De Hico-bekistingdragerEen eenvoudig en economisch hulpmiddel voor moderne bekistingdoor W. Blanktek. I. complete bekistingdragerEvenals op alle andere gebieden van industrie en wetenschap heeftmen ook in de bouwtechnische sector naar betere en vooral meereconomische wegen gezocht. Daar de bouwkosten van de vloereneen groot aandeel van de totale kosten (nl. 20-25%) voor zich op-eisen, is men aan de constructie van de vloeren de laatste jarenveel aandacht gaan schenken. Hier zijn het speciaal de hoge be-kistingskosten, die door betere methoden te verlagen zijn. In hetalgemeen heeft de jongste ontwikkeling in het bouwwezen tendoel, het grote aandeel van het dure hout te verminderen.Daar hout ook een belangrijke grondstof voor allerlei hout-verwerkende industrie?n is, en dit kostbare materiaal in de meestelanden moet worden ge?mporteerd, heeft de ontwikkeling vaneen stalen bekisting een dubbele betekenis. De grote verliezen,die bij houten bekistingen ontstaan, en die door veranderlijkevloerhoogte en overspanningen onvermijdelijk zijn, moetenworden bestreden. Juist de 15-35% en hogere afschrijving voorde houten bekisting waren de uitvinder van de Hico-bekisting,de aannemer Otto Hinze, zeer goed bekend, evenals de hogebekistingstijden, die bij houten bekisting, afhankelijk van hetsoort bouwwerk, meestal niet onder I uur/m2, maar vaak 2 uur/m2en meer bedragen.Na langdurige onderzoekingen aan de Technische Hogeschool teHannover onder leiding van Prof. Dr.-lng. Gaede, aan de handvan zorgvuldig uitgewerkte statische berekeningen en met inacht-neming van de DIN-Voorschriften, kon de Hico-bekisting wordenontwikkeld, die nu ter beschikking van de bouwwereld staat. Bijde ontwikkeling van d? drager moest men van een aantal gesteldeeisen uitgaan, die ook nu duidelijk als kenmerken te zien zijn:gering aantal onderdelen,gangbare afmetingen,gemakkelijke uitwisselbaarheid,gering eigen gewicht,grote draagkracht en voldoende zijdelingse stijfheid,eenvoudig en snel stellen en ontkisten zonder schokken ofstoten,mogelijkheid van bol- en holzetting,grote aanpassings- en veelzijdige gebruiksmogelijkheid,geschikt voor het wat ruwe bouwbedrijf enlange levensduur.Door de verschillende middenstukken met 2, 3 of 4 diagonalen(resp. lang 62,5, 93,75 en 125 cm) en twee uitschuifbare oplegstuk-ken (van 62,5-84,5 cm) kan men de dragers voor elke overspanningop I cm nauwkeurig instellen (tek. I). Het tolerantiebereik kanzo worden gekozen, dat de dragers zonder verandering voormeerdere verdiepingen zijn te gebruiken; een andere over-spanning wordt, door eenvoudig uitnemen of invoegen van eertmiddenstuk, in 2-4 minuten per drager bereikt. De moeren vande verbindingsbouten worden hierbij slechts los gedraaid en dusniet geheel van de bouten verwijderd, terwijl verder alle drager-delen tegen wegraken zijn beveiligd. Zoals dit bij een mecanodooshet geval is, bestaan er steeds verscheidene mogelijkheden voor desamenstelling, zodat alle elementen benut kunnen worden. Voorhet practische gebruik staan voor de verschillende overspannin-gen en belastingen tabellen ter beschikking, waaruit direct voorieder geval de dragersafstand en de samenstelling kunnen wordenafgelezen.In deze tabellen is vanzelfsprekend met het eigen gewicht van dedrager en met de verkeerslast rekening gehouden. De draag-kracht van de afzonderlijke modellen is aan de practijk aangepast(zie tabel).De gebruikelijke overspanningen tussen 1,00 en 8,00 m wordennog met het kleinste model V 226 bekist. In de meeste gevallenkunnen de dragers met hun I cm dikke opleglip direct op demuur of in de voegen worden gelegd.-De optredende oplegdrukper cm2is nl. aangepast aan de toelaatbare drukspanning van14 kg/cm2van normaal metselwerk. Dank zij het geringe eigen ge-wicht, door toepassing van hoogwaardige staalsoorten bereikt,is bij het stellen en ontkisten slechts ??n man aan elk dragereindnodig (foto 2). De onafhankelijk van elkaar verschuifbare opleg-foto 2. Bij toepassing van grote holle bouwsteenvervalt de houten bekisting geheel.strippen maken het- mogelijk, dat een goede oplegging ook opeen schuin staande muur of badding wordt verkregen. De boven-kant van de drager is over de gehele lengte 15 cm breed, waardoordus een plat oplegvlak is ontstaan, waarop mep (ook zonder be-kisting) zonder gevaar kan lopen en waarop elke bekisting kanworden opgelegd. Bovendien beschermt dit bovenvlak de ver-bindingsbouten en de spanmoeren tegen evehtl. betonwater. Bij22 mm bekistingshout en een betondikte van 12 cm kan dedragerhartafstand in tegenstelling met de houtbekisting tochnog 75 cm bedragen.Afhankelijk van de soort bekisting en de belasting kunnen dedragers tot op afstanden van 2,00 m worden gelegd, waarbijbehalve de gestelde stempels ook het kanthout komt te verval-len; vaak vervangt men dan de bekistingsdelen zelf door be-kistingschotten, die (in lengten van 75 cm en 150 cm) met dedragerafstand overeenstemmen. Bevestiging van de bekistingop de dragers is wel mogelijk, doch meestal niet noodzakelijk.Door eenvoudig aandraaien van de spanmoeren aan de onder-zijde van de Hico-drager kan de benodigde porring, die afhan-kelijk is van dragerlengte en belasting, nauwkeurig worden in-gesteld. Hierdoor wordt een vlakke vloer of, indien gewenst, eenvloer met blijvende porring bereikt, hetgeen bij houten bekis-ting slechts omslachtig en met veel moeite kan gebeuren. Bij hetontkisten dienen de spanmoeren voor het ontlasten van de drager.dragertypemax. toelaat bareopleg druk perdragereindmax. toelaat-baar bulgendmomentgewichtnr t tm kg/m1V226 1 1,22 12--14V270 1,6 1,95 15--17R500 S--6 6,40 50426 Cement 6 (1954) Nr 23-24foto 3. bekisting van vloer en balken met behulp vanbalkbeugelsfoto 6. Elke boogvorm is te verwezenlijken.waarbij men de drager, afhankelijk van de overspanning, een zeegtot 40 cm kan geven, zodat zonder enige schokken of stoten teveroorzaken eerst de bekisting en daarna de dragers kunnenworden verwijderd (tek. I). De bereikbare tijden voorstellen ?nontkisten tussen 5 en 10 min/m2zijn geen uitzonderingen, enliggen in ieder geval 50-80% lager dan de benodigde tijd bij detot hu toe gebruikte methoden. Hierbij komt, dat de bekisting-dragers over het algemeen door minder vakbekwame arbeiderskunnen worden gelegd. Een niet te onderschatten voordeel is devrijblijvende ruimte onder de bekiste Vloer, terwijl stempel-belasting van de ondervloer niet voorkomt. Men kan dus debovenvloer storten en tegelijkertijd eronder met de afbouwverder gaan. Vooral bij plaatsgebrek worden deze vrije ruimtenverdere vloerbekisting worden de lichtere dragers of de hiernanog te bespreken vaste of verstelbare traversen gebruikt, die zelfweer op de balkbekistingsdragers komen te rusten. Als een toren-draaikraan ter beschikking staat, kan de balkbekisting op de grondmet bekistingdragers en balkbeugels worden samengesteld enin zijn geheel worden opgelegd (foto 5).De balkbeugels. zijn zo universeel geconstrueerd, dat ze doortoevoeging van een eenvoudige strip ook als kolomkransenkunnen dienen, wat in de meeste gevallen bij eenzelfde werkmogelijk is, daar de kolommen veelal eerder worden gestort.De constructie van de Hico-bekistingsdrager is zo doordacht envervolmaakt, dat met weinige eenvoudige hulpstukken iederetek. 4. bekistingbeugel voor balken tek. 7. vrijdragende sheddakbekistingzeer gewaardeerd, daar bij sommige bouwwerken (bijv. verbou-wingen) de arbeid in de onderliggende etage niet mag wordenonderbroken, zodat de vloeren niet gestempeld kunnen worden.Mocht in een enkel geval een middenondersteuning nodig zijn,dan behoeft deze slechts na het volledige bekisten en kort voorhet storten te worden gesteld.Bij het bekisten van relatief lichte vloeren (bijv. van hollebouwsteen) kan de dragerafstand door toepassing van zwaarderbekistingshout of van vaste of verstelbare traversen worden ver-groot, waarbij dan alleen enige planken nodig zijn op de traversenom de holle bouwstenen te ondersteunen.Het model V 270 wordt in het bijzonder voor het bekisten vanbalken (in combinatie met de daarbij benodigde balkbeugels) enbij grotere overspanningen en belastingen toegepast (foto 3).Hiermee worden overspanningen tot 12 m uitgevoerd. De inhoogte en breedte verstelbare balkbeugels worden tussen 2dragers opgehangen, die, naast de te storten balken, op de hoogtevan de vloer worden gelegd (tek. 4). Vanzelfsprekend kan mende balkbeugels ook op baddings leggen. Voor het opnemen van detek. 8.hoekstukken voor gewelfdeliggers, en verstelbare opleg-stukken speciaal voorsheddakenfoto 5. Bij aanwezigheid van een hijskraan kan de balk-bekisting op de grond worden gemonteerd.voorkomende bekistingvorm kan worden uitgevoerd. In deeerste plaats zijn dat de bekistingen voor gebogen vormen, zo-als sheddaken, schaaldaken, fus?edaken. Door het tussenvoegenvan eenvoudige hoekstukken van 6? of 18? of van verstelbare hoek-stukken van l5?-75?, met behulp van de spanmoer en door demiddenstukken van verschillende lengten kan iedere radiusworden bereikt. De juiste boogvorm wordt verkregen doorprofielhout, dat van afval wordt vervaardigd en gemakkelijk opde dragers te bevestigen is (foto 6 en tek. 7 en 8). Door dezehoekstukken is het tevens mogelijk oplegversterkingen en vel-lingen te bekisten, daar de vellingen van 18? overeenstemmen meteen helling van l:3 (foto 9). Dikwijls worden de Hico-dragersvoor staande wandbekisting (fotolO) en als dragende bekistingtegelijk gebruikt, zodat men ook kleinere profielen voor door-gangen en kanalen (foto 11) uit ??n stuk kan vervaardigen. Voorboogbekisting staan zo nodig aparte oplegstukken met verstel-bare hoek ter beschikking, terwijl in bijzondere gevallen, vooralCement 6 (1,954) Nr 23-24 427foto 9. Een voutenvloer is even snel bekist als een vlakke vloer foto 10. wandbekisting met bekistingdragers enRubora schaarbekistingbij oplegging op stalen balken (tek. 8) in de hoogte verstelbarehakenklauwen aan de normale oplegstukken kunnen wordenbevestigd. Ook voor verhoogde vloeren t.o.v. een stalen balk,zomede voor gevallen dat de vloer tegelijk met de muur wordtgestort (tek. 13 en 14), is een eenvoudig hulpstuk voorhanden,tek. 12.ontkisten dooruitdraaien van klauw5000 m rationeel werken. Behalve dat kan ook in combinatie methout of andere bekistingsmiddelen worden gewerkt. Met be-trekking tot de vele speciaalstukken, die niet regelmatig wordentoegepast, kan verwezen worden naar de mogelijkheid tot huur,die ook voor de normale dragerelementen, met optie te koop,aanwezig is.Voor de zwaarste belastingen en de grootste overspanningen inutiliteits- en bruggenbouw staat momenteel het model R 500waarbij in alle gevallen hetzelfde principe wordt gehandhaafden d? drager in de lengte verstelbaar blijft. Dat juist bij dezebuitengewone bekistingen het voordeel tegenover hout voorde hand ligt, is iedere vakman zonder meer duidelijk.Bij transport of in magazijn nemen de dragers slechts een geringeruimte in; de kosten liggen t.o.v. de tot heden gebruikte materi-alen en kwantiteiten in ieder geval veel lager, bijzonder bijbruggenbouw is dit het sterkste merkbaar (besparing van trans-portkosten vaak 60-80%). Hier zijn de bekistingdragers, behalvedoor de algemene voordelen, wegens de geringe constructie-hoogte, in het bijzonder geschikt. Na de bouw van verschillendebruggen in Nederland, is juist kortgeleden het viaduct te Lent,onder Directie van de Rijkswaterstaat en onderworpen aan bij-zonder zware eisen, met behulp van Hico-dragers V 270 gereedgekomen. Bij betondikten van meer dan 1,10 m was het mogelijkde dragers direct aan de paraboolvorm van de brug aan te passen.Ook bij het viaduct te Breukelen aan de snelverkeersweg Utrecht-A'dam zomede bij het viaduct t.b.v. Rijksweg no. 12, gelegentussen Ede en Bennekom, worden Hico-dragers toegepast. Op deverschillende toepassingsvoorbeelden in de woning-, utiliteits- enbruggenbouw zal later worden teruggekomen.Voor betrekkelijk kleine overspanningen, in het bijzonder ookin de woningbouw, zoals: gangen, trappenhuizen, badkamers,enz. zomede bij de reeds eerder genoemde balkbekistingen, wor-den lichte vaste of verstelbare traversen gebruikt.Het meest worden toegepast traversen met een tolerantie-bereik van 65-105 cm, 100-162 cm en 140-193 cm (foto 15). Eerstkort geleden is een traverse met een tolerantie-bereik van1,70-2,70 m ontwikkeld, die door 2 spie?n is te verstellen. Bijhet ontkisten wordt door het losslaan van de spie?n tevensbereikt, dat de traverse iets hol gaat staan (tek. 16). Deze traver-sen zijn bijzonder geschikt voor woningbouw, terwijl gewicht enprijs ca 50% van die der dragers zijn.De aanschaffingskosten voor Hico-bekistingen liggen natuurlijkslechts zelden bij eerste gebruik t.o.v. hout als 1:1. Alleen wan-neer door bijzondere omstandigheden, zoals grote hoogte enzware belastingen, een grote arbeidsbesparing wordt verkregenen buitengewoon lange ondersteuningen kunnen vervallen, is ditwel het geval. In het algemeen moet met een dubbele tot vier-voudige aanschaffingskosten worden gerekend. In de meestegevallen zijn de dragers bij de eerste bouw, dus na 5-10-voudiggebruik, geamortiseerd (terugverdiend) en staan dan nog vol-waardig voor verder gebruik ter beschikking, terwijl men eenhouten bekisting voor een groot deel als brandhout reeds kanafvoeren, terwijl de afschrijving van bekistingdragers ongeveer2% is. Een voordeel van het systeem ligt verder hierin, datzowel de kleine als de grote ondernemingen de Hico-dragerskunnen toepassen, want men kan zowel met 50 m alsook mettek. 13. hulpstuk voor vloeren met ribben met zijden onder60?-90? en ribhoogten tot 50 cmtek. 14. speciale opleglip bij gelijktijdig storten van wand envloer (zijbekisting kan worden verwijderd)foto 11. buiten- en binnenbekisting van een tunnel428 Cement 6 (1954) Nr 23-24ter beschikking, waarbij bij gelijkblijvend principe overspanningentot 18 m vrijdragend kunnen worden uitgevoerd. Terwijl hetvoorgenoemde model R 500 tot nu toe slechts kan worden ge-?mporteerd, worden de 2 voornaamste modellen V 226 en V 270voor de Beneluxlanden te Helmond gefabriceerd.Voor de handhaving van de kwaliteit en voor verdere onder-zoekingen staat een modern laboratorium ter beschikking.Gelijktijdig worden regelmatig onderzoekingen bij het T.N.O.te Delft verricht om een voldoende zekerheid te kunnen garan-deren. Tot nu toe zijn hier zeer goede resultaten geboekt.De Hico-drager wordt in Duitsland en in bijna alle landen toegepast en o.m. gefabriceerd in de Verenigde Staten van AmerikaEngeland, Frankrijk, Itali?, Spanje, Zweden, Zwitserland enJoego-Slavi?.Thans zijn ca 2 millioen meter Hico-bekistingdragers regelmatigin gebruik om hun aandeel aan de economie en tot een snelleontwikkeling in het moderne bouwbedrijf bij te dragen.tek. 15. traversetolerantiebereik 1,40-1,93 mtek. 16corridortraversetolerantie 1,70-2,70 mBaurat Carl Kersten, Br?cken in Stahlbeton. Ein Leitfadenf?r Studium und Praxis. I Band: Platten- und Balkenbr?cken; 8edruk, 224 blz., 725 fig. Neubearbeitet von: Dr. ing.Curt Dede-ring: Regierungsdirektor a. D., vormals Direktor der Staats-bauschule f?r Hcch- und Tiefbau zu Leipzig, Berlin 1953. WilhelmErnst und Sohn, gebonden DM 19,--; linnen band DM 22Dit boek geeft, als in de titel vermeld, een geheel nieuw bewerkteuitgave van het bekende werk van Kersten, gesplitst in tweedelen: I. Plaat- en BalkbruggenII. BoogbruggenKersten verdeelt het eerste deel in:A: De uitvoering van BalkbruggenB: De berekening van de Balkbruggenwaarbij A 2/3 en B 1/3 van het werk in beslag neemt. In de in 1927verschenen 6e uitgave vermeldt Kersten, dat in 1925 de Ie uit-gave verschenen is van Band III: Rechnungsbeispiele f?r Balken-br?cken. Verlag von Wilhelm Ernst & Sohn Berlin. De 2e enblijkbaar laatste uitgave hiervan is verschenen in 1935.De thans voorliggende 8e uitgave is bewerkt, in veel opzichtennieuw geschreven, door Dr. Ing. C. Dedering. Een afdeling overberekening is. hierbij niet meer opgenomen. Daarentegen zijnnieuwe hoofdstukken toegevoegd over Spannbetonbr?cken,Br?cken aus Fertigteilen en Br?cken in Stahlverbundweise. Eenuitvoerige literatuuropgave van 45 boeken, uitsluitend Duitse, istoegevoegd. Hiernaar wordt in de tekst telkenmale verwezen,evenals naar artikelen van meerdere, steeds Duitse, vakbladen.Een alfabetisch register besluit het werk. Tevens zijn bij de be-trokken onderdelen steeds de Din-bladen genoemd.Het boek is, zoals in de voorrede opgemerkt, geschreven voorstuderenden en voor hen, die in de practijk staan. Het Ie gedeeltevan het werk, d.w.z. de eerste 13 hoofdstukken (ongeveer 3/4 vanhet geheel) Volgt, zij het in nieuwe bewerking, de opzet en in-deling van Kersten; het 2e gedeelte, de vorengenoemde nieuwehoofdstukken, is meer een, wel zeer lezenswaardige, causerie daneen studieboek.Het 'Kerstengedeelte' bouwt de stof nauwkeurig op. Na degrondstoffen en hun verwerking, waarbij bekisting, uitvoering enafwerking njet vergeten zijn, volgt een indeling van de brug-vormen, welke in de verdere hoofdstukken worden behandeld,nadat de onderbouw, landhoofden, pijlers en details als brug, dek,voegen, waterafvoer en leuningen in beschouwing genomen zijn.Na kokers en tunnels volgen de plaat- en balkbruggen, ter weers-zijde vrij opgelegd dan wel overkragend, zo nodig met extra ver-zwaarde overkraging om het balkmoment te kunnen regelen,liggers met scharnieren (Gerber), -over de steunpunten door-gaande liggers op vaste pijlers en op pendelwanden of pendel-jukken, met als afsluiting de raamwerken. Als toevoeging wordenin een hoofdstuk (4 blz.) de vakwerkbruggen behandeld, hetgeenzich dus beperkt tot enige algemene aanwijzingen en waar-schuwingen, terwijl in een hoofdstuk (even 20 blz.) bruggen vanbijzondere soort, als aquaducten, transport- en laadbruggen, enz.volgen.De stijl, waarin is geschreven, is bijna die van een telegram. Hetmaakt het lezen enigszins vermoeiend, zo iets alsof men gedwon-gen wordt sneller te lopen dan de ademhaling toelaat. Deze schrijf-trant heeft ongetwijfeld het voordeel, dat per pagina zeer veelwordt behandeld. De opbouw is logisch, de zeer talrijke en goeduitgevoerde figuren verklaren en ondersteunen de tekst. Uit allesspreekt de docent, tevens de vakman, die uit eigen, rijke ervaring,Cement 6 -(1954) Nr 23-24een schat van kennis geeft, mede, en dit is zeer belangrijk, over dedetails. Uiteraard geeft het doorlezen aanleiding tot opmerkingen.Enkele dezer mogen hier volgen:In de tekst noch in de figuren wordt gewag gemaakt van stoot-platen voor de overgang van het brugdek op de aarden baan.Bij de beschrijving van middensteunpunten wordt niet genoemdde ronde kolom, welke (als hier in Nederland aangetoond) in velegevallen een aesthetisch goede oplossing geeft. Slechts wordt, bijhet hoofdstuk Bruggen met doorgaande liggers, verwezen naareen artikel in 'Beton und Eisen' over Pendeljoche aus Schleuder-maste(blz. I36).Over scheve kruising, waarbij dus de hoek tussen de assen van debrug en de pijler afwijkt van 90?, wordt zeer weinig gezegd (zieblz. 33). De enige figuur, Bild 77, is een weinig fraai voorbeeld.De mogelijkheid om bij scheve kruising pendelwanden toe tepassen wordt niet genoemd. Toch is dit onderwerp van schevekruising zowel practisch als aesthetisch van groot belang (Ziehierover o.m. De Technische Vraagbaak, Deel W, Ondergroep E:Gewapend-betonbruggen: 3.04 en 3.06).De afdekking van het rijdek wordt behandeld bij het Brugdek,(blz. 46) en bij het Brugdek voor stalen bruggen (blz. 69). Voordeze afdekking wordt bijv. aangegeven: I cm bitumen met lagenvilt, jute of metaalfoelie; 4 cm afdekbeton; 5 cm asfaltbeton; ookandere afdekkingen, welke nog zwaarder zijn.Bij voorgespannen beton (blz. I94) wordt gezegd, dat het brug-dek, door voorspanning scheurvrij, ook wel zonder afdekking be-reden kan worden. Het scheurenspook boezemt dus nog steedsvrees in. Het Nederlandse voorbeeld had kunnen leren, dat eeneenvoudige afdekking met 5 cm asfalt zeer goed voldoet, en ookhet direct berijden van het rijdek met goed gevolg is toegepast.Als voorbeeld moge hier het dek van de Moerdijkbrug wordengenoemd, dat bij de niet vernielde overspanningen, sedert 1936in gebruik is en geen gebreken vertoont.Met alle waardering voor het gebodene blijkt uit deze opmer-kingen, dat de schrijver te weinig over de eigen landsgrenzenheen gekeken heeft.Dat in deze uitgave geen plaats meer is ingeruimd voor 'Bereke-ning' is toe te juichen. Afgescheiden daarvan dat deze thans inBand III is gegeven, is betonberekening een studie op zich zelf,voor bruggen in wezen niet anders dan voor welke andere con-structie ook. De berekening van de momenten, enz. behoortbij toegepaste mechanica.De in deze 8e uitgave toegevoegde hoofdstukken, vorengenoemd,zijn meer een causerie dan een studieboek. Al wordt hier zeer inhet kort het beginsel van het voorgespannen beton gegeven, zomoet toch de lezer wel behoorlijk op de hoogte zijn van hetnieuwe materiaal om het in 22 blz. gegeven overzicht van de ver-schillende systemen te volgen. Het Dywidag-systeem: voor-gespannen staven 0 26 mm St 90, met de uitvoeringen in over-kraging heeft blijkbaar de sympathie van de schrijver. Hieraanalleen wijdt hij 8 blz. Zijn bewondering voor wat hierin gepres-teerd is, zal ook wel algemeen gedeeld worden.De hoofdstukken: Bruggen uit voorafgemaakte delen (4 blz.) en de 'Stahl-verbundweise' (is hier geen Nederlands woord voor? 3 blz.) geven, gezienhun omvang, meer een korte aanduiding van mogelijkheden dan dat zijstudiemateriaal leveren.De uitvoering van het boek is uitstekend, goed papier, goede druk, veleen duidelijke figuren en foto's.Het boek voldoet zeer zeker aan het gestelde doel, te zijn een leerboekvoor studerenden en voor degenen, die reeds in de practijk zijn. Als zo-danig kan het warm worden aanbevolen.ir C. F. van Bergen429