WONINGBOUWDEMONTEREN EN OPNIEUWBEGINNEN IN MIDDELBURGEris de afgelopen tnaanden heel wat publiciteit geweest over de wijzewaarop in Middelburg een huisvestingsprobleetn wordt opgelost.D.aarbij is een meuw woord aan de Nederlandse taal toegevoegd:aftoppen. Van een cotnplex van drie flatgebouwen van 12 bouwlagenwordt er ??n gedeeltelijk gesloopt, vanwege de grote probletnen tnet deverhuurbaarheid. Zeven bouwlagen gaan eraf; de onderste vijfwordengerenoveerd. De vrijkotnende bouweletnenten worden benut voor denieuwbouw van eengezinswoningen.435111098corridor 76HistorieToen in de zestiger jaren de overheidvanwege de overspannen arbeidsmarkteen contingentering invoerde voor debouw van gesubsidieerde woningen, . J:= Iwerd tegelijkertijd het industri?le bou- galerijen _T'~IT. 2 Iwen gestimuleerd. Industrieel vervaar- L .digde woningen konden buitende con~~:~dn:~:o:~:~;tds~~~~d:~' met be- JIm:~f:~:i;~:9~nIIIILOmdat ook in Zeeland de woningbe- l------....:::~~~E~~~~hoeftegroot was, onderzocht bouwbe- 1 Oorspronkelijke opbouw in 12bouwlagen, met toepassing vandrijf De Delta, Middelburg, de moge- corridorsDe oplossing die in Middelburg is ge-vonden, namelijk het gedeeltelijk slo~pen en hergebruik van de elementen, isuniek en mogelijk geworden dankzijbijzondere omstandighedendie meestalelders niet zo voorkomen.Deze omstandighedenworden inditar-tikel toegelicht. Vervolgens wordt detechnische oplossing uit de doeken ge-daan.Het huisvestingsprobleem in lijkheden zelfeen bouwsysteem te ont- verbindingen zijn waar mogelijk ver-? Middelburg staat niet op zich- wikkelen. Teneinde de noodzakelijke meden..? zelf. Ook elders staan veel flat- kennis en capaciteit in huis te hebben, Het eerste bouwplan voor de nieuwewoningenleeg.Meestalhebbendevroe-werd architect J. van de Woestijne in (mobiele) woningfabriek omvatte degere bewonersde gelegenheid gekregen dienst genomen, die al enkelejaren met bouw van in totaal 810 flatwoningen ineeneengezinswoningte betrekken,voor het bedrijfsamenwerkte. Deze ontwik- Goes en Vlissingen. Galerijflats tot 11een wat hogere huurprijs. Naarmate kelde hetbouwsysteem DeltaBMB, dat verdiepingen hoog.meer mensen wegtrekken (soms opge- zich op een essentieel punt onder- Kort voordat de bouwstroom in Mid-volgd door nieuwe bewoners die finan- scheidde van de meeste andere syste- delburg zou worden voortgezet, ver-ci?el geenalternatiefhebben), nemende men. De verbindingen tussen de ele- langde de gemeente Middelburg aan-sociale problemen voor de achterblij- meuten waren voornamelijk 'droge' passing van het plan. Met het oog op devers toe. Verpaupering en vandalisme. verbindingen, door het gebruik van sta- windhinder inzulke hoge gebouw?n, zoEen situatie waarinhet voor de eigenaar len strippen en bouten. Aan te storten vlak bij de kust, zag men liever geslotendie toch al met flinke exploitatietekor-ten zit, niet aantrekkelijk meer is omgrote bedragen voor onderhoud uit te r-----------------r--~~---~~---~~-~geven.40 Cement 1986 nr. 8WONINGBOUWDEMONTEREN EN OPNIEUWBEGINNEN IN MIDDELBURGEris de afgelopen tnaanden heel wat publiciteit geweest over de wijzewaarop in Middelburg een huisvestingsprobleetn wordt opgelost.D.aarbij is een meuw woord aan de Nederlandse taal toegevoegd:aftoppen. Van een cotnplex van drie flatgebouwen van 12 bouwlagenwordt er ??n gedeeltelijk gesloopt, vanwege de grote probletnen tnet deverhuurbaarheid. Zeven bouwlagen gaan eraf; de onderste vijfwordengerenoveerd. De vrijkotnende bouweletnenten worden benut voor denieuwbouw van eengezinswoningen.435111098corridor 76HistorieToen in de zestiger jaren de overheidvanwege de overspannen arbeidsmarkteen contingentering invoerde voor debouw van gesubsidieerde woningen, . J:= Iwerd tegelijkertijd het industri?le bou- galerijen _T'~IT. 2 Iwen gestimuleerd. Industrieel vervaar- L .digde woningen konden buitende con~~:~dn:~:o:~:~;tds~~~~d:~' met be- JIm:~f:~:i;~:9~nIIIILOmdat ook in Zeeland de woningbe- l------....:::~~~E~~~~hoeftegroot was, onderzocht bouwbe- 1 Oorspronkelijke opbouw in 12bouwlagen, met toepassing vandrijf De Delta, Middelburg, de moge- corridorsDe oplossing die in Middelburg is ge-vonden, namelijk het gedeeltelijk slo~pen en hergebruik van de elementen, isuniek en mogelijk geworden dankzijbijzondere omstandighedendie meestalelders niet zo voorkomen.Deze omstandighedenworden inditar-tikel toegelicht. Vervolgens wordt detechnische oplossing uit de doeken ge-daan.Het huisvestingsprobleem in lijkheden zelfeen bouwsysteem te ont- verbindingen zijn waar mogelijk ver-? Middelburg staat niet op zich- wikkelen. Teneinde de noodzakelijke meden..? zelf. Ook elders staan veel flat- kennis en capaciteit in huis te hebben, Het eerste bouwplan voor de nieuwewoningenleeg.Meestalhebbendevroe-werd architect J. van de Woestijne in (mobiele) woningfabriek omvatte degere bewonersde gelegenheid gekregen dienst genomen, die al enkelejaren met bouw van in totaal 810 flatwoningen ineeneengezinswoningte betrekken,voor het bedrijfsamenwerkte. Deze ontwik- Goes en Vlissingen. Galerijflats tot 11een wat hogere huurprijs. Naarmate kelde hetbouwsysteem DeltaBMB, dat verdiepingen hoog.meer mensen wegtrekken (soms opge- zich op een essentieel punt onder- Kort voordat de bouwstroom in Mid-volgd door nieuwe bewoners die finan- scheidde van de meeste andere syste- delburg zou worden voortgezet, ver-ci?el geenalternatiefhebben), nemende men. De verbindingen tussen de ele- langde de gemeente Middelburg aan-sociale problemen voor de achterblij- meuten waren voornamelijk 'droge' passing van het plan. Met het oog op devers toe. Verpaupering en vandalisme. verbindingen, door het gebruik van sta- windhinder inzulke hoge gebouw?n, zoEen situatie waarinhet voor de eigenaar len strippen en bouten. Aan te storten vlak bij de kust, zag men liever geslotendie toch al met flinke exploitatietekor-ten zit, niet aantrekkelijk meer is omgrote bedragen voor onderhoud uit te r-----------------r--~~---~~---~~-~geven.40 Cement 1986 nr. 83 33Twee van de drie flatgebouwen(april 1986). Het gebouw op devoorgrond wordt gedeeltelijkgedemonteerd, wat inmiddels bekendis komen te staan als 'aftoppen'4Principe van de gekozenoplossing. Zeven woonlagenworden gedemonteerd. Met devrijkomende elementen wordennieuwe woningen gebouwd in blokkenvan 3 resp. 4 lagentt 4ti 3galerijen + 2&1JI'~~~~)~~r:7'__D~==4=DD~==2=DDD~===2::;::::lIL -IJ lilMet verschillende maatregelen heeft dewoningbouwvereniging getracht in sa-menwerking metde bewoners en de ge-meente verbetering in de situatie tebrengen. Evenwel zonder het gewensteresultaat. Eind 1982, ruim 10jaar na deoplevering, bedroeg het exploitatiever-lies ten gevolge van leegstand en extraonderhoud reeds f 5 miljoen.Zo nog 40jaar doorgaan zou rampzaligvoor de woningbouwvereniging wor-den. Allerlei oplossingen werden over-wogen.Eenvandevoorgestelde maatre-gelen was het alsnog ombouwen tot ga-Achteraf moet worden geconstateerddatde ontwerpfrlosofie nietrealistischisgeweest. De corridors waren gedacht alsplaatsen waar de flatbewoners elkaarzouden ontmoeten en waar kinderenveilig en onder direct toezicht zoudenkunnen spelen.Juist deze corridors zijndoor enerzijds de massaliteit (teveelmensen via ??n corridor) en anderzijdsde sociale oncontroleerbaarheid, de be-langrijkste oorzaak geworden voor hetfalen van het project (foto's 2-3).ring in de woonkamers, waardoor hetuitzicht 'vanuit de stoel' minimaal was.Ditvondzijnoorzaakinhetfeitdatgeenbalkons waren toegepast, zodat uit vei-ligheidsoverwegingen een hoge ven-sterbank was gekozen.In deze situatie werden de woonlastenals te hoog ervaren.Belangrijkste oorzaken van deze nega-tieve ervaringen waren de volgende. Debinnenstraten of corridor's en ook degemeenschappelijke fietsenbergingenzijnsemi-openbare ruimten envoor eendeel oncontroleerbaar voor de bewo-ners. Het werden broedplaatsen voorhinderlijk gedrag. De hoge concentratievan mensen die van dezelfde doorgan-gen gebruik maakten, leidde totvervui-ling, agressie en vandalisme. Een anderpunt van kritiek was de hoge borstwe-toegangen naar de woningen, in plaatsVan open galerijen.In diejaren werd nogal eens gesprokenover zogenaamde corridor-woningen;dit idee is hier toegepast (fig. 1).Een cor-ridor is een soort binnenstraat, die deontsluiting vormt voor 3 woonlagen.Op eenonderbouwvan 3lagen (1 x ber-gingen, 2 x galerij-woningen) werden 9 .verdiepingen met 3corridor'sgebouwd.Volgens dit plan kwamen in 1971 enr-~~~~~~~---------'1972 3 bouwblokken tot stand, met in2 Achterzijde van het te wijzigen totaal 374 woningen.gebouw. De trappehuizen bovende galerijen zijn toegankelijk vanuit decorridors R.ealiteit logenstraft de ontwerpfl--~..l.-._-~---~~---~---llosofleAanvankelijk vonden de woningen gre-tig aftrek. De kale huurprijs bedroegf 404,-. Vanwege blokverwarmingkwam daar nog bij f 191,- voor stook-kosten, bovendien f 20,- voor water enf 48,- voor servicekosten. Totaalf 663,- per maand voor een 4-kamer-woning. Toen in de daarop volgendeja-ren vrij veel eengezinswoningen inMiddelburg en Vlissingen werden ge-bouwd, vertrokken nogalwatbewoners;ontevreden over hun behuizing en om-geving. 'Cement 1986 nr. 8 413 33Twee van de drie flatgebouwen(april 1986). Het gebouw op devoorgrond wordt gedeeltelijkgedemonteerd, wat inmiddels bekendis komen te staan als 'aftoppen'4Principe van de gekozenoplossing. Zeven woonlagenworden gedemonteerd. Met devrijkomende elementen wordennieuwe woningen gebouwd in blokkenvan 3 resp. 4 lagentt 4ti 3galerijen + 2&1JI'~~~~)~~r:7'__D~==4=DD~==2=DDD~===2::;::::lIL -IJ lilMet verschillende maatregelen heeft dewoningbouwvereniging getracht in sa-menwerking metde bewoners en de ge-meente verbetering in de situatie tebrengen. Evenwel zonder het gewensteresultaat. Eind 1982, ruim 10jaar na deoplevering, bedroeg het exploitatiever-lies ten gevolge van leegstand en extraonderhoud reeds f 5 miljoen.Zo nog 40jaar doorgaan zou rampzaligvoor de woningbouwvereniging wor-den. Allerlei oplossingen werden over-wogen.Eenvandevoorgestelde maatre-gelen was het alsnog ombouwen tot ga-Achteraf moet worden geconstateerddatde ontwerpfrlosofie nietrealistischisgeweest. De corridors waren gedacht alsplaatsen waar de flatbewoners elkaarzouden ontmoeten en waar kinderenveilig en onder direct toezicht zoudenkunnen spelen.Juist deze corridors zijndoor enerzijds de massaliteit (teveelmensen via ??n corridor) en anderzijdsde sociale oncontroleerbaarheid, de be-langrijkste oorzaak geworden voor hetfalen van het project (foto's 2-3).ring in de woonkamers, waardoor hetuitzicht 'vanuit de stoel' minimaal was.Ditvondzijnoorzaakinhetfeitdatgeenbalkons waren toegepast, zodat uit vei-ligheidsoverwegingen een hoge ven-sterbank was gekozen.In deze situatie werden de woonlastenals te hoog ervaren.Belangrijkste oorzaken van deze nega-tieve ervaringen waren de volgende. Debinnenstraten of corridor's en ook degemeenschappelijke fietsenbergingenzijnsemi-openbare ruimten envoor eendeel oncontroleerbaar voor de bewo-ners. Het werden broedplaatsen voorhinderlijk gedrag. De hoge concentratievan mensen die van dezelfde doorgan-gen gebruik maakten, leidde totvervui-ling, agressie en vandalisme. Een anderpunt van kritiek was de hoge borstwe-toegangen naar de woningen, in plaatsVan open galerijen.In diejaren werd nogal eens gesprokenover zogenaamde corridor-woningen;dit idee is hier toegepast (fig. 1).Een cor-ridor is een soort binnenstraat, die deontsluiting vormt voor 3 woonlagen.Op eenonderbouwvan 3lagen (1 x ber-gingen, 2 x galerij-woningen) werden 9 .verdiepingen met 3corridor'sgebouwd.Volgens dit plan kwamen in 1971 enr-~~~~~~~---------'1972 3 bouwblokken tot stand, met in2 Achterzijde van het te wijzigen totaal 374 woningen.gebouw. De trappehuizen bovende galerijen zijn toegankelijk vanuit decorridors R.ealiteit logenstraft de ontwerpfl--~..l.-._-~---~~---~---llosofleAanvankelijk vonden de woningen gre-tig aftrek. De kale huurprijs bedroegf 404,-. Vanwege blokverwarmingkwam daar nog bij f 191,- voor stook-kosten, bovendien f 20,- voor water enf 48,- voor servicekosten. Totaalf 663,- per maand voor een 4-kamer-woning. Toen in de daarop volgendeja-ren vrij veel eengezinswoningen inMiddelburg en Vlissingen werden ge-bouwd, vertrokken nogalwatbewoners;ontevreden over hun behuizing en om-geving. 'Cement 1986 nr. 8 41aan te brengen zragSnedeDe casco-elementen van de te demon-teren bouwlagen worden opnieuw ge-bruiktvoordebouwvan 114 nieuwewo-ningen, in 3 blokken van 3 respectieve-lijk 4bouwlagen. De 4-kamerwoningenworden daarbij voor het grootste deelopgesplitst in 2-kamerappartementen.De huren voor de nieuwe woningen be-dragen f 556,- voor een 4-kamerwo-6a-b? Aanb:rengen van dezaagsnede in de dakvloe:r7De aansto:rting in devloe:rve:rbindingen ve:rtoont weinighechting en kan na enig b:reekwe:rk I---------------~--eenvoudig wo:rden ve:rwijde:rdDe oplossingTot zover de voorgeschiedenis, waaruitduidelijk zal zijn dat de omstandighe-den in verscheidene opzichten uniekzijn. Hoewel de problematiek zich ookelders voordoet, zal eenzelfde oplossingniet overal uitvoerbaar zijn..Nu dan de details van de gekozenoplos-sing.De demontage wordt (in eerste instan-tie) beperkt tot ??n blok, nl. het blokwaar de problemen door de jaren heenhet ergst zijn geweest. Van de twaalfbouwlagen worden er 7 gedemonteerd,ofwel 84woningen (fig. 4). Erblijvendan4 woonlagen over, met bergingen op de 1- _begane grond. De eerste twee woonla-gen zijn al galerijen; de overige tweewordengedeeltelijkomgebouwd.De48woningen die aldus overblijven wordengerenoveerd. Tot de renovatie behoortonder andere het verlagen van de hogeborstweringen in de woonkamers, hetwijzigen van de corridorwoningen (2-kamerwoningen) in 3-kamerwoningenaan galerijen en het aanbrengen van in-dividuele cv-ketels en warmwatervoor-ziening. De totale woonlasten blijvenvoor deze woningen gelijk.? ? ? ? 0 ' 0 ' ?? ? ? ? ? ? ? ? ? 0" , , ' .0 .?0, ? ? ? ? ? . ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? 0 ' ?'. : 0': .... "0' '0' .0 ...o'O'? '.' ... 0 ' ..... :. . 0'.'~. :'0 .... pr?fa,b' w:an~'?o '0" .0:o ? ? Q ? ? ? ? ' .~ ? ., . , . , . ?O, ...ooUiteindelijk is in een gedachtenwisse-ling tussen de WoningbouwverenigingMiddelburg en bouwbedrijf De Deltahet idee van demontage en hergebruikgeboren en als een re?le mogelijkheiduitgewerkt. Een gedachtenwisseling diezich voornamelijk afspeelde tussen deherenJ.Tevel, directeur van de woning-bouwvereniging enJ. van de Woestijne,directeur van het bouwbedrijf. Het toe-val wil dat deze twee mensen bij debouw van het project in 1970-1972 metelkaar hebben samengewerkt als be-drijfsleider respectievelijkontwerperbijDeDelta.Twee mensen dus, die hetheleproject door-en-door kenden en demogelijkheden van demontage als geenandere konden beoordelen.lerijflats, vanhet type dat De Delta methaar systeembouw in Goes en Vlissin-gen had gerealiseerd. Daar deden zichproblemen zoals in Middelburg nietvoor. Deflats inGoesenVlissingenheb-ben dezelfde hoogte, maar zijn minderlang. Het gaat daar om blokken van 50en 70 woningen, terwijl de blokkenver-der uit elkaar staan. In Middelburg be~treft het twee blokken van 132 wonin-gen en ??n van 110 woningen, alle drievlak bij elkaar. De concentratie vanmensen is dus aanzienlijk groter, Hier-door bleef ernstige twijfel bestaan ofzo'n kostbare ombouw-operatie een af-doende oplossing zou zijn. De kostenvan de ombouw warenhegroot op circaf 4 miljoen per blok (zonder dat hiereen huurverhoging tegenover konstaan).5 Knooppunt van wanden en? vloe:ren in het Delta BMB systeem.Voo:r de demontage wo:rdt deve:rbinding op twee plaatsen ingezaagd,waa:rdoo:r de koppelwapening wo:rdtve:rb:rokenaan te brengen zaa gsnedeWONINGBOUW42 Cement 1986 nr. 8aan te brengen zragSnedeDe casco-elementen van de te demon-teren bouwlagen worden opnieuw ge-bruiktvoordebouwvan 114 nieuwewo-ningen, in 3 blokken van 3 respectieve-lijk 4bouwlagen. De 4-kamerwoningenworden daarbij voor het grootste deelopgesplitst in 2-kamerappartementen.De huren voor de nieuwe woningen be-dragen f 556,- voor een 4-kamerwo-6a-b? Aanb:rengen van dezaagsnede in de dakvloe:r7De aansto:rting in devloe:rve:rbindingen ve:rtoont weinighechting en kan na enig b:reekwe:rk I---------------~--eenvoudig wo:rden ve:rwijde:rdDe oplossingTot zover de voorgeschiedenis, waaruitduidelijk zal zijn dat de omstandighe-den in verscheidene opzichten uniekzijn. Hoewel de problematiek zich ookelders voordoet, zal eenzelfde oplossingniet overal uitvoerbaar zijn..Nu dan de details van de gekozenoplos-sing.De demontage wordt (in eerste instan-tie) beperkt tot ??n blok, nl. het blokwaar de problemen door de jaren heenhet ergst zijn geweest. Van de twaalfbouwlagen worden er 7 gedemonteerd,ofwel 84woningen (fig. 4). Erblijvendan4 woonlagen over, met bergingen op de 1- _begane grond. De eerste twee woonla-gen zijn al galerijen; de overige tweewordengedeeltelijkomgebouwd.De48woningen die aldus overblijven wordengerenoveerd. Tot de renovatie behoortonder andere het verlagen van de hogeborstweringen in de woonkamers, hetwijzigen van de corridorwoningen (2-kamerwoningen) in 3-kamerwoningenaan galerijen en het aanbrengen van in-dividuele cv-ketels en warmwatervoor-ziening. De totale woonlasten blijvenvoor deze woningen gelijk.? ? ? ? 0 ' 0 ' ?? ? ? ? ? ? ? ? ? 0" , , ' .0 .?0, ? ? ? ? ? . ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? 0 ' ?'. : 0': .... "0' '0' .0 ...o'O'? '.' ... 0 ' ..... :. . 0'.'~. :'0 .... pr?fa,b' w:an~'?o '0" .0:o ? ? Q ? ? ? ? ' .~ ? ., . , . , . ?O, ...ooUiteindelijk is in een gedachtenwisse-ling tussen de WoningbouwverenigingMiddelburg en bouwbedrijf De Deltahet idee van demontage en hergebruikgeboren en als een re?le mogelijkheiduitgewerkt. Een gedachtenwisseling diezich voornamelijk afspeelde tussen deherenJ.Tevel, directeur van de woning-bouwvereniging enJ. van de Woestijne,directeur van het bouwbedrijf. Het toe-val wil dat deze twee mensen bij debouw van het project in 1970-1972 metelkaar hebben samengewerkt als be-drijfsleider respectievelijkontwerperbijDeDelta.Twee mensen dus, die hetheleproject door-en-door kenden en demogelijkheden van demontage als geenandere konden beoordelen.lerijflats, vanhet type dat De Delta methaar systeembouw in Goes en Vlissin-gen had gerealiseerd. Daar deden zichproblemen zoals in Middelburg nietvoor. Deflats inGoesenVlissingenheb-ben dezelfde hoogte, maar zijn minderlang. Het gaat daar om blokken van 50en 70 woningen, terwijl de blokkenver-der uit elkaar staan. In Middelburg be~treft het twee blokken van 132 wonin-gen en ??n van 110 woningen, alle drievlak bij elkaar. De concentratie vanmensen is dus aanzienlijk groter, Hier-door bleef ernstige twijfel bestaan ofzo'n kostbare ombouw-operatie een af-doende oplossing zou zijn. De kostenvan de ombouw warenhegroot op circaf 4 miljoen per blok (zonder dat hiereen huurverhoging tegenover konstaan).5 Knooppunt van wanden en? vloe:ren in het Delta BMB systeem.Voo:r de demontage wo:rdt deve:rbinding op twee plaatsen ingezaagd,waa:rdoo:r de koppelwapening wo:rdtve:rb:rokenaan te brengen zaa gsnedeWONINGBOUW42 Cement 1986 nr. 8De vloeren worden voordat ze door dekraan worden gehesen, los gemaaktvanhun oplegging. Dit is nodig om te voor-komen dat onvoorspelbare trekkrach-ten de kraan overbelasten. Hiervoor iseen hydraulisch apparaat ontwikkeld,dat de vloerelementen als het warekend als doorlopend over de ondersteu-ningen.Voor de demontage is beslotendevloer/vloer-verbindingen op twee plaatsen inte zagen (fig. 5). Hierdoor wordt desteunpuntswapening verbroken. In deherbouw zullen dus de vloeren op tweesteunpunten moeten dragen, met eendaarbij behorend groter veldmoment.Daarom is een herberekening uitge-voerd van het draagvermogen. In aan-merking nemend dat in de GBV 1962met een hogere veiligheidsco?ffici?ntwerd gerekend, en dat de vloerenwarenberekendop 16 cmdikte terwijl ze 17cmdikzijn gemaakt, konworden geconsta-teerd dat de vloerelementen zondermeer geschikt waren voor hergebruik.De stabiliteit van de nieuwe woningenwordt bereikt door de 'losse' vloervel-den in te klemmen tussen in hetwerk testorten eindsecties.Voor het inzagen van de vloerverbin-dingen is een speciale machine ontwik-keld. In de praktijk blijkt deze geheelaan de wensen te voldoen (f?to .6), devoortgang van de demontage is prima.Na het aanbrengenvan de zaagsneden ishet aangestorte deel zonder veel moeitete verwijderen, omdat de aanhechtinggering is. De elektraleidingen zijn ookweer opnieuw te benutten (f?to 7).ning met tuin en gemiddeld f 315,-voor een twee-kamerappartement.In de stichtingskosten voor de nieuw-bouwzijnmede begrepende boekwaar-de van de te demonteren woningen (t.w.f 38000,- perwoning) ende kostenvandemontage en transportvan de elemen-ten. Gerekend vanuit de vastgesteldehuurprijzen is er een financieringste-kort van ruim f 1 miljoen, dat wordtg?dragen door de woningbouwvereni-gmg.TechniekZoals eerder opgemerkt, is in het DeltaBMB systeem zoveel mogelijk prefabri-cage toegepast, metveel boutverbindin-gep.. Ten behoeve van de stabiliteit zijnde liftschachten in het werk gestort. Perblok zijn twee liftschachten toegepast,meteen dilatatieinhetmidden. Omeen. schijfwerking van de vloeren te verkrij-gen, zijn de vloerelementen gekoppeld r"------------------lmeteen inhetwerkgestorte verbinding. 8 AfSchoren van de wanden voordatDe vloeren konden aldus worden bere- de vloerelementen wordenverwijderdDe overige twee blokken .Dat slechts ??n van de drie blokken al-dus wordt aangepakt, was een voor-waarde van de Rijksoverheid voor aan-vaarding van het plan. Aan de toestem-ming totdemontage en hergebruikis devoorwaarde verbonden tot een 'reani-matie' van de overige twee blokken. Datplan omvat onder andere het open ma-ken van de binnenstraten door de ber-gingsruimten eruit te verwijderen, het_________- - , aanleggen van individuele verwarmingen het aanbrengen van een verhoogdevloer in de woonkamer. Ofdezewonin-gen daarmee alsnog 'levensvatbaar' zul-len worden, zal de toekomst moetenuitwijzen.Cement 1986 nr. 8 43De vloeren worden voordat ze door dekraan worden gehesen, los gemaaktvanhun oplegging. Dit is nodig om te voor-komen dat onvoorspelbare trekkrach-ten de kraan overbelasten. Hiervoor iseen hydraulisch apparaat ontwikkeld,dat de vloerelementen als het warekend als doorlopend over de ondersteu-ningen.Voor de demontage is beslotendevloer/vloer-verbindingen op twee plaatsen inte zagen (fig. 5). Hierdoor wordt desteunpuntswapening verbroken. In deherbouw zullen dus de vloeren op tweesteunpunten moeten dragen, met eendaarbij behorend groter veldmoment.Daarom is een herberekening uitge-voerd van het draagvermogen. In aan-merking nemend dat in de GBV 1962met een hogere veiligheidsco?ffici?ntwerd gerekend, en dat de vloerenwarenberekendop 16 cmdikte terwijl ze 17cmdikzijn gemaakt, konworden geconsta-teerd dat de vloerelementen zondermeer geschikt waren voor hergebruik.De stabiliteit van de nieuwe woningenwordt bereikt door de 'losse' vloervel-den in te klemmen tussen in hetwerk testorten eindsecties.Voor het inzagen van de vloerverbin-dingen is een speciale machine ontwik-keld. In de praktijk blijkt deze geheelaan de wensen te voldoen (f?to .6), devoortgang van de demontage is prima.Na het aanbrengenvan de zaagsneden ishet aangestorte deel zonder veel moeitete verwijderen, omdat de aanhechtinggering is. De elektraleidingen zijn ookweer opnieuw te benutten (f?to 7).ning met tuin en gemiddeld f 315,-voor een twee-kamerappartement.In de stichtingskosten voor de nieuw-bouwzijnmede begrepende boekwaar-de van de te demonteren woningen (t.w.f 38000,- perwoning) ende kostenvandemontage en transportvan de elemen-ten. Gerekend vanuit de vastgesteldehuurprijzen is er een financieringste-kort van ruim f 1 miljoen, dat wordtg?dragen door de woningbouwvereni-gmg.TechniekZoals eerder opgemerkt, is in het DeltaBMB systeem zoveel mogelijk prefabri-cage toegepast, metveel boutverbindin-gep.. Ten behoeve van de stabiliteit zijnde liftschachten in het werk gestort. Perblok zijn twee liftschachten toegepast,meteen dilatatieinhetmidden. Omeen. schijfwerking van de vloeren te verkrij-gen, zijn de vloerelementen gekoppeld r"------------------lmeteen inhetwerkgestorte verbinding. 8 AfSchoren van de wanden voordatDe vloeren konden aldus worden bere- de vloerelementen wordenverwijderdDe overige twee blokken .Dat slechts ??n van de drie blokken al-dus wordt aangepakt, was een voor-waarde van de Rijksoverheid voor aan-vaarding van het plan. Aan de toestem-ming totdemontage en hergebruikis devoorwaarde verbonden tot een 'reani-matie' van de overige twee blokken. Datplan omvat onder andere het open ma-ken van de binnenstraten door de ber-gingsruimten eruit te verwijderen, het_________- - , aanleggen van individuele verwarmingen het aanbrengen van een verhoogdevloer in de woonkamer. Ofdezewonin-gen daarmee alsnog 'levensvatbaar' zul-len worden, zal de toekomst moetenuitwijzen.Cement 1986 nr. 8 43WONINGBOUW'loswrikt'. Het te hijsen gew?cht be-draagt maximaal 5 ton.De wandenzijnin hetBMB systeemop-gevat als pendelende elementen. Qaar-om is de stekwapening onderinde wan-den niet aangegoten of ge?njecteerd.Voordat een vloerveld kan worden ge-demonteerd, moeten derhalve de on-derstaande wanden door stalen schorenworden gesteund (fOto 8). Voordat dekraan een wand kan tillen, wordt dehechting aan de vloer verbroken doormiddel van een hydraulisch apparaat,dat de wand even oplicht .en verschuift.Om een doorgaande verticale voeg tus-sen de wandelementen te voorkomen,zijn de wanden als het ware halfsteensgestapeld. Er zijn dus wandelementenvan verschillende lengten. Bij de her-bouwdiende dezelfde volgorde vansta-pelen te worden aangehouden.Behalve de wand- en vloerelementenworden ook de balkonplaten, gevelele-menten en trappen opnieuw gebruikt.zelfs de puien en kozijnen (meranti)inc1. beglazing, vinden hun weg in deherbouw (fOto's 9-11).De ter plaatse gestorte schachten moe-ten met pneumatische apparatuur wor-den gesloopt (fOto 12).Logistiek en veiligheidEenapartprobleemis de logistiekvandedemontage en de herbouw. Gezocht isnaar een demontage-volgorde en op-slagmethode, waarbij het aantal hande-lingen en transportbewegingen mini-maal is. Er is besloten de elementen di-rect na demontage geschikt te makenvoor hergebruik door het aanbrengenvan een codering en het uitvoeren vaneventuele reparaties. Vervolgens gaandeelementen op transport naar de nieuwebouwplaats, waar zeworden opgeslagen(fOto 13). De montage begint pas als alleelementen zijn aangevoerd.Uit veiligheidsoverwegingen en omtechnische redenen dienden ookde wo-ningen in de onderste bouwlagen teworden ontruimd.De bewonerszijn ge-huisvest in leegstaande woningen in deoverige twee flats.De veiligheid van zo'n demontagepro-jectvereistoverigens eenbijzondere be-nadering; hetdraagtnamelijk aan aantalongewone aspecten in zich. Normaalgesproken is erbij debouwvan hoge ge~9Vlper van de hppgste bpuwlaag.na detnontage van het dak en dewandenCprridpr na verwijderen vanalle inbpuweletnentenDe eerste gedetnpnteerde vlper~,wand-enbprstweringseletnenten10111.2 Pneutnatische apparatuur vpprde slppp van de ter plaatsegestprte schachten44 Cement 1986 nr. 8WONINGBOUW'loswrikt'. Het te hijsen gew?cht be-draagt maximaal 5 ton.De wandenzijnin hetBMB systeemop-gevat als pendelende elementen. Qaar-om is de stekwapening onderinde wan-den niet aangegoten of ge?njecteerd.Voordat een vloerveld kan worden ge-demonteerd, moeten derhalve de on-derstaande wanden door stalen schorenworden gesteund (fOto 8). Voordat dekraan een wand kan tillen, wordt dehechting aan de vloer verbroken doormiddel van een hydraulisch apparaat,dat de wand even oplicht .en verschuift.Om een doorgaande verticale voeg tus-sen de wandelementen te voorkomen,zijn de wanden als het ware halfsteensgestapeld. Er zijn dus wandelementenvan verschillende lengten. Bij de her-bouwdiende dezelfde volgorde vansta-pelen te worden aangehouden.Behalve de wand- en vloerelementenworden ook de balkonplaten, gevelele-menten en trappen opnieuw gebruikt.zelfs de puien en kozijnen (meranti)inc1. beglazing, vinden hun weg in deherbouw (fOto's 9-11).De ter plaatse gestorte schachten moe-ten met pneumatische apparatuur wor-den gesloopt (fOto 12).Logistiek en veiligheidEenapartprobleemis de logistiekvandedemontage en de herbouw. Gezocht isnaar een demontage-volgorde en op-slagmethode, waarbij het aantal hande-lingen en transportbewegingen mini-maal is. Er is besloten de elementen di-rect na demontage geschikt te makenvoor hergebruik door het aanbrengenvan een codering en het uitvoeren vaneventuele reparaties. Vervolgens gaandeelementen op transport naar de nieuwebouwplaats, waar zeworden opgeslagen(fOto 13). De montage begint pas als alleelementen zijn aangevoerd.Uit veiligheidsoverwegingen en omtechnische redenen dienden ookde wo-ningen in de onderste bouwlagen teworden ontruimd.De bewonerszijn ge-huisvest in leegstaande woningen in deoverige twee flats.De veiligheid van zo'n demontagepro-jectvereistoverigens eenbijzondere be-nadering; hetdraagtnamelijk aan aantalongewone aspecten in zich. Normaalgesproken is erbij debouwvan hoge ge~9Vlper van de hppgste bpuwlaag.na detnontage van het dak en dewandenCprridpr na verwijderen vanalle inbpuweletnentenDe eerste gedetnpnteerde vlper~,wand-enbprstweringseletnenten10111.2 Pneutnatische apparatuur vpprde slppp van de ter plaatsegestprte schachten44 Cement 1986 nr. 8dige bewaking daarvan hebben zich totnu toe geen ongevallen.voorgedaan.j.H.K?hnebouwen een gewenning bij de bouw-vakkers methet toenemenvan de hoog-te. Inditgeval is daar geen sprake van enmoet direct op het hoogste niveau wor-den begonnen. Een speciale veiligheids-commissie van de ondernemingsraadvan De Delta heeft samen met de Ar-beidsinspectie een veiligheidsplan op-gesteld. Dankzij ditplaneneenzorgvul-Stand van de werkzaamhedenjuli 198613 Opslag van opnieuw tegebruiken elementen op hetterrein van de nieuwbouw14foto's: P.L.Kuyt, MiddelburgPlanningDe demontage is gestart op 3 april 1986en zal in september 1986 gereed zijn. Deoplevering van de nieuwe woningen isgeplandin het tweede halfjaarvan 1987._ _L..--~_ _~_ _.--- ~_--'- ~_ _.,--. -, BesluitDe 'aftopping' in Middelburg is eenuniek project. Voor het eerst is in Ne-derland de psychologische drempeloverwonnen om nog Jonge' hoogbouwaf te breken.Dit is mogelijk geworden door allerleiomstandigheden, waarvan de essenti?leeigenschappen van het bouwsysteemwaarschijnlijk de belangrijkste zijn.Hoewel het systeem niet is opgezet metals oogmerk vereenvoudiging van de-montage, mag dit aspect achteraf watwrang als een van de sterkste troevenworden beschouwd.Nietvreemd dat dit project met bijzon-dere belangstelling wordt gevolgd doorde CUR-commissie 'Demonteerbaarbouwen'.Cement 1986 nr. 8 45dige bewaking daarvan hebben zich totnu toe geen ongevallen.voorgedaan.j.H.K?hnebouwen een gewenning bij de bouw-vakkers methet toenemenvan de hoog-te. Inditgeval is daar geen sprake van enmoet direct op het hoogste niveau wor-den begonnen. Een speciale veiligheids-commissie van de ondernemingsraadvan De Delta heeft samen met de Ar-beidsinspectie een veiligheidsplan op-gesteld. Dankzij ditplaneneenzorgvul-Stand van de werkzaamhedenjuli 198613 Opslag van opnieuw tegebruiken elementen op hetterrein van de nieuwbouw14foto's: P.L.Kuyt, MiddelburgPlanningDe demontage is gestart op 3 april 1986en zal in september 1986 gereed zijn. Deoplevering van de nieuwe woningen isgeplandin het tweede halfjaarvan 1987._ _L..--~_ _~_ _.--- ~_--'- ~_ _.,--. -, BesluitDe 'aftopping' in Middelburg is eenuniek project. Voor het eerst is in Ne-derland de psychologische drempeloverwonnen om nog Jonge' hoogbouwaf te breken.Dit is mogelijk geworden door allerleiomstandigheden, waarvan de essenti?leeigenschappen van het bouwsysteemwaarschijnlijk de belangrijkste zijn.Hoewel het systeem niet is opgezet metals oogmerk vereenvoudiging van de-montage, mag dit aspect achteraf watwrang als een van de sterkste troevenworden beschouwd.Nietvreemd dat dit project met bijzon-dere belangstelling wordt gevolgd doorde CUR-commissie 'Demonteerbaarbouwen'.Cement 1986 nr. 8 45