C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater ker ingencement 2003 4 35DegemeenteAmsterdamheeftinhet verleden vaak gespeeld methet idee om in het Markermeereen nieuwe woonwijk te latenverrijzen. Vanaf 1990 werden deplannen steeds serieuzer en zijnhaalbaarheidsstudies uitgewerktom in het Markermeer een woon-wijk met de naam `Nieuw Oost'aan te leggen. `Nieuw Oost' werdal snel omgedoopt tot `IJburg' enin 1995 verrees het proefeilandwaarmee ervaring werd opgedaanmet `landmaken' op een slechtdraagkrachtige ondergrond.Na groen licht van de gemeente-raad werd medio 1998 begonnenmet de aanleg van de eerste eilan-den: Haveneiland-West en hetGroteenKleineRieteiland(fig.1).Voor ontsluiting van deze eilan-den werden tegelijkertijd tweebruggen geconstrueerd, met daar-tussen een zanddam. Inmiddelszijn ook het Steigereiland (tennoorden en zuiden van de zand-dam) en Haveneiland Oost aan-gelegd. In de toekomst staan noghet Centrumeiland, Strandeiland,Middeneiland en Buiteneiland opstapel.Opditeilandenrijkwordenuiteindelijk 18.000 nieuwe wo-ningen gebouwd.In opdracht van Ontwikkelings-bedrijf Gemeente Amsterdam(OGA) verzorgt IngenieursbureauAmsterdam de engineering vanhetlandmaken,dewaterkeringen,een aantal bruggen en sluizen eneen groot deel van de maaiveldin-richting. Voor het ontwerp van dewaterkeringenwordtnauwsamen-gewerkt met de stedenbouwkun-dig ontwerpers van de dienstRuimtelijke Ordening (dRO) ende toekomstig beheerder DienstWaterbeheer en Rioleringen(DWR).L a n d m a k e nDe slecht-draagkrachtige onder-grond en vooral de aanwezigheidvan de Oergeul (waar de Eerste envoor een deel de Tweede zandlaagontbreken) maakt een beheersteaanleg noodzakelijk. Daarom isgekozen voor de zogenaamde`pannenkoekmethode', waarbijonder de waterlijn beheerst zandin laagdikten van enkele decime-ters dik wordt gesproeid. Tussenelke ophoogslag wordt de onder-grond in de gelegenheid gesteldom te zetten. Op het zo verkregenzandpakketkanvanafdewaterlijnmet grotere laagdikten wordenopgehoogd. Binnen perskadenwordt het zand in slagen van ruimeen meter gespoten. Daar waarnodig wordt verticale drainageen/of een overhoogte toegepast.W a t e r k e r i n g e n a l g e m e e nHet Markermeer wordt (evenalshetIJsselmeer,deNoordzeeendegrote rivieren) volgens de Wet opde Waterkering beschouwd als`gevaarlijk buitenwater'. Dit bete-kent dat elk eiland van een eigen,primaire waterkering moet wor-den voorzien.De ligging van IJburg in het Mar-kermeer en de ori?ntatie van deeilanden ten opzichte van elkaar,hebben ertoe geleid dat in hetontwerp van de dijkprofielenonderscheid is gemaakt tussenzwaar aangevallen dijkvakken (deruwe zijde) en minder zwaar aan-gevallen dijkvakken (de luwe zij-de). Dit vertaalt zich in waterke-ringen met een robuuste uitstra-ling langs de ruwe zijde en water-keringen met een `groene' uitstr-aling langs de luwe zijde.De waterkering moeten het landerachter voldoende veiligheid bie-den tegen hoge waterstanden engolfaanval vanuit het Marker-meer. Het zijn echter ook belang-rijke landschappelijke elemen-ten. Daarom speelt de vorm-De waterkeringen rond IJburgir. P.J. Rebel, Ingenieursbureau Amsterdam (IBA)IJburg is de naam van een nieuwe woonwijk in het Markermeer ten oosten vanAmsterdam. Zoals vaak in Nederland moeten de bewoners beschermd wor-den tegen de grillen van het water. Ook hier een uitdaging voor de civiel-inge-nieur, temeer omdat de waterkeringen deel gaan uitmaken van de woonom-geving. Dit maakt een duurzaam en ? in een aantal gevallen ? robuust ont-werp noodzakelijk. Vaak is daarbij gekozen voor betonnen elementen.1 | Overzicht eilandenrijkIJburgC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater ker ingencement 2003 436geving ? in een kwalitatief hoog-waardige omgeving als IJburg ?een belangrijke rol. De waterke-ringen van IJburg zijn typisch`stedelijke waterkeringen'. Ze lig-gen niet om de woonomgevingheen, maar maken er deel van uit.Dat impliceert dat zij het normalegebruik van de ruimte zo minmogelijk mogen beperken ofbe?nvloeden. In dat opzicht ver-schillende de dijken van IJburgaanzienlijk van traditionele dij-ken. Het belangrijkste verschil isdat meer nadruk ligt op medege-bruik en vormgeving.Een uitdaging dus, mede omdatgekozen is voor een grote diversi-teit aan profielen. Hierna wordteen aantal profielen toegelichtwaarbij vanuit constructieve,maar ook esthetische, motievengekozen is voor beton.Waterkering noordrandHaveneiland WestDeze waterkering ligt aan de ru-we zijde en wordt relatief zwaarbelast door golfoploop en golf-klappen.Vooralleonderdelenvande waterkering geldt dat dezemoet zijn ontworpen op eenhydraulische belasting die eens inde 4000 jaar voorkomt.Langs deze rand is gekozen vooreen profiel waarbij op een taludbreuksteen wordt aangebracht.De stedenbouwkundig ontwerperheeft aangegeven dat dit breuk-steen een donkere, antracietach-tige kleur moest hebben. Om dieredenishetbreuksteenbetrokkenuit een groeve in Belgi?. De ste-nen, met een gewicht van circa 40tot 200 kg zijn aangebracht op eenfilterconstructie, bestaande uiteen weefseldoek met daarop eenkraagstuk en een kleinere grade-ring stortsteen.Ter hoogte van de kruin wordtdeze steenbestorting van hetophoogzand gescheiden door eencirca 1,5 m brede betonnen koker.Wandelaarskunnenhiergebruik-maken van de waterkering. Omde donkere kleur van de breuk-stenen te benaderen, is het betonvoorzien van een donker toeslag-materiaal waarmee het een antra-cietachtig uiterlijk krijgt.Op drie plaatsen zijn in de keringtaludtrappenaangebracht.Destort-stenen toplaag is hier onderbro-ken door geprefabriceerde beton-nen trapelementen. Omdat dezetrappen een onderbreking zijnvan de beschermlaag van breuk-steen, is aandacht besteed aan deaansluitingen. Ter voorkomingvan uitspoeling van de zandkern,loopt de filterconstructie onder detrappartijen door. Omdat ook nogrekening moet worden gehoudenmet 0,3 m nazakking, zijn de ele-menten onderling scharnierendverbonden en aan de zijkantenopgesloten door een geprefabri-ceerd L-wandje.Waterkering nabij schutsluis 2008HetwaterpeilbinnenIJburgwordtopeenconstantpeilvanNAP?0,4mgehandhaafd.Ombezittersvankleine bootjes in de gelegenheidtestellenvoordedeuraftemeren,wordteenaantalsluizengebouwd.E?n daarvan is sluis 2008. In Ce-ment 7 2003 zal aandacht aan hetontwerp van deze sluis wordenbesteed.De waterkering die op deze sluisaansluit, bestaat uit een in hetwerk gestorte betonnen L-muur.Door de relatief grote kerendehoogte (ruim drie meter) en mo-gelijke zakkingsverschillen is ge-kozen voor een fundering opprefab betonpalen. Deze zijn totin de tweede zandlaag geheid. DeL-muur is aan de voor- en achter-zijde van een kwelscherm voor-zien. Deze schermen steken tot inde ondoorlatende kleilaag onderde zandophoging waarmee wordtvoorkomen dat zand vanachter dewaterkering wegspoelt. Aan devoorzijde is de wand van eengemetseld blad voorzien (foto 3),waarmee het uiterlijk aansluit opde kademuren van de binnen-grachten op het Haveneiland.Evenals bij de waterkering langsde noordrand is de constructieook hier met een donkere randafgewerkt; bovenop is een antra-cietkleurige betonnen deksteenaangebracht.Basaltglooiing SteigereilandDit voorjaar is begonnen met deuitvoering van de waterkeringenrond het Steigereiland. Ook hierwordt langs de ruwe noordzijdeeen zware constructie aange-bracht. Tot op zekere hoogte isdeze waterkering vergelijkbaarmet die langs de noordrand vanhet Haveneiland. Ter plaatsewordt een taludkering aange-bracht met op de kruin een brederand voor wandelaars. Boven dewaterlijn wordt op het talud geenstortsteen, maar een bekledingmet basaltzuilen aangebracht.Er is niet voor gekozen om basal-ton, eventueel voorzien van een2 | Betonnen rand (wandel-strook) als onderdeel vande waterkering3 | Voltooide L-muur.De waterloop langs devoorzijde is inmiddelsgegravenfoto's: Luuk KramerC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater ker ingencement 2003 4 37donker uitgewassen toeslagmate-riaal, toe te passen. Net als bij dewaterkering langs de noordrandvan het Haveneiland is hier ge-kozen voor een natuurlijke, don-kergekleurde steensoort. Het ge-wicht van de basaltblokken, incombinatie met het steile talud,maakt een goede kantopsluitingnoodzakelijk. Normaliter wordtvoor dit doel vaak een perkoenen-rij aangebracht. Uit oogpunt vanduurzaamheid en de hier op-tredende belastingen is gekozenvooreen3,5mlangbetonnendam-wandpaneel. Dit scherm wordtrond de waterlijn aangebracht.Onder de waterlijn wordt vanafhet damwandscherm een steen-bestortingopeenfilterconstructieaangebracht.S p u i s l u i s S t e i g e r e i l a n dOokhetbinnenwaterindeNoord-buurt van het Steigereiland wordtop peil gehouden door een spui-sluis.Dezesluisbevindtzichindezuidelijke Verbindingsdam enmaaktdeeluitvandewaterkering.Het kan ook wel omschreven wor-den als een waterkerend kunst-werk. Momenteel is deze sluis inuitvoering.Globaal kunnen vier onderdelenworden onderscheiden: de funde-ring, de betonnen duikercon-structie, de afsluiters met bijbe-horende bediening en een voor-ziening tegen uitspoelen.Evenals bij de andere onderheideconstructies is voor de sluis on-derzocht of funderen op staalmogelijk was. Omdat de sluisdeelsinhetbestaandeproefeilanden deels in een nieuw zandpakketwordt aangebracht, treden onderdeconstructierestzettingsverschil-len op. Bovendien kan door rest-zetting de spuisluis beneden hetvereiste niveau komen te liggen.Om het functioneren van de sluiste verzekeren, is besloten eenpaalfundering toe te passen tot inde tweede zandlaag.Langs de randen van de vloerenzijn schorten aangebracht dievoorkomen dat het naastliggendemaaiveld verzakt, wanneer doorrestzetting een holle ruimteonder de constructievloer ont-staat. Als extra maatregel zijn aanweerszijden van de duiker stoot-platen aangebracht.De vorm van de uitstroombakkenis zo gekozen dat zij het profielvan het dijklichaam volgen. Ophet bovenwatertalud wordt naastde uitstroomopening een beton-nen inspectietrap aangebracht. Inde uitstroomopeningen zijn roos-ters opgenomen om drijvend vuilen zwemmers buiten te houden.V??r de uitstroomopeningen isop de bodem een bestorting vanbreuksteen met daaronder eenkraagstuk op een weefseldoekaangebracht.T o t s l o tDe waterkeringen rond IJburgkenmerken zich door een grotediversiteit aan profielen. Hardewaterkerende constructies metstortsteen, staal en beton wordenafgewisseld door groene, zachtetaludkeringen. De waterkeringrond Haveneiland West is in 2002opgeleverd en dit jaar volgt dekering rond het Steigereiland.Binnenkort start Ingenieursbu-reau Amsterdam met het ont-werp van de waterkeringen rondHaveneiland-Oost. Interessant endankbaar werk, want wie nu doorIJburg loopt, kan niet andersconcluderen dan dat het er veiligwonen en werken is. s4 | Dwarsprofiel talud metbasaltblokken5 | Overzicht betonconstruc-tie spuisluis