. Het totaalbeeldvan de spoorbogen in het landschap is een spel vansubtiel gebogen lijnen met op- en neergaande bewe-gingen ter plaatse van de aansluitingen op de be-staande spoorlijnen. Dit beeld van vloeiende lijnenis in de gehele vormgeving doorgezet. Glooiingen enrondingen kenmerken het uiterlijk van de construc-tie. "Dit vooral omdat `rond' minder schaduw geeftdan`hoekig'enhetgeheeleenlichteraanzienkrijgt",aldus Jaap van der Steeg. "Maar tegelijkertijd is in devormgeving ook het constructieve principe van`dragen en gedragen worden' als expressie verbeeld.De kolommen met de markante kopplaten zijn deexpressief dragende elementen van de slanke spoor-boog. De spoorboog zelf roept door zijn doorgaandelineaire beeld juist snelheid op."De in het constructief ontwerp vereiste trogcon-structie voor de spoorbogen biedt in zijn basale vormeen zware en logge aanblik. In het architectonischontwerp is daarom de onderzijde van de toegepastetrog afgerond en loopt deze uit in smalle zijwangen,A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pB r u g g e n b o u wcement 2003 1 15Elementen uit de oudheid `vormen' de UtrechtboogDRAGENEN GEDRAGEN WORDENir. J. van der Steeg, ARCADIS Architecten BNARob Hoegen (i.o.v. ARCADIS)1 | Artist impression van deUtrechtboog, met eenartistieke, eigentijdsevormgevingA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pB r u g g e n b o u wcement 2003 116D e i n s p i r a t i e v a n a r c h i t e c tJ a a p v a n d e r S t e e gHet bureau van ARCADIS-architect Jaap van derSteeg ligt propvol boeken, schetsen, kopie?n en teke-ningen. Het constructieboek van zijn Delftse professorOosterhoff (`Constructies ? momenten uit de geschie-denis van het overspannen en ondersteunen'), ligt ernaasteenartikeloverdeUshibuka-bruginKumamoto,foto's van het monument van Stonehenge en eennaslagwerk over Griekse bouwkunst. "In dit vak kun jeje inspiratie immers overal vandaan halen."In het geval van de Utrechtboog kwam die inspri-ratie uit diverse `hoeken'. Van der Steeg: "Te begin-nen met die `goede oude' handboeken, want daarinligt natuurlijk de basis van iedere architect. En ookzoiets als Stonehenge, waar je ziet dat ze in 2000voorChristusalwistenhoehetprincipevan`dragenen gedragen worden' werkte. Maar zeker ook deGriekse Oudheid heeft bij de Utrechtboog gediendals inspiratiebron. Het principe van ronde kolom-men met vierkante platen om de bovenbouw tedragen, zoals in het Parthenon, zie je rechtstreeksterug bij de Utrechtboog. Tijdens het creatieveproces zweven dit soort zaken door je hoofd, maar`zie' ik tegelijkertijd ??k een ICE-trein met 160 kilo-metervoorbijrazen.Elementenuitdeoudheidopti-maal laten matchen met iets futuristisch als eenhoge snelheidstrein: dat is prachtig."Dat zoiets als inspiratieuniverseel is, laat hij zienaan de hand van foto's entekeningen van de Ushi-bika-brug in Japan. Daarkoos de Italiaanse architectRenzo Piano vrijwel gelijk-tijdig ? maar los van Vander Steeg ? voor een ont-werp dat veel verwantschapvertoontmetdeUtrechtboog.Enkelekolommen(alkoos Piano wel voor vierkante), kokerbalken dieerboven lijken te zweven dankzij een verspringingtussen kopplaat en bovenconstructie. "Nou moet jedat ook weer niet overdrijven h?. Een brug is eenbrug en dan kom je vaker gelijkenis tegen. Maar ikdenk dat onze inspiratiebronnen wel dicht bijelkaar liggen. Eenvoud. Daar draait het bij mij vaakom. Dat zie je, naast een voorliefde voor rondingen,regelmatig terug in mijn ontwerpen. Eenvoudigevormentaal, maar zo helder mogelijk en met eenmaximale zeggingskracht. Ik zoek het meer in sub-tiele wendingen in het lijnenspel. Zoals bij de doormij ontworpen spoorbrug over het Van Starken-borghkanaal in Groningen die momenteel ge-bouwd wordt. Rond, rank en vrij basic, maar doorde beide bogen een klein stukje `uit het lood' teplaatsen, n?t even wat opvallender in het landschapaanwezig dan anders."die aan de buitenzijde van de trogbalken zijn toege-voegd. Hierdoor wordt de onderzijde breder en deaanblikhoogte van de trog vanaf het maaiveld geziensterk gereduceerd. Door de vorm en doordat bij deafgeronde onderzijde van de spoorbogen scherpeschaduwlijnen voorkomen worden, ontstaat eenuiterst slank beeld. Dit beeld wordt nog verder ver-sterkt door het transparante metalen hekwerk dat opde trogranden wordt geplaatst.M o d e r n e u i t s t r a l i n g i n f r a s t r u c t u u rOm zoveel mogelijk een doorzicht in het landschapte behouden en een zogenaamd woud van kolom-men te vermijden, is gezocht naar een constructiemet een minimaal aantal ondersteuningen. Ditresulteerde in ??n enkele ronde kolom per boogsec-tie, waarbij een overspanning gehaald wordt vancirca 45 meter. De kolom wordt voorzien van eenkopplaat om de belastingen van de trogbalken overte brengen naar de kolomschacht. Net als bij eenDorische zuil met kapiteel uit de Griekse bouwkunst(foto 2) is hier voor een kopplaatconstructie gekozen,maar dan met een gebogen onderkant. De afmetin-gen van de kopplaten zijn voor eind- en tussen-steunpunten respectievelijk 8,5 x 6,5 en 8,5 x 3,5 m2.Rondomdekopplaatisbijdeaansluitingmetdeboogeen inspringing gemaakt die donker zal wordengeschilderd. Hierdoor wordt visueel de spoorbooglosgemaakt van de kopplaat, waardoor de boog zelflichterlijkttewordenenalshetwarebovendekolom-koppen gaat zweven.Almetalroepthetontwerpdoorvormgevingenbelij-ning het beeld op van een doorgaande vloeiendebeweging (fig. 3 t.m. 5), hetgeen aan de infrastruc-tuur een moderne uitstraling geeft. Verder levert hetlaten zweven van de verbinding een vrijwaring vanhet maaiveld op, waardoor dubbel grondgebruikmogelijk wordt. Het maakt de Utrechtboog tot eenopvallend kunstwerk in de lijn Amsterdam?Utrecht,een indicatie hoe ons mobiliteitsnetwerk er in de21ste eeuw gaat uitzien. A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pB r u g g e n b o u wcement 2003 1 172 | Dorische zuilen van het Parthenon in Athene: een belangrijkeinspiratiebron3, 4, 5 | Ontwerpschetsen waarin het principe van dragen en gedragen worden totuiting komt; doorgaande lijnen boven een ongerept landschap