C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou wcement 2005 7 43Het project maakt deel uit van eenherstructureringsinitiatief van destad Wenen voor het gebied vande Wiener G?rtel, een ringvor-mige verkeersader rondom hetoude stadscentrum. Het aanzichtvan de bouwlocatie is in de afgelo-pen eeuw gevormd door allerleikruisende en overlappende infra-structuur. Een daarvan is de Spit-telauer L?nde, een van de druksteverkeerswegen van Wenen. Eenander is het Donaukanaal, datDuitsland met Hongarije verbindt.Parallel langs het kanaal bevindtzich nog een zeer frequentgebruikte fietsroute.C o n f r o n t a t i eFysiek het meest aanwezig echterzijn de restanten van een eeuwstadsspoorgeschiedenis; naasttwee ondergrondse metrolijnen? waarvan er ??n inmiddels nietmeer wordt benut? vormt vooralhet spoorviaduct van de voorma-lige `Stadtbahn' een niet te missen`hindernis'. Dit spoorviaduct isnaar een ontwerp van de architectOtto Wagner en tezamen metenkele stations tussen 1894 en1898 gebouwd. Ook het spoorvia-duct is niet meer in gebruik, maarwordt beschouwd als een waarde-volle getuige van de architectuurvan zijn tijd en heeft daardoor eenbeschermde status.Zaha Hadid kreeg de opdrachthaar hedendaagse architectuur tecombineren met de aanwezigehistorische elementen. Zij koosbewust voor een confrontatie doorover het monumentale viaductheen te bouwen: appartementen,kantoorruimtes en ateliers golvenals een haarlint door, rond en overde bogen van het viaduct. Door deruimtes eronder programmatischin te vullen krijgt het viaduct ookeen nieuwe functie. Hierdoorwordt tevens de kanaaloever methet stadsweefsel verbonden, wateen belangrijke impuls betekentvoor de verdere ontwikkeling vanDeconstructief betonDe geboren Iraanse architecte Zaha Hadid werd wereldberoemd met haarontwerp voor de bedrijfsbrandweerkazerne van design-meubelfabrikant Vitrain het Zuid-Duitse Weil am Rhein. Dit schoolvoorbeeld van deconstructivismewerd nadien veel gekopieerd, ook door haarzelf. Voor haar oeuvre kreeg ZahaHadid in 2004 de prestigieuze Pritzker Architecture Prize. E?n van haar nieuw-ste creaties is de overbouwing van het monumentale spoorviaduct SpittelauerL?nde in Wenen.1 |Bouwactiviteit aan deoever van hetDonaukanaalfoto's: PERI GmbH2 |Kernen vormen de onder-bouw; daarop ligt de fei-telijke overbouwing vanhet viaductC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU til iteitsbou wcement 2005 744het waterfront langs het Donauka-naal (foto 1).D e c o n s t r u c t i v i s m eHet idee van `leven aan het water'krijgt gestalte door middel vandrie, deels over het spoorviaduct`zwevende' gebouwdelen, `Stiege'1, 2 en 3 genoemd. De gehele con-structie is uitgevoerd in ter plaatsegestort, gewapend beton. Debouwmassa's zijn verticaal in tweevolumes opgedeeld. De onder-bouw van drie verdiepingenbestaat uit kernen voor het verti-cale transport: o.a. trappenhuizenen liftschachten. De bovenbouwmet twee verdiepingen en dakter-rassen vormt de feitelijke overbou-wing van het spoorviaduct (foto 2).De verschillende belastingen wor-den via de vloeren en wandschij-ven op de kernen en kolommenovergebracht en op massieve fun-deringsplaten en boorpalen afge-dragen. Aan de zijde van hetDonaukanaal fungeert een palen-wand als kademuur (foto 3).Geen van de buitenwanden looptverticaal. De scheefstanden vari?-ren van 77? naar binnen en 129,5?naar buiten. Verder bevinden zichin de dragende buitenwandengrote raamsparingen, die somszelfs over de volledige gebouw-lengte doorlopen en daarmee dewanddoorsnede aanzienlijk ver-zwakken. Ook verschillendewoningscheidende wanden, dieper verdieping verspringen, fun-geren als draagelement.Stiege 1 (fig. 4a) heeft als hoofd-draagconstructie een kern enzeven kolommen. Door de excen-trische ligging van de kern is deaardbevingsbelasting, met ver-draaiing en vervorming als gevolg,voor veel onderdelen maatgevend.Stiege 2 (fig. 4b) bevat twee ker-nen en een overkraging, die medeop negen kolommen rust. Door-dat de beide kernen redelijk veruit elkaar liggen, is het gedragonder aardbevingsbelasting hiereen stuk gunstiger.Stiege 3 (fig. 4c) is het grootstebouwdeel. Ondanks ook hier deaanwezigheid van twee kernen iswederom het rekenmodel metaardbevingsbelasting maatgevendvoor veel onderdelen. Aan eenzijde steekt het gebouw, onder-steund door vijftien kolommen,over een afstand van 37,5 m uit;schijfwerking zorgt voor deafdracht van horizontale wind- enaardbevingsbelasting.C o n s t r u c t i e v e u i t w e r k i n gVoor zowel de bepaling van dedimensies als voor de berekening3 |Een palenwand vormt denieuwe kademuur4 |Draadmodellen van dedrie gebouwconstructiesa. b.C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou wcement 2005 7 45van de gewapend-betonnenonderdelen, is gebruikgemaaktvan een eindige-elementenpro-gramma. Voor elk der drie gebou-wen is een apart model opge-steld. Daarin zijn verschillendedragende elementen meegeno-men. De zetting van de onder-grond is met een horizontaal enverticaal beddingsgetal gemodel-leerd. Ook zijn ettelijke raam- endeuropeningen in de modellenbeschreven, zodat de hieruitvol-gende doorsnedeverzwakkingenkonden worden verdisconteerd.Om de keuze van het statischsysteem en rekenmodel bevestigdte zien, werden in het kader vaneen kwaliteitsgarantieprogrammavan de aannemer vervormings-metingen aan het gebouw door-gevoerd. Daartoe werd een driedi-mensionaal netwerk van meet-punten aan het gebouw beves-tigd, waarop gedurende de uit-voering verschillende controleme-tingen zijn uitgevoerd. De uit-komsten bevestigden alle dejuistheid van het gekozen statischsysteem.B e k i s t i n gEen grote uitdaging bij dit projectvormde de juiste bekistingsinzet.Op eerste verdiepingsniveau zijnde scheve wanden zoals gebruike-lijk bekist en met schoren onder-steund. Ingewikkeld waren vooralde knooppunten waar wanden vanverschillende schuinte in eenscherpe hoek bijeenkomen. Dezeeindstukken werden elk afzonder-lijk handmatig in elkaar gezet.Voor de werkzaamheden aan detweede verdieping is op circa 10m hoogte boven het spoorviaducteen werkplatform ingericht.Omdat de kolommen warengemonteerd voordat het werkplat-form werd ge?nstalleerd, moestende schoorvoorzieningen en wape-ningskorven driedimensionaalworden uitgetekend (foto 5).De bekisting van de schuine wan-den kon pas worden verwijderdnadat de erboven gelegen vloerenwaren gestort en verhard. Projectgegevensopdrachtgever:SEGmbH, Wienarchitect:Zaha Hadid/Studio 9, Londonconstructeur:Zorn & Nowy ZT-GmbH, Wienaannemer:BilfingerBerger, Wienleverancier bekisting:PERI GmbH, Weissenhorn5 |Kolommen en schoor-voorzieningen passenmaar net in elkaarc.