ir.R.B.SchermerLid Raad van BestuurBallast Nedam Groep NV, AmstelveenInleidingOntwerp en constructie van de causewayweerspiegelen de ervaringen die in Neder-land zijn opgedaan bij de grote werken in hetdeltagebied, in de strijd tegen de Noordzee.Technische kennis en hulpmiddelen vanuitNederland zijn met succes door de aannemerbij dit project gebruikt. Van even groot be-lang was daarnaast het feit dat de aannemerkon beschikken over ervaringen die gedu-rende tientallen jaren waren opgedaan bij hetuitvoeren van werken in het Midden Oostengebied. Dat betrof de contractvoorwaarden,de logistiek en de uitvoeringsaspecten, diealle de causeway ten goede zijn gekomen.Ten slotte moet niet uit het oog worden ver-leren dat Ballast Nedam over managementdeskundigheid beschikt die het mogelijkmaakt zeer grote projecten met succes uit tevoeren.Ontwikkelingen in NederlandAls we de ontwikkeling van de bouwtechniekin eigen land bekijken, kunnen we geruststellen dat dit niet alleen een weerspiegelingis van de kwaliteit van de enorme water-bouwkundige werken, maar ook van de voor-uitgang die is bereikt op het gebied van in-dustri?le prefabricage. Deze omvatte zeeruiteenlopende werken van allerlei omvang engrootte: gebouwen, bruggen, caissons enviaducten.Voorbeelden van grootschalige projectenzijn onder meer de uitwateringssluizen in hetHaringvliet, de Zeelandbrug en de momen-teel in aanbouw zijnde Stormvloedkering inde Oosterschelde. Deze enorme projectenwaren het resultaat van een intensieve sa-menwerking tussen het Ministerie van Ver-keer en Waterstaat en de aannemers. De pro-jecten werden in gezamenlijk overleg uitge-werkt en hulpconstructies alsmede speciaalmaterieel werden ontwikkeld en verworvendoor ?f het ministerie ?f de aannemers.1-3Beeld van de ontwikkelingen In hetbouwen met grote geprefabriceerdebetonelementen:Haringvlietsluizen (begin jaren '60),Zeelandbrug (halverwege jaren '60) enStormvloedkering Oosterschelde, waarvande foto een element toont dat door hethefschip Ostrea naar de bestemming in hettrac? wordt gebrachtCement XXXVII(1985) nr. 618. De samenwerking methet thuisfront4864Overzictit bouwdokken Stormvloedkering(situatie eind 1982)5De prefab-betonfabriek in Kats; desystematische opzet is in veel van zulkefabrieken terug te vindenToepassingen bij de causewayDeze benaderingswijze van grootschaligeprojecten waarbij speciaal voor het werk ont-wikkeld materieel wordt gebruikt, is doorge-zet in de causeway. Deenorme investeringenin een moderne fabriek voor de betonels-menten en zeer zware portaalkranen werpenhun vruchten weer af in de werkvoortgang.Er is echter niet alleen ge?nvesteerd in mate-rteel, maar voor een groot gedeelte ook inpersoneel dat met de uitvoering werd belast.Nederlandse kennis werd rechtstreeks lnqe-zet op de scheepsbrug en de kraan. Dat goldook voor het ontwerpen en bouwen van hetmaterieel, waarvoor bij Nederlandse wervenin een korte periode grote orders werden ge-plaatst.Naast kennis en kunde op het gebied vanontwerp en uitvoering in de civiele techniek,het ontwikkelen en bouwen van speciaal ma-terieel en de specifieke eigenschappen enproduktie van hoogovencement, werd hetduidelijk dat een breed gebied van specialis-tischekennis enprodukten in Nederland snelkon worden gemobiliseerd. De verhoudingmet het eigen land moet echter niet als van-Cement XXXVII (1985)nr.6 4876-7De prefabricage met betonelementen van'normale' afmetingen ontwikkelde zicheveneens:brug Brielse Maas (voorgespannen brugmet gelijmde elementen) en eenutHiteitsbouwproject8Fabriekmatige vervaardiging vanvoorgespannen betonelementenzelfsprekend worden aangenomen. In eersteinstantie moesten leveringen in Saoedie Ara-bi? ondergebracht worden. Er werden danook in het land zelf grote orders geplaatstvoor het leveren van steenslag en behuizin-gen.Als bepaalde opdrachten niet in SaoedieArabi? konden worden geplaatst, kwam Ne-derland daarvoor in aanmerking. Naast deprijs, waren kwaliteit en levertijd belangrijkefactoren in de overweging.Verschillende ontwerpbureaus leverdenkennis en capaciteit, specialisten van Rijks-waterstaat brachten adviezen uit, het Labo-ratorium voor Grondmechanica werd inge-schakeld bij het uitwerken van het ontwerpen verkreeg daarnaast een grote order voorhet uitvoeren en beoordelen van het om-vangrijke grondonderzoek. Het Stevinlabo-ratorium van de TH-Delft werd belast met hetuitvoeren van een beproeving op ware groot-te van de tandconstructie. Naast het hoog-ovencement, de vijzelplatforms, het hefschip,de portaalkraan en veel ander materieel, res-teerden nog tal van andere produkten dieaangeschaft moesten worden, zoals voor-spanstaal. meetapparatuur, verschillendeoplegblokken, elektrische installaties, be-kistingen en andere tijdelijke constructies,een koelinstallatie, afdekconstructies, pom-pen, keukeninstallaties, loodsen, dieselmo-toren, filterdoeken, injectiemortels en injec-tiepompen, staalconstructies, compresso-ren, afvalwaterzuiveringsinstallaties, gene-ratoren, communicatie-systemen, laserap-paratuur, bundels wapeningsstaal, afstand-houders, vijzels, containers,scheepsankers,winches, leuningen, kantoren en woon ver-blijven.Het speciale boormaterieel is ontwikkeld inWest-Duitsland, terwijl het voorspanstaal ende zoetwater fabriek in Japan zijn gekocht.CementXXXVII (1985)nr. 6Het contractTerwijl het mogelijk was technische con-cepten die in Nederland zijn ontwikkeld toete passen in de causeway, kan hetzelfde nietworden gezegd van de vorm van het contracttussen opdrachtgever en aannemer. Zo Zijnde Deltawerken in ons land ontworpen en ge-bouwd binnen het kader vaneen zgn. raam-contract. Bij de causeway was dat niet hetgeval. Dit contract was namelijk gebaseerdop ontwerp ?n uitvoeringen daarmee ligt deverantwoordelijkheid, zowel technisch als fi-nancieel bij de aannemer. Daarbij komt nogdat het contract in een zware internationalecompetitie moest worden bemachtigd. Devraag blijft bestaan of het raamcontract mis-schien niet uiteindelijk de basis heeft ge-vormd waar de totale ontwikkeling van dehiervoor genoemde technische deskundig-heid uitkon ontstaan.DammenOndanks alle aandacht die de causewaybruggen terecht ondervinden, moeten weniet vergeten dat de dammen een aanzienlijk488deel van het project vormen. Naast de con-structie van de damgedeelten moest in eenvroeg stadium een grote zandopspuitingvoor de prefab-elementenfabriek wordenuitgevoerd. Bovendien moest een tijdelijkezanddam worden gebouwd dwars door dezeestraat tussen Bahrain en Umm Na'san omde prefab-fabriek en opslagplaats te berel-ken.Ballast Nedam beschikt over een Baggerdi-visie. De zuiger Queen of Holland heeft detijdelijke zanddam zelfstandig en op tijd ge-realiseerd. Ook hier is de deskundigheid ophet gebied van management, civiele tech-niek en organisatie van beslissend belanggeweest.KennisDe kennis en kunde in Nederland zijn nietalleen beperkt tot de ervaringen die zijn op-gedaan bij het uitvoeren van projecten. Geo-grafisch gezien is Nederland maar klein eneen gevolg daarvan is dat de kennis via korteverbindingslijnen beschikbaar is. Overheid,aannemers, raadgevend ingenieurs en tech-9Het bouwen buitengaats vereist eenvergaande aanpassing van het materieel:het verdi?htingsschip Mytilus, ingezet voorde Stormvloedkering10Bouwen overzee betekent ook het vervoerper zeeschip van allerlei materieel, totzelfs hulpvaartuigen zoals sleepbotenEen laatste opname van de uitvoering vanhet werk dat centraal stond in dezeuitgave: de Saudi Arabia BahrainCausewaynisch-wetenschappelijke instituten voorop-leiding en onderzoek, hebben met successamenwerkingsverbanden ontwikkeld waar-door een platform is ontstaan voor studie enuit te voeren onderzoek, gericht op zowel na-tionale als internationale activiteiten.Een voorbeeld: een bepalende factor bij hetoplossen van betontechnologische proble-men in Nederland, waardoor de huidige po-sitiekon worden ingenomen, is de samen-werking binnen CUR-VB-onderzoekcom-missies. Hierdoor kon de veelomvattendekennis aangaande het gebruik van hooqo-vencement, het mogelijk maken dit cementtoe te passen in de causeway, zelfs al bete-kende dat het exporteren van 140 000 tonhoogovencement vanuit klmuiden,Toch is het kennisverkeer geen ??nrichtings-verkeer. Ieder die buiten het eigen land tewerk wordt gesteld brengt op zijn beurt denieuw opgedane ervaringen in het kennis-netwerk van het eigen bedrijf en het eigenland.Laten we hopen dat dit twee-richtingsver-keer leidt tot een steeds groeiende kennis.Internationale concurrentie zal deze ontwik-keling aanmoedigen, zowel wat de afzonder-lijke bedrijven als wat de totale branche be-treft.Omdat alle landen die export bedrijven on-dersteunende faciliteiten hebben voor han-del en industrie, wijzen we hier op het buiten-gewone belang van de beschikbaarheid vankredietverzekeringen in ons land voor Ne-derlandse aannemers. Tegelijkertijd moetenwe stellen dat de internationale concurren-ten vaak bijzonder gunstige financierings-mogelijkheden tot hun beschikking hebben,wat de noodzaak onderstreept om ook in Ne-derland geschikte maatregelen daarvoor tecre?ren. Daarmee kunnen we dan gelijke tredhouden met de concurrentie.BesluitAls we tot slot terugkeren naar de technolo-gische bekwaamheden van Nederlandse ex-portfirma's,kunnen we niet ontkennen dathet noodzakelijk is een thuisfront te onder-houden met een hoog peil van technoloql-sche ontwikkeling. Dit ligt slechts gedeelte-lijk binnen de mogelijkheden van de bedrij-ven zelf. Via een specifieke gedragslijn moeterbewust voor worden gezorgd dat deze ex-porterende firma's technologische ervaringopbouwen door deel te nemen in zowel groteals bepaalde kleinschalige projecten.De rest van de wereld staat niet stil, de ont-wikkelingen gaan door in een geweldig tem-po. De causeway maakt duidelijk dat wij erdeel van kunnen uitmaken. De tijd zal lerenof wij de signalen op tijd hebben ontvangenen er in zijn geslaagd daarnaarte handelen.Cement XXXVII (1985)nr. 6 489