De lange weg omhoog 5 2016 67themaJan RomijndersThyssenKruppDe roep om effici?ntere liftsystemen is door demografischeontwikkelingen sterk toegenomen. Inmiddels woont al de helftvan de wereldbevolking in steden en in 2050 zal het aantalmensen dat leeft in steden zijn gegroeid met 3 miljard mensen.Per dag wordt het equivalent van een stad van 1 miljoenmensen gebouwd. Het huisvesten van al deze mensen leverteen enorme uitdaging op. Niet voor niets verschijnt op steedsmeer plekken in de wereld (super)hoogbouw. Echter, hoe hogerhet gebouw, hoe meer liftschachten er nodig zijn. Bovendienmoet rekening worden gehouden met substanti?le wachttijden.Deze twee nadelen zorgen dat de bovenste verdiepingenminder aantrekkelijk zijn om te wonen en te werken, ondanksde extra aantrekkingskracht die een prachtig uitzicht biedt.Er is dus nog altijd veel ruimte voor verbeteringen. In 2010berekenden studenten van de Universiteit van Columbia datwanneer je de volledige jaarlijkse liftwachttijd van werkendenin de kantoren in New York City optelt, de totale wachttijd16,6 jaar bedraagt, vergeleken met de slechts 5,9 jaar die aanwerkelijk reizen in liften wordt besteed. De meeste tijd kan dusworden bespaard door het verkorten van de wachttijd, meerdan door het versnellen van liften.Nieuwe ontwikkelingen in lifttechnologieDe lange wegomhoogSinds de eerste toepassing van personenliften ingebouwen in de 19e eeuw gaat de ontwikkeling vanliftsystemen onverminderd voort. En dat is maargoed ook. Zonder deze ontwikkeling was recordver-pulverende hoogbouw zoals de 828 m hoge BurjKhalifa in Dubai nooit mogelijk geweest. Tochblijven liften ook hun beperkingen houden: het zijnsystemen waarbij enkelvoudige voertuigenomhoog, omlaag en weer omhoog bewegen. Almeer dan honderd jaar bestaat het idee dat dit ookanders zou moeten kunnen. Experts zijn blijvengeloven dat de uitvinding van liften die in bochten,horizontaal en/of in continue circuits de grootstedoorbraak in de liftindustrie zal betekenen.1 Het Multi-systeem in eenhoogbouw1themaDe lange weg omhoog5 2016684 Principe van het systeem waarbij cabines door een horizontale beweging van de ene schachtnaar de andere kunnen bewegen5 Innovatief geleidingsysteem dat ervoor zorgt dat bochten van 90?kunnen worden gemaakt.6 Impressie van de Dutch Windwheel. In dit concept wordt onderzocht of het mogelijk is omhet liftsysteem Multi toe te passenCondon patent aan voor zijn "spiraallift". Deze windt zich ineen continue spiraal omhoog en omlaag langs de buitenzijdevan een observatietoren. Aangezien dit meer als een interes-sante eenmalige attractie werd beschouwd, heeft Condon in1904 een ander patent aangevraagd dat focuste op gebouwen.Hoewel het idee te veel vloerruimte ingenomen zou hebben,bevatte het een intrigerend idee: meerdere cabines in eencontinu circuit.Een verdere uitwerking van dit idee was de paternosterlift,waarbij meerdere cabines op en neer langs een continu circuitbewegen. Met dit systeem bedraagt de wachttijd van passagiersnooit meer dan enkele seconden. In dit concept moeten passa-giers wel in en uit bewegende cabines zonder deuren stappen,waardoor ouderen en gehandicapten forse risico's lopen.Hoewel er een aantal voorbeelden bestaat van dit soort liften,worden deze niet langer gebouwd.TwinIn 2003 herintroduceerde ThyssenKrupp het systeem metmeerdere cabines met het systeem Twin. Hierbij bewegen tweeonafhankelijk bewegende cabines onafhankelijk van elkaar inGeschiedenisHet idee dat liften noodzakelijk zijn in hogere gebouwenbestaat al circa 150 jaar. Het eerste gebouw met een personen-lift was het Equitable Life Building in New York City (foto 2),gebouwd in 1870. Met zijn zeven verdiepingen en een hoogtevan 40 m was dit destijds het hoogste gebouw ter wereld en datbleef het gedurende een periode van bijna vijftien jaar. Toen alwerd gezocht naar andere systemen. In 1903 vroeg Daniel E.Reductie energieverbruikLiften kunnen verantwoordelijk zijn voor een aanzienlijk deel van het energie-verbruik in gebouwen. In moderne liften kan het energieverbruik al sterkworden verminderd. Tegenwoordig is het ook mogelijk overtollige energie,bijvoorbeeld de kinetische energie van naar beneden gaande liften, om tezetten (terug te winnen) in elektriciteit, die elders in het gebouw of in het lift-systeem zelf kan worden hergebruikt. Bij conventionele aandrijvingen wordtdeze energie omgezet in warmte, die vervolgens met behulp van ventilatiesys-temen uit het gebouw moet worden afgevoerd.2 Equitable Life Building inNew York City3 Het bestuurscentrum vande Rabobank in Utrecht2 3De lange weg omhoog 5 2016 69hebben op de opbouw en daarmee de stabiliserende werkingvan kernen. Er komen namelijk grote sparingen in de kernenter plaatse van de horizontale verbindingen. Hiermee zal in hetconstructief ontwerp rekening moeten worden gehouden.De eerste stap zal echter zijn om een werkend prototype opware grootte te bouwen. Momenteel wordt in een testtoren inRottweil gewerkt aan de constructie van zo'n prototype. Diemoet binnen twee jaar voltooid zijn. Deze zal dienen als debasis voor inspectie en certificering, waarna de deur naartoepassingen in de echte wereld wordt geopend.Ook bij de ontwikkeling van het innovatieve Dutch Windwheelin Rotterdam wordt onderzocht of het mogelijk is dit liftsys-teem toe te passen (fig. 6). ??n schacht boven elkaar. Dit resulteerde in aanzienlijke ruim-tebesparing en verhoogde vervoerscapaciteit. Het systeem istoegepast in onder meer het St. Botolph Building in Londen enhet bestuurscentrum van de Rabobank in Utrecht (foto 3),waarbij met minder schachten kon worden volstaan.MultiDe vraag bleef bestaan of het mogelijk zou zijn nog meer cabinesin ??n schacht te plaatsen. Inmiddels is er een concept ontwik-keld, genaamd Multi, waarbij meerdere liftcabines bewegen ineen doorlopend circuit. Anders dan bij de paternoster, stoppendeze liften om mensen erin en eruit te laten en hebben dezeliften deuren. Passagiers hebben in feite geen andere visueleervaring dan bij conventionele liften. Wat ze w?l zullen bemer-ken, is dat de liftdeuren iedere 15 tot 30 seconden zullen openen.Een van de meest relevante innovaties van dit concept is dat hetniet werkt met kabels. Je moet je dit systeem voorstellen als eenmetro op een verticaal vlak geprojecteerd. Maar in plaats vandoor conventionele wielen op rails, worden de cabines magne-tisch lineair voortgestuwd. Bij het systeem worden cabinesgebruikt met een gewicht dat tot 50% is gereduceerd.Bij dit concept bewegen meerdere cabines in de ene schachtomhoog en in de andere naar beneden, en dat in een continuestroom. Daarbij kunnen ook horizontale bewegingen wordengemaakt (fig. 1). Er wordt gebruikgemaakt van een speciaalgeleidingssysteem (exchanger) dat bochten van 90?mogelijkmaakt (fig. 4 en 5). De cabines hoeven niet allemaal dezelfderoute te bewandelen. Het ligt aan de locatie en de bestemmingvan de gebruiker of de cabine bijvoorbeeld direct naar bovengaat of eerst een stuk verticaal gaat, vervolgens horizontaal endan weer verticaal. Een trackingsysteem zorgt ervoor dat eenoneindige loop kan plaatsvinden.OntwerpHet samenbrengen van meer cabines in minder schachtenmaakt het mogelijk de ruimte die liften innemen in gebouwente reduceren. De footprint van de liftschachten kan met 25 tot40% per verdieping worden gereduceerd, wat resulteert in eeneffici?nter verhuurbaar vloeroppervlak per verdieping. Ditbiedt nieuwe mogelijkheden in het ontwerp van gebouwen. Dehorizontale verbinding tussen schachten zal ook invloed654