? ? uitvoeringsorganisatie ? bekistingening.J.P.C.Wagemaker, Ciwacon engineering bv, RosmalenDe computer is in onze samenleving een onmisbaar en niet meer weg te denken hulpmid-del geworden. Vele processen zijn ervan afhankelijken hetgebruikwordtopvelerlei gebie-den als vanzelfsprekend ervaren. Standaard-~oftware is gemeengoed geworden en voorvele bijzondere processen is maatsoftware geschreven. De bedrijfstak 'Bouw', met zijnwat traditionele karakter, heeft de voordelen ook onderkend en maakt, naast de admini-stratieve toepassingen, gebruik van de computer door calculatie- en rekenprogramma's,planningspakketten en vele programma's gebaseerd op databases.Ook het tekenen is inmiddels voor een belangrijk deel geautomatiseerd. Hierbij kan on-derscheid worden gemaakt tussen ontwerpprogramma's en tekenprogramma's. Beidezijn in 2-D en 3-D leverbaar. Ontwerpprogramma's gaan uit van een eisenpakket, teken-programma's gaan uit van het tekenen van lijnen.DE COMPUTERALS OPVOLGERVANHETTEKENBORD10De plaats van de computerHet gebruik van de computer bij hettekenenheefteen hoge vlucht genomen, zowel bij hetontwerpen als bij het detailleren. Speciaalhiertoe geschreven ontwerpprogramma'szijn onder meer CADAM, CALMA en ARKEY.Een voorbeeld van een bekend tekenpakketis natuurlijk Autocad.Als hulpmiddel bij het ontwerp staat het ge-bruik van de computer nog in de kinder-schoenen. Over de bruikbaarheid als ont-werpmedium bestaan verschillende menin-gen. Sommigen zien ongekende mogelijkhe-den, anderen ervaren de computer als be-lemmerend in hun creativiteit.Om de rol van de computer te concretiseren,moet onderscheid worden gemaakt tussende aspecten creativiteit en produktiviteit. Decomputer is bij dit soort kleinschalige onder-werpen niet in staat de mens te evenaren inhet omzetten van gedachten en denkbeel-den in lijnen ofvormen. De mens is bij uitstekin staat om een razendsnelle afweging temaken tussen denkbeelden, randcondities,uitgangspunten en mogelijkheden. De com-puter kan dit alleen als al deze zaken perdenkbeeld zijn voorgeprogrammeerd, het-geen door de kosten en omvangrijkheid er-van economisch gezien onmogelijk is.creatief zijn. Het apparaat is niet in staat omoorspronkelijke gedachten over vormgevingdie bij de mens leven, te vertalen in lijnen. Debeweging van de hand als rechtstreeks ver-lengstuk van iemands gedachten is niet teevenaren. Het schetsblok blijft het eerste in-strument.Als deze stelling erkend wordt, is de rol vande computer redelijk helder en kan het opti-male toepassingsgebied vastgesteld wor-den.Mogelijkheden en belemmeringenDankzij de mogelijkheden op het gebied van .CAD-tekenen zijn er ontwerptechnisch nau-welijks begrenzingen. Dit opent voor de ge-compliceerde organische bouw vele per-spectieven. Met behulp van driedimensio-nale CAD-tekensystemen kunnen alle ge-wenste vormen worden getekend. Tegen-woordig kunnen gebruikers ('leken') met be-hulp van 'virtual reality' zelfs een indruk krij-gen van de belevenis die men in de ontwor-pen ruimten ondergaat.Wel moge hetduidelijkzijn datgeringe repeti-tie en grote variatie in vormen kostenverho-gend werken en in de uitvoering aanzienlijkeaandacht en inspanningen kunnen eisen.Een belangrijk aspect hierbij blijft de nood-zaak om tot duidelijke informatie-overdrachtEen computer kan in een oogwenk ingepro- naar de bouwer en zijn mensen te komen.grammeerde idee?n afstemmen op een ei-senpakket. Een computer kan echter nietCEMENT1995/3Door het gebruik van de computer ontstaateen zekere afstandelijkheid van de praktijk,die zijn weerslag kan vinden in de uitvoering.Detailleringen kunnen zodanig zijn, dat dezeslechts met grote moeite en kosten kunnenworden gemaakt. Een moeilijke realisatie be-tekent naast hogere kosten ook een vergro-ting van de kans op kwaliteitsverlies.Om 'eruit te halen wat erin zit', moet de com-puter omringd worden met hulpmiddelen,die de zwakke kanten van hetapparaatelimi-neren. De belangrijkste hulpmiddelen zijn:? menselijke invloed om intu?tie en creativi-teit toe te laten;? een schetsblok om creativiteit onbelem-merd en zonder vertaalslag te concretise-ren en een basis te laten zijn voor de com-putertekening;? hardcopies om de controleerbaarheidvoor meerdere partijen te vergroten en re-construeerbare informatie-uitwisselingmogelijk te maken. Organisch bouwen stelt hoge eisen aan voorbereiding en uitvoeringIn ditartikel wordt hetaccentgelegd op de rolvan de computerbij de voorbereiding van het is of het doel volledig voorbij schiet. Deskun- ken de beeldvorming die nodig is om idee?nuitvoeringsproces. digheid en ervaring, een abstracte en kriti- te krijgen over de gewenste uitvoeringsme-De gedachte zou post kunnen vatten dat bij sche manier van denken en het onderken- thode, voor de bouwer zeer moeilijk. Dit be-het voorbereiden van het bouwproces met nen van de grenzen van het hulpmiddel, zijn treft niet alleen de werkmethode of werk-behulp van de voorgeprogrammeerde com- onmisbaar in het gebruik. volgorde, maar ook het maken van de bekis-puter, persoonlijke uitvoeringsdeskundig-heid uitgeschakeld zou kunnen worden. Ech-ter, het bouwproces als produktieprocesheeft een zodanig aantal variabelen metvoor elke situatie aparte prioriteitsstellin-gen, dat de menselijke, soms intu?tieve be-nadering, onontbeerlijk is. Uitvoering is men-senwerk. Deze tijd eist, ??k in de uitvoering,creativiteit, snelheid, kwaliteit en kostenbe-sef.Indien de computer als het enige medium bijde voorbereiding zou worden gebruikt, danworden in belangrijke mate voornoemdecreativiteit, de menselijke benadering, unie-ke ervaringen van mensen en hetverrassen-de van een uiterst slimme oplossing uitge-schakeld. Oplossingen worden standaard-oplossingen. De wet van de grootste geme-ne delergaat op. Prioriteiten worden slechtsaangehouden voor zover ze door de gebrui-ker worden ingegeven en in de voorbereidingzijn bedacht.De computer is een ideaal hulpmiddel, rnaarbergthetgevaarin zich datdoorverschil in in-terpretatie van prioriteiten, een ogenschijn-lijk gedegen oplossing volkomen misplaatstCEMENT1995/3De computer bij de voorbereidingHet proces wordt duidelijk gemaakt aan dehand van de voorbereiding van de uitvoeringvan het nieuwe hoofdkantoor van de Gas-unie in Groningen.De inzet van de computer bij de vormgevingen detaillering van het 'vormgegeven' betonis veelomvattend. Architect, constructeur enaannemer gebruikten de computer als te-kenmedium. Deaannemerschakeldeverdereen adviesbureau in bij de voorbereiding vande hulpconstructies.Als voorbereiding op de uitvoering valt te on-derscheiden:a. detaillering van de betonvormen;b. keuze van de uitvoeringsmethode;c. controleerbaar uitwerken van draaiboe-ken;d. keuze en uitwerking van de benodigde be-kisting.De speciale vormen die als gevolgvan hetor-ganisch bouwen ontstaan, stellen hoge ei-sen aan de voorbereiding en uitvoering. Devele en gecompliceerde vormvarianten ma-ting en het tekenen van de betonvorm. Teke-ningen moeten zo duidelijk zijn en van zoveelmaten voorzien, dat een betontimmermande bekisting kan samenstellen.Om tekeningen optimaal af te stemmen opde gebruiker, is bij de uitwerking de volgendemethode gehanteerd (en zijn de daarbij be-horende tekeningen geproduceerd):1. Controle en aanvulling van de maatvoe-ring van de constructietekeningen.2. Visualiseren van de betonvormen vooruitvoerders en timmerlieden (3-D-ruimte-SChetsen).3. Onderzoek naar degewenste uitvoerings-en bekistingsmethode.4. Bekistings-en ondersteuningsontwerpenop basis van kostenvergelijkingen, be-schikbaarmaterieel, aanbod op de markt,ervaring en overleg.5. Ontwerp, dimensionering en uitwerkingvan de bekistingen en andere hulpwerken(inzet, plaatsbepaling, ontkistingsmetho-de).6. Detaillering van de bekisting voor prefa-bricage in de timmerfabriek. ~11Ti'WT T"RWiY,,'ff5ft? &1l? ? uitvoeringsorganisatie ? bekistingenGerealiseerde bekistingsvoorbereidingDe voorbereiding van de bekisting werd gedaan door medewerkersvan het adviesbureau, geassisteerd door medewerkers van de aan-nemer. Keuzen van in te zetten materieel werden gedaan door deaannemer. Het adviesbureau reikte hiertoe voorstellen aan.Alle prefab mallen werden in Papendrecht gemonteerd en van daaruit vervoerd naar Groningen. Bekistingen waren soms 5 m hoog enwerden van de vrachtwagen in het werk geplaatst. Dankzij de uitwer-king van de bekistingstekeningen op CAD-systemen konden maat-fouten vroegtijdigworden ge?limineerd. De op de bekistingstekenin-gen aangegeven informatie was afgestemd op de gebruiker.Er werd gebruik gemaakt van:? ori?ntatietekeningen (A-4 en A-3 formaat);? maatvoeringstekeningen van het betonwerk (voorzover deze no-dig waren bij het stellen van de bekisting);? principetekeningen van bekisting en ondersteuning;? werktekeningen van de bekisting;? inzettekeningen van de bekisting.De ori?ntatietekeningen gaven alleen een indruk van de vorm vanhet knooppunt en waren bestemd voor uitvoering en timmerlieden(op de bouwplaats en bij de timmerfabriek). Deze tekeningen heb-ben voor inzichtin de constructies gezorgd. Doordatzonodig de fase-ring in uitvoering werd aangegeven, kon duidelijk worden gemaaktwaar tijdens de uitvoering gevaarlijke situaties te verwachten waren.Hetvroegtijdig signaleren werkte in ditverband preventief. Gevaarlij-ke situaties konden worden vermeden, ofwel er werd gezorgd vooreen veilige manier van werken en voldoende veiligheidsvoorzienin-gen.Op de maatvoeringstekeningen van het betonwerk werden allehoofd- en afgeleide maten aangegeven. Deze tekeningen werden ophet werk gebruikt bij het uitzetten van maten en het controleren vangeplaatste mallen. De principetekeningen van de bekisting werdengemaakt aan de hand van kostenvergelijkingen en dienden om over-leg te hebben met de uitvoering.Op de werktekeningen waren alleen de maten en controlematenaangegeven die nodig waren om de bekistingsmallen samen te stel-len. Deze tekeningen waren zo afgestemd op de timmerploeg in defabriek, dat buitenstaanders deze tekeningen nauwelijks meer kon-den lezen.Als laatste werden de inzettekeningen gemaakt, waarop de plaatsingvan de bekisting in het werk was aangegeven. Hieronder werden ookde tekeningen van de vloerbekistingen, ondersteuningen, doorstem-peling en hulpwerk verstaan. Ze werden op de bouwplaats door detimmerlieden gebruikt.Uitgangspunt bij de hele uitwerking was dat de aangeleverde infor-matie compleet, maar afgestemd op de gebruiker diende te zijn, ergeen andere tekeningen nodig zouden zijn en de tekeningen van deconstructeur als basis-informatiedrager in de keet zouden blijven.De knooppunten waar kolommen zich splitsen ofbalken bij elkaarko-men, zijn zeer ingewikkeld. Van de meestgecompliceerde knoop waseen maquette nodig om de timmerlieden een indrukte geven van desamenstelling van de bekisting. Met de computer werd een uitslaggemaakt van alle vlakken van het knooppunt en kon heel eenvoudigeen maquette worden gemaakt, die precies op schaal alleverhoudin-gen weergaf.12ZIJAANZICHT-- -- -- -- - - - - - - ,---"r--,---,8DYEHSTf MOOTTWEEDE HOOTSNEDE 10-- - - - - -- -- - - -- - -- -- - --- - - -- ---~~~8f : ========================--====~m8f 1"=======================SNEDE 6 -----------------------SNEDE 5 ----------------------f---L,I/h-f.SNEDE 4 ---------------------SNEDE 3 ---------------------~~~m ~ =====================:?_~d=.:idW"==:JL:..::.=..:o..--'SNEDE 1SNEDE2SNEDE 3SNEDE 4CEMENT1.995j3SNEDE 5SNEDE 7AVULKIST 3BOVENAANZICHTVOORAANZICHT B1=t-.L7~CEMENT1995j3III_._...18SNEDE 8ZIJAANZICHT CSAMENSTELLING VAN DESTEUNKISTSNEDE 7SNEDE 9STEUNKISTPROJECTIE13?BOVENAANZICHTSTEUNKIST.SNEDE 1 0 -SNEDE 9 -SNEDES -SNEOE7Q_SNEeE 7SNEDE 6 -SNEOES -SNEDE 4 -SNEDE 3 -SNEOE2 _SNEDE 1 -~~~~i-'-'-i-'-'-_._.-_._.-OSN C1.4? uitvoeringsorganisatie ? bekistingenC'-iiAANZICHT AA_._.-1rIBevindingen van het/adviesbureauAlgemeen? Oe computer heeftgeen 'ingebakken' con-trole van maatvoering.? Garantie op een foutloze maatvoering bijhet tekenwerk kon worden gegeven, door-dat de tekenmethodiek hierop was afge-stemd.e Oe 3-0 (2,5-0) versie van Autocad 12 le-verde vooral inzichtelijke beelden op, diebij de complexe vormgeving verhelderendwaren.? Het 3-0 gedeelte is niet gebruikt om auto-matische voor- en zijaanzichten te genere-ren. Autocad is een krachtig instrumentalstekenpakket. Het is van oorsprong geenontwerppakket.? Het is bij een dergelijk gecompliceerd enomvangrijk project (in totaal zijn circa 500tekeningen geproduceerd) moeilijk om hetoverzicht te behouden. Het was daardoorook moeilijk om de voortgang te meten.Vaktechnisch? Er was een zeer consequent gebruik vaneen lagenstructuur in hetwerken metAuto-cad nodig. Zo niet, dan waren de aan tebrengen veranderingen vanuit kwaliteits-oogpunt nauwelijks beheersbaar.? Het was erg moeilijk om de menselijke in-terpretatie ('gemakkelijke', slimme, crea-tieve of eenvoudige oplossingen) tijdensde uitwerking direkt mee te nemen.? Het was nodig om voortdurend alert te zijnop praktische oplossingen. Oe afstande-lijkheid veroorzaakte ongemerkt het ge-'voel van 'goede' oplossingen in plaats vanpraktische oplossingen.? CAD-tekeningen geven de indruk van:goed, gelikt en definitief.Het geeft kans op een minder kritische be-nadering en levert vaak een hogere drem-pel om opmerkingen te maken. Een schetsof een handgemaakte voorlopige tekeningnoodt tot opmerkingen en kritisch bezienvan het resultaat (waarschijnlijk is dit eenovergangsfase en zal in de toekomst denotatie 'VOORLOPIG' ook als zodanigbeoordeeld worden).?Voorbeeld van een gemonteerd vulstuk zoalsnaar de bouw werd getransporteerdCEMENT1995/3