C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gB o u w manag ementcement 2002 6 61Design & Construct is het ge-combineerd uitbesteden van debouwprocesfuncties Ontwerp enRealisatie van ??n project aan??n partij. Naast Design &Construct bestaat er een groteverscheidenheid aan samenwer-kingsvormen in de Nederlandsebouwsector. Enerzijds is ken-merkend of de samenwerking tus-sen opdrachtgever en opdracht-nemer projectgebonden dan welstructureel van aard is. Anderzijdsis typerend of de bedrijfsproces-sen van de partijen verweven ofgescheiden zijn (fig. 1).R e f e r e n t i e k a d e rBinnen het geschetste kaderbehoort Design & Construct totde bouworganisatievormen: ge-scheiden projectgebonden vor-men van samenwerken. NaastDesign & Construct zijn de meestgangbare bouworganisatievor-men in de Nederlandse bouwwe-reld: Traditioneel, Bouwteam,Build Operate Transfer enProjectontwikkeling. Deze bouw-organisatievormen kunnen vanelkaar worden onderscheidendoor de mate waarin onderdelen(bouwprocesfuncties) van hetbouwproces ge?ntegreerd wordenuitbesteed aan ??n partij. In dezestudie wordt uitgegaan van eenfasering van het bouwproces inzes bouwprocesfuncties (fig. 2).Projectontwikkeling is een bouw-organisatievorm waarbij feitelijkalle bouwprocesfuncties zijn uit-besteed (fig. 3). Bij Build OperateTransfer blijven de bouwproces-functies `conditionering' en `ini-tiatief' bij de opdrachtgever, deoverige vier worden aan ??n par-tij uitbesteed. Duidelijk zichtbaaris dat bij deze twee bouworgani-satievormen een veel grotergedeelte van het bouwproceswordt uitbesteed aan ??n partijdan bij de overige drie.De bouworganisatievormen omDesign & Construct mee te ver-gelijken zijn daarom Bouwteamen Traditioneel. Om een keuzeuit ??n van deze drie vormen temaken, wordt gebruikgemaaktvan de driehoek kwaliteit, tijd engeld (fig. 4). Deze wordt eerstbesproken.P r o j e c t b e h e e r s i n gHet uitgangspunt bij de beheer-sing van het bouwproces is hetbewaken van de drie aspectenkwaliteit, tijd en geld.In andere projectmanagement-modellen wordt wel een vierdeaspect genoemd: risicobeheer-sing. Dit aandachtspunt is verwe-ven met elk van de drie genoem-de beheersaspecten en wordtdaarom niet apart meegenomen.Daarnaast worden veelal organi-satie en informatie genoemd; ditzijn echter nooit doelen op zichmaar middelen om een doel zosoepel mogelijk te bereiken.KwaliteitsbeheersingKwaliteit is leveren wat de klantvraagt. Er is dus 100% kwaliteitwanneer de oplossing voldoetaan de vraag. Voor verschillendeklanten kan de kwaliteit een ver-schillende betekenis hebben;daarom hoeft een Lelijke Eendgeen mindere kwaliteit te heb-ben dan een Rolls Royce.Design & Construct,maar wanneer?ir. S.G. Rutten, Berenschot Osbornemr. B. van den Berg, Railinfrabeheerprof.dr.ir. H.A.J. de Ridder, TU Delft faculteit CiTGDesign & Construct als middel tot het realiseren van bouwwerken, is in deafgelopen jaren door veel opdrachtgevers toegepast. Dit heeft tot succesvollemaar zeker ook minder succesvolle bouwprocessen geleid. Zonder deze wer-ken expliciet te benoemen wordt in dit artikel op basis van de daaruit geleer-de lessen een rationeel beslissingsmodel gegeven voor de toepassing van desamenwerkingsvorm Design & Construct.1 | Onderscheid in samen-werkingsvormen in debouw2 | Fasering bouwproces3 | Onderscheid in bouwor-ganisatievormenC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gB o u w manag ementcement 2002 662In figuur 5 is een model ge-schetst van doeltreffende kwali-teitsbeheersing. Het Programmavan Eisen fungeert als een mid-del om de behoeften te vertalenin een oplossing. Een completevertaling van alle behoeften ineisen is uiterst lastig; daaromdient, om 100% kwaliteit te ver-krijgen, de oplossing getoetst teworden aan de behoeften bij deopdrachtgever.TijdsbeheersingDe beheersing van het aspect tijdheeft als doel het tijdig kunnenuitvoeren van alle projectactivi-teiten, zodat de exploitatie vanhet projectresultaat op het ge-wenste moment kan worden ge-start.Indien gedurende het initiatiefvan het bouwproces blijkt dat debeschikbare tijd tot aan de exploi-tatie beperkt is, zal er de wenszijn om de doorlooptijd van debouwprocesfuncties ontwerp enrealisatie afzonderlijk te verkor-ten.Een effici?ntere methode is detoepassing van het fast-trackprincipe (fig. 6). Hierbij overlap-pen de ontwerp- en realisatie-werkzaamheden elkaar groten-deels door reeds ontworpenwerkdelen direct te realiseren.GeldbeheersingVoor de opdrachtgever is geldbe-heersing het streven naar eenmaximaal verschil tussen waardeen prijs. De opdrachtnemerstreeft daarentegen naar eenmaximaal verschil tussen prijsen kosten (fig. 7). Waarde is debehoefte van de opdrachtgeveruitgedrukt in geld. Kosten zijneen uitdrukking van de inspan-ning van de opdrachtnemer ingeld. De prijs is het bedrag dat deopdrachtnemer en -gever over-eenkomen. Indien dit bedraghoger is dan de waarde heeft deopdrachtgever een negatief pro-jectresultaat. Omgekeerd geldtdat de opdrachtnemer verliesmaakt wanneer de prijs lager isdan de kosten.H?t middel voor de opdrachtge-ver om een maximaal verschiltussen waarde en prijs te krijgen,is concurrentie. Hierdoor wordtde prijs gedrukt waardoor poten-ti?le opdrachtnemers zullen stre-ven naar minimale kosten omtoch een maximaal verschil tus-sen prijs en kosten te krijgen.F u n c t i e v a n d eb o u w o r g a n i s a t i e v o r mDe beheersaspecten kwaliteit, tijden geld zijn aan elkaar gerelateerden kunnen zeker niet geheel losvan elkaar worden gezien. Er ont-staat zelfs een zeker spannings-veld tussen de beheersaspectenwanneer ??n van de aspecten nietgoed beheerst wordt (fig. 8).De bouworganisatievormen Bouw-team, Design & Construct enTraditioneel onderscheiden zichvan elkaar doordat ze niet op gelij-ke wijze grip op deze aspectenhebben.TraditioneelBij de traditionele vorm vansamenwerken worden ontwerpen realisatie door verschillendepartijen uitgevoerd. Gedurendehet gehele ontwerpproces kan deoplossing worden getoetst aan debehoeften. Het aspect kwaliteit isbij deze bouworganisatievormdaarom goed beheersbaar (fig. 9).Het aspect tijd is bij Traditioneelminder goed beheersbaar omdatde bouwprocesfuncties ontwerpen realisatie gescheiden zijn. Hetfast-track principe is hierdoorslecht toepasbaar.Bij de traditionele bouworganisa-tievorm is gunning van het werkin concurrentie zeer goed moge-lijk, waardoor het aspect geldgoed beheersbaar is.BouwteamBij het Bouwteam wordt de aan-nemer bij het ontwerp betrokkenals uitvoeringsdeskundige. Ge-durende dit ontwerpproces istoetsing op de behoeften goedmogelijk. De aannemer kan ge-durende het ontwerpproces zelfaangeven hoe de werkpakketteningedeeld dienen te worden, dusnaast het aspect kwaliteit is ooktijd goed beheersbaar (fig. 10).Geldbeheersing is daarentegenminder goed mogelijk omdat ervoor concurrentie nauwelijksruimte is.4 | Driehoek kwaliteit, tijden geld5 | Optimale kwaliteitbeheersing6 | Optimale tijdbeheersing door fast-track principe7 | Relatie tussen waarde, prijs en kostenC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gB o u w manag ementcement 2002 6 63Design & ConstructBij Design & Construct maakteen gedeelte van de bouwproces-functie `ontwerp' onderdeel uitvan de aanbestedingsprocedureom opdrachtnemers in staat testellen een prijs te kunnen vor-men. Degene met de laagste prijsvoor een oplossing die voldoetaan de gestelde eisen, wordt ge-selecteerd.Vanwege regelgeving is het niettoegestaan gedurende de aanbe-stedingsprocedure oplossingente toetsen en bij te sturen. Hier-door is de kwaliteit minder goedbeheersbaar (fig. 11).Het al dan niet vertaalbaar zijnvan de behoeften voorafgaandeaan het ontwerpproces is afhan-kelijk van de opdrachtgever.Deze bepaalt immers de soort enhoeveelheid eisen. Daarnaast isde omgeving bepalend omdatdeze gedurende het ontwerppro-ces de eisen kan wijzigen.Omdat de aannemer zelf de ont-werp- en realisatiewerkzaamhe-den kan plannen, is het fast-trackprincipe bij Design & Constructzeer goed toepasbaar. Beheer-sing van het aspect tijd is om diereden goed mogelijk bij dezebouworganisatievorm.De beheersing van het aspectgeld is bij Design & Constructeveneens goed mogelijk. Con-currentie werkt zowel op hetgekozen ontwerp als op de uit-voeringswijze, waardoor maxi-maal gestreefd zal worden naarde laagste kosten.D e s i g n & C o n s t r u c t i nd e p r a k t i j kHet zwaartepunt van projectbe-heersing in Design & Constructligt dus bij de aspecten tijd engeld. Voorwaarde om Design &Construct te overwegen is dat debehoeften vooraf goed te vertalenzijn in eisen op een passend ab-stractieniveau.Geldt tijdsbeheersing altijd alsargument?Een optimale beheersing van hetaspect tijd is een argument omDesign & Construct te overwe-gen. Maar het fast-track principeis helaas niet altijd toepasbaar.Indien tijdens de bouwproces-functie `conditionering' de grond-onteigeningsprocedure moet wor-den doorlopen, dient er een uitge-werkt ontwerp aan ten grondslagte liggen. Hierdoor valt de condi-tionering feitelijk tussen het ont-werp en de realisatie in (fig. 12).Maatschappelijke kosten uitgangs-punt bij geldbeheersingDe offertekosten, kosten die aan-nemers maken voor de inschrij-ving op een aanbesteding, zijnbij Design & Construct velemalen hoger dan bij Tra-ditioneel. Voor (grote) opdracht-gevers als Railinfrabeheer enRijkswaterstaat geldt dat de offer-tekosten door hen zelf wordenbetaald, immers alle onkostendie opdrachtnemers maken wor-den uiteindelijk doorberekendaan de klant.Daarom moet bij optimale geld-beheersing worden uitgegaanvan de maatschappelijke kosten:de sommatie van de prijs en deoffertekosten (fig. 13). Hierin istevens de relatie weergeven tus-sen het aantal aanbieders en deprijs.Naarmate het aantal aanbiederstoeneemt zullen enerzijds detotale offertekosten stijgen, ander-zijds neemt de te verwachtenprijs af. Indien gekozen wordtvoor Design & Construct zal dete verwachten prijs ten opzichtevan Traditioneel dus snellermoeten dalen naarmate het aan-tal aanbieders stijgt.De daling in prijs is direct gerela-teerd aan de spreiding in offer-tes, die gekoppeld zijn aan degekozen oplossingen. Daarom isvoor de keus van Design &Construct in het kader van opti-male geldbeheersing een ver-scheidenheid in te verwachtenoplossingen een vereiste.8 | Spanning in driehoekkwaliteit, tijd en geld9 | Zwaartepunt project-beheersing ligt bijTraditioneel op aspectenkwaliteit en geld10 | Zwaartepunt project-beheersing ligt bijBouwteam op aspectentijd en kwaliteit11 | Zwaartepunt project-beheersing ligt bijDesign & Construct opaspecten tijd en geld12 | Fast-track principe hierniet toepasbaarC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gB o u w manag ementcement 2002 664Verscheidenheid kan alleen wor-den verwacht indien de benodig-de oplossing vooraf niet bekendis. Dit geldt voor het te kiezenontwerp of voor het realisatiepro-ces. Om deze reden is een refe-rentieontwerp als vertaling vande behoeften af te raden, aange-zien hiermee de oplossingsrich-ting wordt ingekaderd en de teverwachten spreiding kleinerwordt (fig. 14).C o n c l u s i eDesign & Construct is de meestsuccesvolle vorm van samenwer-ken indien:? de nadruk bij de beheersingvan het bouwproces ligt op detijd en geld;? voorafgaande aan het ont-werpproces de behoeften ver-taald kunnen worden in eisen.In de huidige praktijk blijkt tijds-beheersing door toepassing vanfast-track vanwege de conditione-ring niet altijd mogelijk. Daar-naast geldt, gegeven de huidigewetgeving, dat bij een voorafbekende oplossing de bouworga-nisatievorm Traditioneel totbetere geldbeheersing leidt danDesign & Construct.Dit geschetste beslissingskaderis natuurlijk een momentopna-me. Momenteel lopen er ver-scheidene onderzoeken naar demogelijke toepassing van deonderhandelingsprocedure bijde aanbesteding van Design &Construct. Hierdoor zou hetgeschetste beslissingskader ookgelden bij vooraf bekende oplos-singen. Daarnaast wordt veel erva-ring opgedaan met de toepassingvan systemengineering (= func-tioneel specificeren) om tot eenbetere vertaling in en toetsingvan de eisen te komen, waardoorkwaliteit bij Design & Constructminder snel in het gedrang komtdan voorheen. 13 | De maatschappelijke kosten, de sommatie van offertekosten en prijs(niet op schaal)14 | Spreiding afhankelijkvan bekendheidontwerp en realisatieBijdeCURverscheenonlangsdeel2 van `Kansen in de civiele tech-niek'. In een toelichting over dezepublicatie (Cement 5 van 2002, blz.106)iseencitaatonjuistafgedrukt.De steller ervan bracht zijnbezwaar naar voren in bijgaandcommentaar, wat onverkort wordtweergegeven.Op pag. 106 van Cement 5 word ikonjuist aangehaald:"In het hoofdstuk over de storm-vloedkering wordt de uitdagingvan De Sitter aangenomen. Hijheeft in Cement ooit geponeerd,dat de probabilistische methodenhun waarde maar eens moestenbewijzen door niet alleen uitspra-ken te doen over faalkansen bijzeer zeldzame belastingen, maarookdoorpassingvanprefabbouw-delen tijdens de assemblage tegaranderen."Toen het artikel over Veiligheidverscheen, werd waarschijnlijk-heidsberekening al vaak toegepastop passingsproblemen in debouw. Ir. P. Erasmus, TU-E, wasdaarvoor de grote inspirator. Ikbetoogde dat een waarschijnlijk-heidsberekening voor deze toe-passing goed op zijn plaats isomdat voldoende statistisch mate-riaal voorhanden is om relevanteen statistisch significante uitspra-ken over `niet passen' te kunnendoen. Dit in tegenstelling tot falendoor onvoldoende draagkrachten/of overbelasting. Over falenvan constructies was en ?s onvol-doende statistisch materiaal be-schikbaar, gelukkig maar!, omrelevante uitspraken te kunnen enmogen doen. D?t is wat ik destijdsbetoogde.Dezestellingnamehoudik anno 2002, nog steeds staande.Aan de kant van de belastingen iser over meteorologische invloe-den, wind, waterhoogte, golven,voldoende statistiek beschikbaar.Bij de materiaaleigenschappenwordt het al wat minder; spreidingin grondeigenschappen is nogminder gedefinieerd. Over foutenin de uitvoering, communicatie-storingen tussen ontwerper enaannemer en ander menselijkfalen, zoals de parkeergarage vanMotel Tiel, weten we statistisch intermen van verdelingskrommenen hun parameters, nauwelijksiets. T?ch zitten de oorzaken vanhet falen van constructies juist indeze laatste categorie. Daarombeschouwde ik destijds probabilis-tische veiligheidsbeschouwingen,zoals nu de duurzaamheidsbere-keningen, als een vorm van volks-verlakkerij. De situatie is sedert-dien niet beter geworden, eerderverslechterd.prof.ir.W.R. de SitterCommentaar op: Gefundeerd omgaan met onzekerheden